Morgunblaðið - 27.02.2001, Qupperneq 8

FRÉTTIR
8 ÞRIÐJUDAGUR 27. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Austurstræti 17, 4. hæð, 101 Reykjavík, sími 562 0400, fax 562 6564,
netfang: prima@heimsklubbur.is, heimasíða: http://www.heimsklubbur.is
Útnefnd í alþjóðasamtökin
EXCELLENCE IN TRAVEL NETWORK
fyrir frábærar ferðir
Suður-Afríka
HEIMSREISA FYRIR
SÓLARLANDAVERÐ!
Ætlarðu að missa af?
Páskar 2001 – 8.-16. apríl
– aðeins 3 vinnudagar.
Pöntunarsími
56 20 400
Síðustu forvöð!
Námskeið Þjóðræknisfélags Íslendinga
Lífið í nýlend-
um Vestur-
Íslendinga
Á VEGUM Þjóð-ræknisfélags Ís-lendinga verður
haldið í Gerðubergi átta
vikna námskeið um land-
nám Íslendinga í Vestur-
heimi á árunum 1856 til
1914. Jónas Þór sagnfræð-
ingur hefur umsjón með
þessu námskeiði sem hefst
þriðjudaginn 6. mars og
verður á kvöldin frá klukk-
an 20 til 22. Jónas var
spurður um helstu umfjöll-
unarefni á námskeiðinu?
„Mikið hefur verið fjallað
um Íslendinga í Vestur-
heimi á undanförnum ár-
um, þó vantar talsvert á að
heildarlandnámssagan hafi
verið sögð. Augu manna
hafa mikið beinst að Nýja
Íslandi, fyrst og fremst
vegna þess að það var eina alís-
lenska nýlendan sem stofnuð var í
Norður-Ameríku. Það var stofnað
1875. Þar voru sett stjórnarlög og
réðu Íslendingar sínum málum
sjálfir innan nýlendumarka, allt til
ársins 1887. Á þessu tímabili fluttu
rúmlega 7.000 Íslendingar vestur
um haf en um 1887 bjuggu í Nýja
Íslandi aðeins um 1200 til 1500
manns.“
– Hvert fór hitt fólkið og hvern-
ig vegnaði því?
„Það má segja fyrst að sama ár
og Nýja Ísland var stofnað þá var
mynduð nýlenda í suðvesturhorni
Minnesota. Hún varð einhver far-
sælasta nýlenda Íslendinga í
Norður-Ameríku. Fjölmargar aðr-
ar nýlendur voru stofnaðar í
Bandaríkjunum og Kanada. Allt
vesturfaratímabilið var mikil
hreyfing landnema í Norður-Am-
eríku. Ný og ný svæði opnuðust
bæði í Bandaríkjunum og Kanada
og Íslendingar fylgdu straumnum.
Um 1890 flykktist til dæmis fólk til
Vestur-Kanada á sléttuna sem nú
er Saskatchewn og Alberta. Þang-
að fóru Íslendingar víðs vegar að
og mynduðu nýlendu sem verður
að teljast hafa heppnast einkar vel.
Samfélagið þar var afar sérstæð
blanda. Þangað fluttu fáeinir
bændur, menn sem höfðu búið í
Vesturheimi um árabil. Þar komu
líka ungir menn milli tvítugs og
þrítugs, en þeir höfðu fluttst vest-
ur með foreldrum sínum af Íslandi
á árunum 1870 til 1880. Þeir komu
frá Minnesota, Norður-Dakota og
Manitoba vegna þess að þar voru
flest öll lönd numin. Loks komu
þangað ár hvert fáeinar fjölskyld-
ur beint frá Íslandi. Þeir elstu voru
enn miklir Íslendingar og lögðu
áherslu á varðveislu íslenskrar arf-
leifðar. Þeir yngri voru orðnir
norður-amerískir. Þeir létu fljót-
lega sveita- og fylkismál sig miklu
varða. Þeir kröfðust þess til dæmis
að járnbrautir væru lagðar á þann
hátt um fylkið að bændur hefðu
sem mestan hag af. Þeir þurftu að
koma afurðum sínum á markað,
jafnt innanlands sem
utan. Nýgræðingar af
Íslandi högnuðust vita-
skuld af því að koma í
slíkt samfélag. Þeirra
framlag var ekki síður
merkilegt því þeir
stuðluðu að viðhaldi og
eflingu íslenskunnar.
