Vísir - 17.11.1978, Page 10

10
Föstudagur 17. nóvember 1978 vism
VÍSIR
Útgefandi: Reyk japrent h/f '
Framkvæmdastjóri: Davið Guðmundsson
Ritstjórar: Þorsteinn Pálsson ábm.
úlafur Ragnarsson
Ritstjórnarfulltrúar: Bragi Guðmundsson, Ellas Snæland Jónsson. Fréttastjóri
erlendra frétta: Guðmundur G. Pétursson. Umsjón með Helgarblaði: Arni
Þórarinsson. Blaðamenn: Berglind Asgeirsdóttir,Edda Andrésdóttir, Gisli
Baldur Garðarsson, Jónlna Michaelsdóttir, Jórunn Andreasdóttir, Katrín Páls-
dóttir, Kjartan Stefánsson, Oli Tynes, Sigurveig Jónsdóttir, Stefán Kristjáns-
son, Sæmundur Guðvinsson. Iþróttir: Gylfi Kristjánsson og Kjartan L. Pálsson.
Ljósmyndir: Gunnar V. Andrésson, Jens Alexandersson. Útlit og hönnun: Jón
óskar Hafsteinsson, Magnús Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson
Auglýsingarog skrifstofur:
srðumúla 8. Simar 86611 og 82260.
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4 simi 86611.
Ritstjórn: Síðumúla 14 simi 86611 7 linur
Askriftargjald er kr. 2400.-
á mánuði innanlands.
Verð i lausasölu kr. 120 kr.
eintakið
Prentun Blaðaprent h/f.
UTANRÍKISRÁÐHERRA
Á HÁLUM ÍS
Islensk stjórnvöld hafa gert f remur lítið af því að mót-
mæla innanríkispólitík í öðrum ríkjum með virkum
stjórnmálalegum aðgerðum. Frá þessari meginreglu
hefur nú verið vikið með því að stöðva för Hans G.
Andersens sendiherra í Washington til Chile, en áður
hafði verið ákveðið að hann afhenti viðkomandi stjórn-
völdum þar í landi trúnaðarbréf sem sendiherra Islands.
Benedikt Gröndal utanríkisráðherra hefur upplýst, að
hann hafi afturkallað ákvörðun fyrrverandi utanríkis-
ráðherra, Einars Agústssonar, varðandi skipan sendi-
herra í Chile. Utanríkisráðherra sagði á flokksþingi
Alþýðuf lokksins fyrir nokkrum dögum, að hann teldi að
Islendingar gætu ekki af hent handhöf um ógnarstjórnar-
innar í Chile sérstakt bréf um trúnað.
Það er rétt hjá utanríkisráðherra að ærin ástæða er til
að vinna gegn fasistastjórninni í Chile, enda hefur hún
þverbrotið allar grundvallarreglur um mannréttindi. En
i þessu sambandi hlýtur það að vera álitaef ni með hvaða
hætti við vinnum gegn ríkisstjórnum er fótumtroða lýð-
réttindi.
Fram til þessa höfum við ekki látið óánægju og and-
stöðu við innanríkispólitík l öðrum löndum hafa áhrif á
stjórnmálasamband við þau. Á hinn bóginn varð land-
helgisdeila okkar við Breta tilefni til stjórnmálaslita.
Þar var um að ræða sérstaka milliríkjadeilu en ekki
mótmæli gegn innanríkisástandi í Bretlandi.
Islendingar hafa ævinlega verið I harðri andstöðu við
ólýðræðislega stjórnarhætti í Ráðstjórnarríkjunum og
lýst andúð sinni á því hvernig þarlend stjórnvöld hafa
virtað vettugi alþjóðlegar samþykktir um mannréttindi.
Ráðstjórnarríkin eru ekkert annað en fangabúðir
frjálsrar hugsunar.
