Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Áskorun til allra Færeyinga
búsettra á Íslandi
Áheitan á allar
Føroyingar í Íslandi
Í 1999 gjørdu føroyskar fyritøkur framtak fyri sølu í Íslandi
og samstarvi við Íslendingar.
Framtakið varð hildið í Perluni í Reykjavík. Tað eydnaðist
framúr væl, ikki minst tí at teir mongu Føroyingarnir í
Íslandi stuðlaðu so væl frændum sínum heima á landi.
7. - 9. juni í ár fara føroyskar fyritøkur aftur at gera vart við
seg í Perluni í Reykjavík. Hesaferð ber framtakið heitið
TorNuuRek, tí ætlanin er at fáa grønlendskar fyritøkur at
luttaka í hesum framtaki og fáa tær við í felags samstarvið
millum londini í útnorðuri.
Vit heita við hesum á allar Føroyingar í Íslandi um at stuðla
hesum nýggja tiltaki eins dyggiliga, og tit gjørdu í 1999 við
at vitja framsýningina og seta tykkara dám á hana, men
eisini við at eggja vinum og íslendskum fyritøkum at vitja.
Menningarstovan
www.trade.fo
Árið 1999 stóðu færeysk fyrirtæki fyrir sölusýningu á
Íslandi í samvinnu við Íslendinga. Sýningin var haldin í
Perlunni í Reykjavík, og tókst með eindæmum vel, ekki síst
vegna þeirra fjölmörgu Færeyinga, búsettra á Íslandi, sem
studdu þjóð sína með svo dyggum hætti.
7. til 9. júní næstkomandi munu færeysk fyrirtæki aftur
gera vart við sig í Perlunni. Í þetta skiptið mun sýningin
bera heitið „TorNuuRek“, og er ætlunin að fá grænlensk
fyrirtæki til að taka þátt í þessum atburði og fá þau til
samstarfs við löndin í norðri.
Við heitum á alla Færeyinga, búsettir eru á Íslandi, að sýna
þessu framtaki jafn dyggilegan stuðning og þeir gerðu
1999 með viðveru sinni á sýningunni sjálfri, og óskum við
þess að þeir hvetji vini og kunningja sem og íslensk
fyrirtæki að heimsækja sýninguna.
Menningarstovan
www.trade.fo
UMSJÓNARMANNI þykir
það dönskulegt mál, þegar sagt
er „að leiða“ framboðslista, um
þann eða þá sem er efst(ur) á
listanum. Ég held ég hafi verið
orðinn talsvert fullorðinn, þeg-
ar ég sá og heyrði svo til orða
tekið og mér fannst hálft í
hvoru að listinn væri þá svo
aumur og ósjálfstæður, að ein-
hver þyrfti að leiða hann eins
og barn eða gamalmenni. Hægt
er að segja þetta á marga vegu.
Menn eru efstir á lista, í fyrsta
sæti, og vel kann ég hið gamla
orðalag að fara fyrir. Í Njálu
segir á einum stað: „Þeir sögðu,
að þá var eigi ins verra eftir
von, er slíkur fór fyrir.“ Það er
því fullkominn óþarfi að líkja
eftir máli annarra þjóða, þegar
við eigum gott fyrir. Guðbrand-
ur Þorláksson Hólabiskup
sagði í formála Sálmabókar
1589, að íslenskt mál væri bæði
ljóst og fagurt, „og ekki þarf í
þessu efni úr öðrum tungumál-
um orð til láns að taka eða
brákað mál né bögur að
þiggja.“


En úr því að við fórum að tala
um að vera efst(ur ) á fram-
boðslista, skulum við gægjast
rétt sem snöggvast á sögnina
að kjósa. Hún hefur svolítið
breytilega beygingu eða hneig-
ingu, eins og sumir gamlir mál-
fræðingar sögðu. Hún fer eftir
2. hljóðskiptaröð og eru kenni-
myndir nú almennt kjósa-kaus-
kusum-kosinn. En stundum
segjum við að einhver hafi ver-
ið kjörinn í sömu merkingu og
kosinn, og hvernig skyldi
standa á því? Jú, í gamla daga
voru að verki hljóðlögmál sem
hér er ekki tóm til að útskýra,
svo að sögnin beygðist um hríð:
kjósa-kaus-kurum-körinn. Síð-
an laumaðist j-ið úr nafnhætt-
inum inn í 4. kennimynd. Við
fáum svo að velja um nafnorðin
kosning og kjör.
Á sama hátt og kjósa beygð-
ist sögnin að frjósa. Lýsingar-
háttur þátíðar af henni er einn-
ig tvenns konar: frosinn og
freðinn. Seinni orðmyndin var
froRinn, svo frørinn en þá þótti
mönnum liprara að hafa ekki
tvö r með svo skömmu millibili
og breyttu seinna r-inu í ð. Það
nefna málfræðingar ólíkingu
eða hljóðfirringu (dissimilat-
io).