Um og eftir 1880 fóru flestir
vesturfarar beint til Winnipeg og
dvöldu þar um hríð áður en
ákvörðun var tekin um hvert halda
skyldi. Margir fóru aldrei lengra. Í
Winnipeg myndaðist fljótlega ís-
lenskt samfélag sem var harla ólíkt
þeim í sveitunum. Þar fæddist t.d.
vesturíslenskan. Hér urðu kaup-
menn, skósmiðir, trésmiðir eða
slátrarar að aðlaga hratt og fljótt
siðum og venjum þarlendra. Þeir
bjuggu til íslensk orð yfir hluti sem
þeir ekki þekktu að heiman. Aðlög-
uðust borgarlífinu þarna hratt.“
– Segir þú á námskeiðunum
mikið frá lífsháttum þessa fólks?
„Já, ég segi t.d. frá hver voru
helstu viðfangsefni í hinum ný-
stofnuðu nýlendum. Fyrst og
fremst til að byrja með stunduðu
menn kvikfjárrækt og leituðu
svæða sem best voru til þess fallin.
Seinna komust menn upp á lag
með akuryrkju. Menn stunduðu
fiskveiðar þar sem því var viðkom-
ið og stunduðu einnig skógarhögg.
Íslendingar urðu að læra allt verk-
lag upp á nýtt. Það átti við um mat-
argerð, gerð fatnaðar, byggingu
húsa, garðrækt, og svo framvegis.
Til dæmis lærðu bændur í Rosseau
í Ontario 1873 að vinna síróp úr
trjám. Á sama stað lærðu þeir að
vefja sérstaka hatta til varnar hita
og flugum og svona mætti lengi
telja. Þeir þurftu að stofna sína
söfnuði, reisa skólahús og taka
þátt í stjórnun sinnar sveitar.“
– Er þetta sagnfræðilegt nám-
skeið fyrst og fremst?
„Það er sagnfræðilegt að því
leyti að landnámssagan er rakin
eins og hér greinir en auk þess er
fjallað um margar ólíka þætti úr
daglegu lífi fólksins og þær breyt-
ingar sem það þurfti að ganga í
gegnum til þess að að-
lagast norður-amerísku
samfélagi.“
– Kemur þú eitthvað
inn á hvernig afkom-
endur þessa fólks lifa í
dag?
„Já, alveg örugglega.
Það má segja að stöðugt verði vitn-
að í nútímann, en ég kynntist lífs-
háttum bæði Vestur-Íslendinga
allvel á náms- og starfsárum á
þessum svæðum fyrir nokkrum ár-
um. Í sumar er fyrirhuguð ferð á
vegum Þjóðræknisfélagsins á
ýmsa þá staði sem verða til um-
fjöllunar á námskeiðinu.“
Jónas Þór
 Jónas Þór fæddist í Reykjavík
11. apríl 1949. Hann lauk stúd-
entsprófi frá Menntaskólanum í
Reykjavík og BA-prófi í ensku og
sögu frá Háskóla Íslands 1977.
MA-prófi lauk hann frá Univers-
ity of Manitoba 1980 í sögu. Hann
dvaldi í Vesturheimi í tíu ár við
ýmis störf. Nú er hann starfandi
sagnfræðingur í Reykjavík. Jón-
as er kvæntur Önnu Báru Árna-
dóttur og eiga þau dætur tvær,
Katríu Sif og Elsu Maríu.
Saga, aðlög-
un og breyt-
ingar meðal
Íslendinga í
Vesturheimi
Ég kom með lager af eldspýtum handa þér, Dóra mín, hr. Davíð er víst ekkert á leiðinni
að svo stöddu.