Austur-Þýskaland er annað dæmi. Þar er um að ræða
eiginlegar víggirtar fangabúðir. Út fyrir múrinn fá
menn ekki að fara fyrr en þeir eru komnir á eftirlauna-
aldur. Þrátt fyrir þetta höldum við uppi stjórnmálasam-
bandi við þessi ríki og ýmis fleiri, sem svipað er ástatt
um„og utanríkisráðherra tekur þátt í hanastélsveislum
með sendimönnum þessara ríkja.
Kjarni málsins er sá, að við verðum að gera það upp
við okkur, hvort nota eigi stjórnmálatengsl við önnur ríki
til þess að sýna andstöðu okkar við stjórnarhætti I við-
komandi ríkjum. Ef við veljum þá leið komumst við ekki
hjá því að takmarka eða rjúfa stjórnmálasamskipti við
allar ógnarstjórnir.
Með afstöðu sinni hefur Benedikt Gröndal í raun og
veru lýstyfir samstöðu með stjórnvöldum í Kreml. Hann
telur, að islensk stjórnvöld geti látið sérstakt trúnaðar-
bréf liggja hjá þeim stjórnvöldum, sem sendu Júrí Orlov
i fangabúðir vegna skoðana sinna.
Með þessari ákvörðun hefur Benedikt Gröndal með
formlegum hætti mótmælt ógnarstjórninni í Chile, en
hann hef ur um leið lagt blessun sína yf ir mannréttinda-
brot stjórnvalda í Ráðstjórnarríkjunum með því að kalla
ekki heim sendiherra íslands l Moskvu. Oðru vísi getur
hann ekki verið samkvæmur sjálfum sér.
Kjarni málsins er sá, að það er vitlaust og óviturlegt að
nota stjórnmálatengsl við önnur rlki í þessu skyni. Við
eigum að halda áfram stjórnmálasamskiptum við Ráð-
stjórnarríkin þrátt fyrir ólýðræðislega stjórnarhætti og
gróf ustu mannréttindabrot. En þessi regla verður þá að
gilda almennt. Geðþóttaákvarðanir í tilvikum sem þess-
um eru slæmar. Utanríkisráðherrann er á hálum ís.
Hvað var við
Aðaistrœti
austan götu?
A svæöinu, þar sem nií er
„Hallærisplaniö”, Aöalstræti7 og
Miöbæjarmarkaöurinn, var áöur
fyrrum hluti innréttinga Skiila
fógeta, þar sem Miöbæjarmark-
aöurinn stendur nií var forstjóra-
húsiö. Þá var „prentsmiöju-
pósturinn” á einum tima þar sem
nú er inngangurinn i Herragarö
inn, þar hittust bæjarbúar og
skiptust á slúöursögum og
gamanmálum.
Seinna varö þetta svæöi eitt
þéttbyggöasti blettur landsins,
þar sem nú er „Hallærisplaniö”
var Vöruhúsiö, ein þekktasta
verslun landsins, eign Jensen
Bjerg. Þar var samtimis Hótel Is-
land á tima stærsta hótel bæjar
ins, eign Rosenbergs.
A Hótel ísland voru veitinga-
staöir, danssalur og samkomu-
salur — Nýja Bíó. Þá var sungiö
— „Jeta saman Jótar tveir,
Rosenberg og Jensen Bjerg, og
rifast um hvor riöi meir, Jensen
Bjerg eöa Rosenberg”.
Noröan Austurstrætis var
„Veltan”,þar verslaöi Thor Jen-
sen um tima þar var verslun As-
geirs Gunnlaugssonar, þar var
Guöni Jónsson úrsmiöur. Þar var
Sápuhúsiö, og á tima ein besta
bókaverslun bæjarins „Mlmir”,
eign Eggerts Briem. Bifreiöastöö
Steindórs var á þeim sama staö
og hún er enn þann dag I dag, á
horni Aöalstrætis og Hafnar-
strætis. A þessum timum var
Aöalstræti 9, eitt stærsta hús
bæjarins, byggt af Reinhold
Andersen sænskum klæöskera,
sem seinna verslaöi á Laugavegi
2.