Stungið í vasa uppi í sundi
Í „Fjallinu“ er fagurt og bjart
og frostið þar nokkuð svo hart;
menn renna sér greitt,
þó þeir geti ekki neitt,
en brotna samt bara í einn part.


Óskar Þór Kristinsson (Sail-
or) hefur beðið mig að skýra
orðið bábilja. Mér datt í hug að
þetta væri skylt fabúla=skáld-
saga, lygisaga, en eins og vant
er fletti ég upp í orðsifjabók
Ásgeirs Bl. Magnússonar sem
aldrei gengur mér hendi firr.
Þar segir í lauslegri endursögn:
Orðið er þekkt allt frá því á
16. öld og merkir hégilja, hind-
urvitni, bull. Talið ættað úr
frönsku babiller eða babil-
=þvaður, heimskulegt mas.
Óvíst er hvort þetta er í beinum
tengslum við orð eins og babl ...
eða tengt latínu fabula=frá-
saga eða babulus=þvaðrari.
Meira kann ég ekki um þetta að
segja að sinni, en þakka Óskari
fyrir sleitulausa rækt hans við
móðurmálið.


Hlymrekur handan kvað:
Herra Jónas með hljóðum
var hlaupandi á eftir fljóðum,
það var lífshugsjón hans,
þessa lausgyrta manns,
að fjölga hér frjálsbornum jóðum.


Þá er hér þriðji skammtur af
nýyrðatilraunum úr Lesbók
Morgunblaðsins frá 1926:
1) húsblas matarlím
2) kalkúlera verðleggja
3) kandís steinsykur
4) karamellur töggur
5) kardemommur körður
6) kjörvel kerfill
7) klid hrat
8) konfekt mungæti
9) kopía aftak
10) madressa dýna
11) manicure handsnyrting
12) mandarína gullaldin
13) makkaroni stenglur
14) molskinn hamvoð
15) musselín tyrkjatraf
16) núðlur stirnur
17) pakkhús vöruskáli
18) pels loðkápa
19) pickles grænsúrs
20) provision ómakslaun
Og sést enn hversu misjafn-
lega nýyrðum vegnar í máli
okkar.