SAMGÖNGURÁÐHERRA hefur
sett leiðbeinandi reglur fyrir Póst-
og fjarskiptastofnun og Samkeppn-
isstofnun hvað varðar meðferð og úr-
lausn fjarskipta og póstmála. Regl-
urnar voru kynntar á
ríkisstjórnarfundi í síðustu viku, en
markmið slíkra reglna er að vinna
gegn hugsanlegri óvissu fyrirtækja
um valdmörk og lögsögu þessara
stjórnvalda.
Samkvæmt reglunum heyra undir
Póst- og fjarskiptastofnun mál varð-
andi lög um fjarskipti eða lög um
póstþjónustu og reglugerðir settar
með stoð í þeim lögum og mál varð-
andi reglur sem stofnuninni er heim-
ilað að setja. Til viðbótar mál varð-
andi leyfisveitingar stofnunarinnar
og túlkun leyfisbréfa, mál varðandi
gjaldskrár sem stofnuninni er falið
að samþykkja, mál varðandi skilmála
um þjónustu, tæknileg ágreinings-
mál og kvartanir vegna ágalla á
þjónustu.
Undir Samkeppnisstofnun falla
mál sem varða misnotkun á mark-
aðsráðandi stöðu, t.d. samtvinnun í
viðskiptum, mismunun í verði og
skilmálum, skaðlega undirverðlagn-
ingu og neitun á viðskiptum. Einnig
mál vegna yfirtöku/samruna póst-
eða fjarskiptafyrirtækja. Ólögmætt
samráð fyrirtækja og aðrar sam-
keppnishindranir á póst- og fjar-
skiptamarkaði, óréttmætir við-
skiptahættir, gjaldskrármál,
auglýsinga- og kynningastarfsemi,
auk annarra mála sem byggjast á
ákvæðum samkeppnislaga eða
reglum sem settar eru með stoð í
þeim lögum.
Leiðbeinandi regl-
ur um úrlausn mála
Póst- og fjarskiptastofnun
og Samkeppnisstofnun
ELDUR kviknaði á sunnudag í sófa í
kjallara sundlaugarinnar í Breiðholti
í Reykjavík þar sem nokkur ung-
menni í nemendafélagi Fjölbrauta-
skólans í Breiðholti voru samankom-
in. Slökkviliði höfuðborgarsvæðisins
barst tilkynning um eldinn laust fyr-
ir kl. fimm.
Ekki þurfti að flytja neinn á
sjúkrahús vegna reykeitrunar og
skemmdir eru taldar litlar. Kjallar-
inn er nokkuð vel einangraður og því
barst ekki reykur inn í sundlaugina
sjálfa.
Að sögn varðstjóra slökkviliðsins
er ekki ólíklegt að kviknað hafi í sóf-
anum út frá sígarettuglóð.
Eldur
kviknaði í
sófa í kjallara
sundlaugar
FLYTJA þurfti tvo menn á heilsu-
gæslustöðina í Hveragerði eftir
heiftarleg slagsmál þeirra við
Breiðumörk á sunnudagsmorgun.
Annar mannanna var fluttur á
sjúkrahúsið á Selfossi til eftirlits en
hinn fékk að fara heim eftir aðgerð,
en sauma þurfti nokkur spor. Lög-
reglu hefur ekki borist kæra vegna
málsins.
Fluttir til
læknis eftir
slagsmál
♦ ♦ ♦
SLÖKKVILIÐ höfuðborgarsvæðis-
ins fékk tilkynningu um eld í sendi-
ferðabíl við íþróttahúsið við Arnar-
bakka um klukkan 14 í gær.
Samkvæmt upplýsingum frá
slökkviliðinu var bíllinn alelda þegar
það kom á staðinn.
Slökkvistarf gekk vel en bíllinn er
ónýtur. Þegar tilkynningin um eld-
inn í sendiferðabílnum barst slökkvi-
liðinu var verið að slökkva í rusli við
vinnuskúr nærri Árbæjarskóla.
Alelda sendi-
ferðabíll
♦ ♦ ♦