Vísir - 14.03.1979, Blaðsíða 11

Mi&vikudagur 14. mars 1979
11
Frjáls marka&ur er æskilegur
vegna þess a& hann heldur ver&-
lagi i jafnvægi. Hlutverk
álagningar er gróflega mis-
túlka& i þessu landi. Hún er ekki
til þess aö skipta hagna&inum á
milli neytandans og
kaupmannsins eins og jafnan er
haldiö fram.
Álagning i frjálsu marka&s-
kerfi er stýring á fjármagns-
streymi um þjó&félagið eins
konar ventlar. Þar sem
hagnaöurer þörf, eru ventlarnir
vf&ir en þrengri þar sem nóg fé
er fyrir og hagna&ur þvi f jafn-
vægi. Hagna&ur myndast, þar
sem framboð er takmarkað en
minnkar þar sem framboö er
mikið.
Hitastigið og verðiagið
Likja má frjálsu markaös-
kerfi viö hitakerfi manns-
likamans. Þaö er sjálfvirkt og
hefur þaö hlutverk aö halda
likamshitanum í jafnvægi 37
stigum á Celvius. Stórkostlegir
hlutir gerast af sjálfu sér. Ef
okkur kólnar dvin blóöstreymiö
I húöinni, hún hvitnar eöa blán-
ar svitaholur lokast, útgufun
minnkar. Ef þetta dugir ekki,
tökum viö aö skjálfa. Dugi þaö
ekki leitum viö hlýrri staöa eöa
klæöum okkur betur og hreyfum
okkur. Viö kyndum og ein-
angrum betur. A hinn bóginn, ef
umhverfi okkar hitnar, byrjar
blóö aö streyma til húöarinnar
sem roönar. Kæling hefst. Dugi
þetta ekki svitnum viö, svitahol-
ur opnast. Viö fækkum fötum,
opnum glugga, minnkum
kyndingu o.s.frv. Þetta er mjög
virkt kerfi, þar sem tugþúsundir
breytinga eru geröar i manns-
likamanum á hverri minútu,
stjórnaö af hinu sjálfvirka og
meövitaöa taugakerfi. Skyn-
taugum þessum mætti likja viö
neytendur i þjóöfélaginu. Breyt-
ingu blóörásarinnar (auk-
ingu/minnkun) mætti likja viö
álagninguna en blóöstreyminu
viö fjármagniö. Hitastigiö er
verölagiö. Þaö sjá allir hversu
fráleitt þaö væri ef ætti aö fara
aö „handstýra” þessu kerfi.
Mönnum liöi ávallt illa ef þeir
þá liföu slika handstýringu af.
Miðstýringin
Einhverjir myndu segja aö
einhver miöstýring sé nú i hita-
kerfi mannslikamans (ópóli-
tisk) og þaö er lika rétt. Þessi
miöstýring er i heilabúi sér-
hvers manns. Frjálst markaös-
kerfi þarf einnig svolitla miö-
stýringu til aö hemja einokandi
fyrirtæki,aö ööru leyti aölagar
þaö sig sjálft. Miöstýringin er
aö mestu f heilabúi neytenda.
Núverandi miöstýrt álagninga-
kerfi er hins vegar eins og van-
stilltur klósettkassi. Annaö
hvort yfirfyllist hann eöa ekkert
rennur i hann og allt þar á milli.
Sjaldan er hann i lagi. Blóörás,
sem væri fastákveöin, miöaöist
annaö hvort viö 20, 30, 40 eöa 50
stiga likamshita eöa þyrfti
ákveöiö umhverfi eins og fiskar
og froskar. 1 okkar miöstýröa
verölagskerfi er þaö breyting á
blóöstreymi (álagningin) en
ekki hitastigiö (jafnvægiö) sem
reynt er aö halda i.
Þetta vinnur öfugt. 011 dreif-
ing kostar eitthvaö. Þaö eru all-
_ ir sammála um, þrátt fyrir allt,
aö verzlun, dreifing vöru kostar
eitthvaö, þótt misjafnt sé og
reyna veröi aö haga verzlun
þannig aö kostnaöur sé 1 lág-
marki og hagkvæmni sé gætt.