Í Orðabók Menningarsjóðs
er bjúga sagt tvíkynja, þ.e.
hvorugkyns og kvenkyns, það
bjúgað og þau bjúgun, svo og
hún bjúgan og þær bjúgurnar.
Mér er ótamt að hafa orðið
kvenkyns, annars nota ég það
lítið. Ég nefni fyrirbrigðið
sperðil. Upprunalega er bjúga
hvorugkyns og beygist eins og
auga, milta, hjarta, eista, nýra,
lunga o.s.frv. Hvers vegna
breytist þá kynið? Mér þykir
trúlegast að um sé að ræða
margnefnda áhrifsbreytingu.
Nokkur orð, sem ríma á móti
bjúga, eru kvenkyns, svo sem
hrúga, tjúga = gaffall, heykvísl
og lúga = stigagat, söluop. Þar
að auki kemur til að orðið
merkir svipað og kvenkynsorð-
ið pylsa, svo að þarna á hvor-
ugkynsmyndin í vök að verjast.
Það er líka í tiltölulega sjald-
gæfum beygingarflokki, og
ekki bætir það úr skák fyrir
bjúganu, að forðast breyt-
inguna yfir í: hún bjúgan og
þær bjúgurnar. En skelfing
þykir mér það álappalegt, rétt
eins og sagt væri að skera í
?eyrurnar eða stinga í ?augurn-
ar.
ÍSLENSKT MÁL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1105. þáttur
Samkeppnisstofnun
hefur nú lagt fram í
fjölmiðlum úttekt á
þeim fyrirtækjum sem
stunda heildsöludreif-
ingu á íslensku græn-
meti. Þar er margt
fullyrt og að því er
virðist við fyrstu sýn,
mikið til stutt gögn-
um.
Mér hefur virst, hin
síðari ár, að ákveðnir
aðilar vilji ganga milli
bols og höfuðs á nær
öllum þeim sem ekki
eru innan gamla SÍS-
veldisins í landbúnað-
argeiranum. Nefni ég
þar svína- og alifuglarækt. Líklega
er helsta ástæða þess, að sam-
keppnisyfirvöld leggja í svona
gagngera skoðun á grænmetisgeir-
anum sú, að þeir eru ekki innan
viðurkennds kerfis. Farið var mik-
inn um okur og verðsamráð þess-
ara aðila. Ekki var minnst einu
aukateknu orði á, að líklega eru
ávextir og bananar hvað ódýrastir
hér á Norðurlöndunum. Ekki er
með neinni sanngirni hægt að
segja að epli, appels-
ínur og aðrir ávextir
séu sérlega dýrir hér í
búðum og að innflytj-
endur hafi staðið illa
að verki þar.
Ekki vaknaði stofn-
unin þegar einkaaðil-
um var bannað að
kaupa mjólkurbúið
uppi í Borgarnesi. Þá
héldu menn að sér
höndum. Einnig er á
margra vitorði, að
óþekktarormum í
slátrun búfjár hefur
verið refsað grimmi-
lega ef þeir hafa verið
með einhverja tilburði
til sjálfstæðrar hugsunar í rekstri
sinna fyrirtækja. Dæmin sanna, að
hinum ýmsu opinberu stofnunum
hefur verið beitt til að koma slík-
um fyrir björgin.
Stofnun, sem vill láta taka eitt-
hvað mark á sér til langframa,
verður því að höggva inn í þau vé
sem umlykja svonefnda landbún-
aðarmafíu. Þeir verða að kynna
neytendum skýrt og skorinort,
hvað mjólkurlítrinn kostar með
öllu, niðurgreiðslum og styrkjum,
allt verður að koma upp á borðið.
Verðlagning á kinda- og nauta-
kjöti, með niðurgreiðslum og
styrkjum, verður að liggja fyrir og
einnig hverjir njóta þessara fjár-
veitinga.
Neytendur vita að kostnaðarút-
reikningar vegna sláturkostnaðar
eru gleyptir hráir af kerfinu,
vegna þess, að ,,réttir aðilar“
njóta. Einnig vita menn,að þegar
allt kemur til alls, eru það vasar
neytenda – skattgreiðenda – sem
eru tæmdir til þess að jafna reikn-
inga við þessi kerfi.
Svína- og alifuglabændur hafa
lækkað verð á markaði ár eftir ár
og ekki njóta þeir styrkja, heldur
þurftu þeir til skamms tíma einnig
að greiða kjarnfóðurgjald ofan í
kaupið. Það vita allir sem komnir
eru á miðjan aldur, að ekki er
langt síðan að fugla- og svínakjöt
var slíkur lúxus, að ekki var á færi
nema efnaðra að hafa slíkt á borð-
um, nema ef menn þekktu ein-
hvern í siglingum, sem gat ,,redd-
að“ skinku. Þessi tímar eru liðnir.
Alþingismenn fylltust ,,réttlátri“
reiði, þegar skýrslan kom fram.
En það var ekki nokkur þeirra
sem minntist einu aukateknu orði
á svikamyllu hefðbundins landbún-
aðarkerfis. Þeir höfðu uppi stór
orð um svik og samsæri ljótu karl-
anna í grænmetinu en þögðu ær-
andi þögn um SÍS-arana – þeir eru
friðaðir allt árið eins og bankarnir.
Stórfurðulegt, Goði vill sameinast
KEA og flytja starfsemina alla
norður í land, eins langt frá mark-
aði og hægt er, sem þátt í hagræð-
ingu. Auðvitað fá þeir niðurgreidd
(víkjandi) lán hjá Byggðastofnun
og hugsanlega styrk. Líklega ætl-
ast þeir til að fá bætur og styrki til
flutninga á hráefni og afurðum aft-
ur nær markaði. Það er vaninn.
Ráðherra gat ekkert lagt til mál-
anna annað en, að hann vildi koma
á niðurgreiðslu og styrkjakerfi inn
í grænmetisgeirann. Hann gat ekki
séð aðra leið út úr þeirri stöðu sem
upp er komin. Sumum virðist með
öllu ómögulegt, að geta séð ein-
hverja framleiðslu eða starfsemi
öðruvísi en undir pilsfaldi ríkis og
sveitarfélaga. Einhver góður mað-
ur á Alþingi benti þó á líklega væri
réttara að skoða verðlagningu á
rafmagni og slíkum rekstrarvörum
greinarinnar.
Allir vita, að verulegar niður-
greiðslur eru á grænmeti og ávöxt-
um innan Evrópu þaðan sem við
erum að kaupa mest af grænmeti
okkar. Það er borin von, að hægt
sé að framleiða þessa góðu vöru
hér í beinni samkeppni við nið-
urgreiddar afurðir. Því er alger-
lega eðlilegt, að veita þá vernd
sem nemur niðurgreiðslum á er-
lendum markaði. Eftir upphæð
niðurgreiðslna má leita hjá stjórn-
völdum erlendis, því vart er þar
um nein heimumál að véla. Ekki er
ástæða til að hafa verndina meiri
eða minni.
Atvinnustarfsemi manna sem
eru nokkuð frjálsir til athafna er
hvað affarasælust ríkinu til lang-
frama. Viðreisnarstjórnin vissi
þetta og hagaði sér eftir því. Því
bið ég fulltrúa Sjálfstæðisflokksins
að hafa þetta hugfast og láta ekki
plata sig inn í eitthvað niður-
greiðslukerfi sem fá sérstakt líf og
verður nánast ódrepandi, eins og
er með ýmsa Móra og Skottur í
löggjöf okkar s.s. kvótakerfi og
Ólafslög.
Sekur, sekari, ...astur
Bjarni
Kjartansson
Landbúnaður
Það er algerlega
eðlilegt, segir Bjarni
Kjartansson, að veita
þá vernd sem nemur
niðurgreiðslum á
erlendum markaði.
Höfundur er verkefnisstjóri.