Þar var tíl húsa Braunsverslun,
ein helsta fatnaöar og vefnaöar-
vöruverslun landsins. Þar var úr-
smiöja Sigurþórs, þar var Mat-
stofan og siöar Gildaskálinn. Þar
vorutil húsa ýmis verslunarfyrir-
tæki og þekktir menn, til dæmis
Eggert Kristjánsson, heildsali,
Bernhard Petersen, lýsissali,
Buckles fiskikaupmaöur, þeir
Steinnessbræöur, Bjarnasynir,
Gisli lögfræöingur, Hálfdán, siöar
Genua-konsúll, Páll lögfræöingur
og útgeröarforstjóri og siöast en
ekki sist Björn Bjarnason magist-
er, f kunningja hópi kallaöur
„Bjúsi”. 1 Aöalstrapti 9 var
Rebekka Hjaltþórsdóttir, þekkt-
asta saumakona bæjarins, hún
saumaöi m.a. búninga fyrir leik-
félag Reykjavikur. Þar var dag-
blaöiö Visir.
Þar var byggingarverslun 1-
leifs Jónssonar, nærfatagerö Is-
lands, skóverslun Jóns Þorsteins-
sonar, þar var verslunin Gullfoss,
og þar var teppaverslun Siguröar
Arnasonar.Teppi hf. og svo má
lengi telja.
I Aöalstræti 9 réö húsum, um
aldarþriöjungsskeiö úrsmiöa-
meistarinn Þóröur Jónsson,
þekktur meöal gamalla Reykvik-
inga, undir nafninu Þóröur úri.
Þá var ort:
Eitt stendur hús viö Aöalstræti,
oft mun þaö veröa i sögum skráö.
Eftir þunga dagsins og þras og
læti,
þar hefur margur á heimleiö áö.
Þar stýrir bar, sem þegna kætir,
Þóröur aö nafni úrsmiöur.
A barnum er löngum gleöi og
glaumur,
góölátlegt rabb og skattarif,
þar liöur ævin eins og draumur:
Afengi, peningar, matur, vlf.
Aþetta er úrarinn aldrei naumur,
enda er þaö hans hálfa llf.
Þó var I sumar þögn um Briem
Ó, þyrnirósum er braut vor
stráö.
A brott var Stefán og Baröi farinn
og burt höföu úrarann meö sér
náö.
A strætum vappaöi vinaskarinn,
vantaöi Þórö sinn justitsráö.
Fýrir dyrum úti er Dóri staddur,
Þá drffur aö tiginn hópurinn,
Isleifur, Þóröur, Garöar
(Gaddur)
Gústaf, Baröi og Þórarinn,
og úrarameistarinn sæll og
saddur
segir: velkomnir til min inn.
Skýringar viö vísurnar:
Barinn, svokallaöur, var skrif-
stofa Þóröar Jónssonar I Aöal-
stræti9, Þar voru margir þekktir
Reykvikingar heimagangar.
Main komu þarna saman marga
virka daga millikl. 5-7 á heimleiö
af skrifstofum sinum.
Þeir menn, sem nefndir eru 1
visunum eru: Stefán Jóhann
Stefánsson, forsætisráöherra,
Snjórinn frá
liðnum vetri
Ungir menn sem tóku nltjándu
öldina I arf og mótuöu tuttugustu
öldina á Islandi, voru eölilega
svolltiö ringlaöir, þegar þeir
komust I bland viö latlnuhesta
menningarlifsins hvort heldur
var I mynd menntaskólakennara
eöa þeirrastásslegu borgara sem
höföu efni á rauöum plusstjöldum
fyrir glugga. Lofthár skáldskapur
stóö fyrir sjónum þeirra, hvert
sem litiö var og fagurgerö orö-
gnóttin féll aö eyrum þeirra eins
og klnverskir blævængir áöur en
hún hvarf úr notum eins og
kalkaöar málstoöir. Unglingar og
nýfullorönir menn mátu llfsgildin
út frá staöreyndum nítjándu
aldar en uröu engu aö slöur aö
taka á slnar heröar aö koma
þjóöinni út úr rimnakveöskap og
húslestrum, finna andlegu llfi
nýja farvegi i menningarlegu tíl-
liti og þola breytingar sem voru
svo átakamiklar, aö þeir stóöu
þær aöeins af sér sem menn trú-
ir minnum aldar sem þeir höföu
ekkert meö aö gera lengur.