Tökum dæmi af ákveönum hlut
t.d. hitakönnu og segjum aö
meöaldreifingarkostnaöur pr.
stk. sé t.d. 2.000 kr. i heildsölu.
Alagning f heildsölu sé leyfö
10%. Hvenær næst jafnvægi i
þessu dæmi. Jú viö 20.000 kr.
Kannan þarf aö kosta 20 þús.
krónur f innkaupi þannig aö 10%
álagning nægi fyrir raunveru-
legum dreifingarkostnaði 2000
kr.
Kannan kostar þá 20.000 kr
+ álagning 2.000
22.000 kriheildsölu
Dæmi A
En hvaö skeöur ef breytingar
veröa. T.d. ef meöaldreifingar-
kostnaöur I þessu dæmi hækkar
um 200 kr. pr. stk. Nýtt jafnvægi
veröur þá viö 22.000 krónur.
Kannan þarf nú aö kosta 22.000
kr. i innkaupi þannig aö 10%
álagning nægi fyrir raunveruleg-
um dreifingarkostnaöi 2200 kr.
Veröiö veröur þá:
Innkaupsverö 22.000
Dreifingarkostnaöur 2.200
24.200
Þaö eru kaldhæönislegar af-
leiöingar núverandi álagningar-
prósentueftirlits aö kannan
þyrfti aö hækka um 2 þús. krón-
ur umfram þá tvö hundruð
króna hækkun sém varö á
dreifingarkostnaöinum. Ef
breyta mætti álagningunni yröi
dæmiö svona 20.000x11% = 2.200.
Innkaupsveröiö yröi hiö sama 20
þús. kr. plús dreifingar-
kostnaöur 2.200 kr eöa 22.200.00
krónur i heildsölu. Meö þvi aö
hækka álagningarprósentuna
um 1% hækkar varan aöeins um
200 krónur og jafnvægi næst 2000
krónum meöar en i fyrra dæm-
inu.
Dæmi B.
Segjum nú hins vegar aö
álagningin sé lækkuft um 25%
niöur i 8%. Hvaö skeöur.
Dreifingarkostnaöur lækkar
ekki viö þaö. Heildsöluverö yröi
þá eins og áöur innkaupsverö
sinnum álagningarprósenta
25.000x8% = 2.000 kr.
Innkaupsverö 25.000
Dreifingarkostnaöur 2.000
27.000
Ef innkaupsverð er hiö sam^
20.000 kr. sinnum 8%,veröur
álagningin 1600 kr. upp i 2000 kr.
dreifingarkostnaö. Jafnvægi
næst nú fyrst viö 25.000 inn-
kaupsverö. Hækkun þarf aö
vera hvorki meira né minna en
5000 kr. til þess aö jafnvægi
náist á ný. Er nokkurt vit I
svona kerfi. Hvaö er til ráöa?
Hér myndast gifurleg spenna
til hækkunar. Hvaö myndi
llkaminn gera? Hann myndi
svitna og þaö gerum viö lika.
Innflytjendum er boriö á brýn
aö þeir séu óþjóöhollir og kaupi
of dýrt inn til þess aö endar nái
saman. Ekki eru þeir þó dug-
legri viö þaö en svo skv. skýrslu
verölagsstjóra aö afkoma
þeirra hefur aldrei veriö verri
né fiármgn þeirra minna.
Til þess aö ráöa bót á þessu
reyna innflytjendur aö fá
umboðslaun kr. 200 i dæmi A, en
400kr. i dæmi B. Varan hækkar
þvi aðeins um 200 krónur i staö
2.200 krónur i fyrra dæmi en um
400 krónur i staö 5000 krónur i
seinna dæminu. Stundum hækk-
ar varan ekki neitt, þvi inn-
flytjendur fá oft umboöslaun
hækkuö á kostnað seljenda, sem
hafa skilning á ástandinu, og
gefur afslátt, sem kölluö eru
umboðslaun. Þannig hafa inn-
flytjendur stórlega dregiö úr
gifurlegri spennu til hækkunar,
sem þetta stifa álagningarkerfi
hefur skapab og fengiö litlar
þakkir fyrir, nema siður væri.
Verðlagseftirlitið hjá
neytendum
En hvaö geta smásalar gert
samsvarandi. Annaö hvort
gerzt sjálfir innflytjendur, eöa
hunzað valdniösluna (sbr.
Umboðslaun geta
haft áhrif til
lœkkunar verðlags
Jóhann J. ólafsson
skrifar um umboðs-
launin og verðmyndun-
ina. Hann segir m.a.:
//Verðlagseftirlitið er
hjá kaupendum
(neytendum) og hefur
aldrei verið annars
staðar og verður ekki.
Það er sagt, að
almenningur hafi ekki
verðskyn. Þetta er líka
rangt".
siödegisblööin). Menn deila um
þaö hvort eigi að heröa verö-
lagseftirlitiö eöa afnema þaö.
Þetta er vitleysa. Hvorugt er
hægt, þvi að stjórnvöld ráða
ekki yfir verölagseftirlitinu og
geta hvorki sett þaö á, né
afnumiö þaö. Verðlagseftirlitið
er hjá kaupendum (neytendum)
og hefur aldrei veriö annars
staöar og veröur ekki. Þaö er
sagt aö almenningur hafi ekki
veröskyn. Þetta er lika rangt.
Almenningur hefur mjög gott
veröskyn. Þaö sýndu húsmæb-
urnar, sem sigldu frá Noröfirði
til Bretlands og keyptu heimilis-
tæki fyrir nokkrar milljónir.
Þaö sem ruglar menn er þaö, aö
almenningur heldur verðskyni
sinu, þrátt fyrir rikjandi aö-
stæöur og metur meira trygg-
ingu aflafjár meö fjárfestingu,
heldur en beinlinis verö hlut-
anna. Þetta gerir hann vegna
þess, ab hann hefur gott verö-
skyn. Sá sem lætur fé sitt
brenna ónotað I staö þess aö
breyta þvi fljótt (svo fljótt, aö
timi er oft naumur til verulegs
verðsamanburðar) i varanlegri
verömæti, hann hefur lélegt
veröskyn. Þegar tryggum leið-
um til sparnaöar fjölgar, sem
veitir fólki meira ráörúm til
innkaupa, mun almenningur
hafa meiri tima til aö nota sitt
ágæta veröskyn til verösaman-
burðar.
Bókhaldið fyrir 1977
Vinstri menn halda þvi fram aö
erfiöleikar I tölvuvinnslu hafi
komiö i veg fyrir aö hægt væri aö
ljúka viö bókhaldið fyrir áriö
1977. Þaö skal aðeins kynnt hér I
hverju þeir „erfiöleikar” eru
fólgnir.
Tölvukeyrsla á bókhaldinu
fyrir fyrstu mánuöi ársins 1977
fór fram á eðlilegum tima eftir
þvi sem viö höfum getað fengiö
upplýst. Til þess að hægt sé að
keyra bókhaldiö aftur i gegnum
tölvurnar þarf aö leiðrétta þær
skekkjur sem fram hafi komið. 1
þetta sinn var mikið um villur,
óvenju mikiö, og þáverandi fram-
kvæmdastjóri fékk villulistann til
leiöréttingar en hefur ekki skilaö
honum. Hann situr nú niðri i
miðri Afriku, eflaust með villu-
listann þar. 1 þessu eru „erfiö-
leikarnir” fólgnir.
Ríkisf ramlagið 5% af tekj-
um Fs.
Höfuðrök vinstri manna eru
þau aö rikið greiði svo litið til Fs.
Afleiðingin er sú, segja vinstri
menn.að áætlunargerö til lengri
tima er mjög erfið, og tekjur
stofnunarinnar nýtist þvi ver.