Þetta kemur svona I hugann viö
fljótlegan lestur Sjömeistarasögu
Halldórs Laxness sem hefur nú
lokiö þriggja binda verkijskáld-
sögum I ritgeröarformi, um
æskuár sln og lifiö i Moskó og
Reykjavik, og er Sjömeistara-
saga miöbindiö. Halldór Laxness
hefur fundiö sér hiö frjálslegasta
form fyrir þau minningabrot,
áréttingar og myndbirtingar
sem hann birtir i bókunum þrem-
ur. Hann hefur glatt lesendur sina
og aödáendur meir en oröum tek-
ur meö óbrigöulli frásagnarlist,
ýmist gamansamri eöa þungoröri
og öllu þar i milli og varpaö
skáldskaparlegu ljósiá timabil og
menn sem fyrst og fremst hefur
veriö taliö tilheyra uppkasti lang-
sum og þversum og ööru pólitísku
basli sem Halldór lýsir raunar
yfir aö hann hafi aldrei kært sig
um aöskilja. Og Sjömeistarasaga
er kannski drýgst á mannlýsingar
þegar fólkiö dó úr spönsku veik-
inni haröa veturinn 1918, og fjór-
tán skáld voru talin I fjóröa bekk
Menntaskólans, baráttublaöinu
Láka var hleypt af stokkunum og
Siguröur Einarsson kom vestan
úr Bjarnarhöfntil aö strjála ösk-
unni af vindlingnum (Hiree To-
wers) yfir heimalesturinn viö
morgunveröarboröiö.
Manniveröuráaö skella upp úr
ámörgum stööum i bókinni, sem
annarser aö sumu leyti dapurleg.
En ævinlega, þegar kemur aö
þeim atriöum, stillist mál höfund-
ar og styttist, svo harmaefnin
farahjá eins og „þytur vængja.”
Þaö heyrist á, aö Halldór hefur
gert sér far um aö hitta vini aö
máli, svona til aö rétta söguefniö
af, þótt „vormennirnir” séu farn-
ir aö gamlast. Aörir eru látnir.
Hvergi örlar á þvi, aö Halldór
hafi átt I deilum, þegar hér er
komið sögu, og fer vlst svo um
flest rifrildisefniö. Annars mun
þaö sannast mála aö hann mun
ekki hafa eldað hiö gráa silfur viö
gamla félaga, hvaö sem annars
bar á milli. Má þaö heyra á frá-
sögnum hansaf skiptum viö Guö-
mund G. Hagalin og Tómas Guö-
mundsson, sem aö vlsu hittu höf-
und þessarar bókar fyrir tima
gerskra ævintýra og gróöurs og
sandfoks. Engu aö siöur mun þaö
aldrei hafa gerzt aö þeir þrlr,
Halldór, Tómas og Guömundur
hafi látið dægurmálin skyggja á
gamalt vinfengi og er þaö raunar
nokkur vitnisburöur um heilindi
manna I þessu landi Jx-asgirninn-
ar. Ingimar Jónsson, skólastjóri,
er einnig enn á llfi af upptöldum
félögum og vinum I Sjömeistara-
sögu og fær kannski einna stór-
brotnasta lýsingu aö undanskild-
um Siguröi Einarssyni. Um Ingi-
mar segir: „Hann haföi ofsmá
augu og ofþykk gleraugu og var
svo stórskorinn I andliti aö þegar
hann var setztur innan um aöra
menn, þá verkuöu þeir á mann
eins og fimmtlu aura búöardúkk-
ur.”
Þeir Guömundur og Tómas eru
af vandalausum kannski einna
mest viöriönir uppvöxt Halldórs
þennan vetur, þótt Guömundur
hafi veriöfjórumárumeldri. Þeir
Tómas og hann og svo Siguröur