Þetta eru nokkuð dularfull rök
og verður aö telja aö þau séu yfir-
skin eitt. Staðreyndin er sú aö
framlag rikisins til Fs. á þvi ári
sem siðast er hægt aö fá upp-
lýsingar um, 1976, er 5% af
heildartekjum Fs. en heildar-
tekjurnar eru tæpar 200 milljónir
þaö ár.
Spyrja má hvort fimm prósent
skakki svo miklu i áætlunargerö
að hún sé útilokuð? Eöa nýtast
tekjurnar illa vegna fimm
prósenta óvissu?
Fjárveitingarbeiðni
Enn má nefna afleiöingar bók-
haldsóreiöunnar og óstjórnarinn-
ar, atriði sem sanna um leiö aö
um óreiöu er aö ræða.
I október siðastliðnum gengu
forkólfar vinstri manna og stjórn
Fs. á fund menntamálaráðherra
og fjárveitinganefndar Alþingis
og báöu um 25 milljón króna
aukafjárveitingu til Félagsstofn-
unar stúdenta til þess aö foröa
stofnuninni frá gjaldþroti.
Þessir aðilar fóru þess þá á leit
viö Fs. aö stofnunin skilaöi
greinargerö um stööu fyrirtækis-
ins vegna beiöninnar.
Þaö var au&vitaö ekki hægt þar
sem bókhaldiö var óunniö og ekk-
ert yfirlit til um stöðu stofnun-
arinnar.
Niöurstaöan varö siöan sú aö i
staöinn fyrir 25 milljónir fékk Fs.
aöeins 11 milljónir. An efa heföi
stofnunin fengiö hærri fjárveit-
ingu ef hægt heföi verið aö sýna
fram á fjárhagsstööu fyrirtækis-
ins.
Fjárveitingarbeiðnin fyrir
1979
Stjórn Fs. baö um 64 milljónir
tyrir áriö 1979 og aftur kraföist
fjárveitinganefndin greinar-
geröar um fjárhagstööu fyrir-
tækisins 31. des. 1977.
Þessu gat stjórnin ekki oröib
viö og þvi fól hún framkvæmda-
stjóra ab skýra fjárveitinga-
nefndinni frá þvi aö ekki væri
hægt aö veröa viö óskum hennar
,,... vegna byrjunaröröugleika viö
tölvufærslu bókhalds”.
Niðurstaðan varö sú að Félags-
stofnun stúdenta fékk frá rikinu á
fjárlögum ársins 1979 29 milljónir
króna en sú upphæö heföi eflaust
getað oröiö hærri heföi bókhaldið
veriö i lagi.
Hverjir voru annars þessir
byrjunaröröugleikar? Voru þeir
vegna brunans i Reiknisstofnun-
inni 1977? Voru þeir vegna þess
aö ekki haföi verið unnið viö
tölvufærslu bókhaldsins i rúmt
ár?
Fyrri framkvæmdastjórar.
I vetur hefur Vökublaöiö sem
undirritaður ritstýrir, birt viötöl
viö tvo fyrrverandi fram-
kvæmdastjóra Félagsstofnunar
stúdenta sem báðir eiga þaö sam-
eiginlegt aö hafa hætt störfum hjá
stofnuninni vegna þess að þeim
blöskraöi stefna vinstri manna i
stjórn Fs.
Bjarni P. Magnússon segir i
viötali viö Vökublabiö I haust aö
honum hafi gengiö afleitlega aö
vinna meö þeirri stjórn Félags-
stofnunarinnar sem hann starfaöi
siöast meö. Bjarni sagöist vera
hræddur um aö stúdentar eigi
eftir aö liða fyrir ákvaröanir -
hennar um mörg ókomin ár.
Ingólfur Hjartarson segir i
viötali viö Vökublaöið 10. mars sl.
aö niöurgreiösla Fs. á þjónustu
Félagsstofnunar sé mismunun
viö stúdenta, sem komi niður á
þeim stúdentum, sem ekki hafi
möguleika til aö njóta hinnar
niöurgreiddu þjónustu. Einnig
segir Ingólfur aö hin gengdar-
lausa kröfugerö vinstri manna á
hendur þjóöfélaginu hafi breytt
viöhorfum manna til verri vegar.