Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 D 37
ALLTOF oft berast
mér hörmulegar fréttir
af sjálfsvígum Þar eru
karlmenn í miklum
meirihluta. Þar sem ég
hef unnið talsvert að
rannsóknum á tilfinn-
ingatengslum karla og
stundað ráðgjöf m.a.
fyrir karla með krabba-
mein, tel ég rétt að
miðla aðeins af þeirri
reynslu ef verða skyldi
að það vekti einhvern
til umhugsunar.
Tilfinningaleg
einangrun
Af 660 körlum (50–80
ára, meðalaldur 67 ára) sem tóku
þátt í rannsókn á tilfinninga-
tengslum var fjórðungur tilfinn-
ingalega einangraður, þ.e. höfðu
enga sem þeir gátu deilt með
erfiðum tilfinningum. Af þeim sem
voru giftir eða í sambúð, var bara
einn af tíu sem deildi erfiðum tilfinn-
ingum með öðrum en maka sínum.
Sjö af tíu gátu trúað makanum fyrir
flestu en átta af tíu þeirra sem voru
einhleypir voru tilfinningalega
einangraðir. Karlar skilja sig nokkuð
afgerandi frá jafnaldra konum.
Fyrstu niðurstöður úr óbirtri rann-
sókn Unnar Valdimarsdóttur sál-
fræðings á miðaldra konum sýna að
önnur hver miðaldra kona (meðal-
aldur 67 ára) í sambúð hafði ein-
hvern annan en makann sem hún gat
deilt með erfiðum tilfinningum.
Karlar með krabbamein
Til að athuga hvort karlmenn í lífs-
kreppu séu líklegri til þess en aðrir
karlar að deila erfiðum tilfinningum
með öðrum en makanum, fengu 430
karlar í (80 ára og yngri) sem greinst
höfðu með krabbamein í blöðruhálsi
tveim árum áður, sömu spurningar.
Enginn munur var á svörum þeirra
og jafnaldra þeirra sem valdir voru
af handahófi úr þjóðskrá. Sá sál-
félagslegi stuðningur sem krabba-
meinssjúklingum stendur til boða
virtist því ekki hafa náð til karlanna
a.m.k. ekki hvað varðar stuðning við
að vinna úr erfiðum tilfinningum.
Þessar niðurstöður (og aðrar svip-
aðar) hafa m.a. leitt til þess að farið
er að huga að því hvort ekki þurfi að
taka tillit til kynjamismunar þegar
tilboð um sál-félagslegan stuðning
eru þróuð. Það er líka reynsla þeirra
sem vinna við sál-félagslega þjón-
ustu við krabbameinssjúklinga að
konur notfæri sér þjónustuna mun
betur en karlar. Í samtölum sem ég
hef átt við fjölda karla á öllum aldri í
tengslum við rannsóknir mínar og í
stuðningsviðtölum við karla með
krabbamein í blöðruhálsi, kemur
skýrt fram að tilfinningalega ein-
angraðir menn eiga oft „vini“ og
kunningja. Þeir deila
með þeim skemmtileg-
um upplifunum og viss-
um áhyggjum, en veru-
lega erfið mál eins og
kvíði, ótti við einsemd,
ótti við að mistakast,
örvænting og uppgjöf
fá að liggja milli hluta.
Slíkum málum halda
menn fyrir sig og ef
þeir deila þeim með
einhverjum þá er það
með makanum. Það er
því ljóst að maki
krabbameinssjúks
manns þarf að bera
þunga byrði.
En hann var besti vinur minn
Karlmaður um fimmtugt hringdi í
mig í vinnuna fyrir nokkru eftir að
hafa séð umfjöllun um ofangreindar
rannsóknir í fjölmiðlum. Hann
hringdi vegna þess að hann þurfti að
ná í einhvern til að tala við um erfitt
mál, hann hafði engan annan. Besti
vinur hans hafði svipt sig lífi fyrr í
sömu viku.
Það hafði komið eins og reiðarslag
bæði fyrir hann og alla aðra. Vinur
hans hafði látið í veðri vaka að hann
ætti í „hjónabandsvandamálum“ en
honum hafði aldrei komið til hugar
að hann væri það þjáður að hann
myndi svipta sig lífi. Það hafði ekki
einu sinni hvarflað að honum að hon-
um liði verulega illa. Þeir höfðu verið
bestu vinir frá því í menntaskóla og
hittust reglulega, síðast tveim dög-
um áður en vinurinn svipti sig lífi.
Hengdi sig. Nú sat hann einn eftir
með svíðandi sektartilfinningu og
höfuðið fullt af spurningum. Um
hvað hafði þessi vinátta eiginlega
snúist? Hafði hann kannski ekki
hlustað, ekki heyrt, þegar vinur hans
var að hrópa á hjálp? Hefði hann
ekki getað gert eitthvað? Ég sat
bara og þagði, svaraði beinum
spurningum en sagði annars sem
minnst. Leyfði honum að tala eins og
hann hafði líklega aldrei áður gert,
við mann sem hann þekkti ekki neitt.
Það var kannski einmitt þess
vegna sem hann þorði.
Að orka ekki
Það þarf engan fræðing til að
draga ályktanir af þessum niður-
stöðum.
Karlmenn sem missa tengslin við
maka sinna af einhverjum ástæðum,
eru í langflestum tilvikum tilfinn-
ingalega einangraðir. Það sama gild-
ir um þann tæplega þriðjung karl-
manna í sambúð sem deila ekki
tilfinningum sínum með makanum af
einhverjum ástæðum. Karlmenn
sem missa maka sinn hafa því oftast
engan sem þeir geta deilt sorginni
með. Að geta deilt sorg og vanlíðan
með öðrum er oft lykillinn að því að
orka að lifa áfram. Karlmenn sem
standa frammi fyrir þeim möguleika
að missa maka sinn t.d. vegna lífs-
hættulegs sjúkdóms eða skilnaðar
fyllast því oft örvæntingu. Þeir
hræðast einsemdina og einstaka
sinnum verður álagið svo yfirþyrm-
andi og einsemdin svo alger að menn
svipta sig lífi.
Einn og sterkur
Hvers vegna eru svo margir karl-
menn tilfinningalega lokaðir? Þeirri
spurningu getur enginn svarað með
neinni vissu. Þó er ekki ólíklegt að
ástæðunnar megi leita langt aftur í
tímann þegar hver var sér næstur og
allir aðrir karlar voru hugsanlegir
keppinautar og mögulegir óvinir.
Það var lífshættulegt að sýna merki
um veikleika. Ef til vill er það úr
þessum jarðvegi samkeppni og tor-
tryggni sem goðsögnin um hinn
sterka, einræna og sjálfsörugga
karlmann hefur sínar rætur. En því
miður þá er goðsögnin einmitt það
sem hún er, goðsögn. Rannsóknir
hafa sýnt að tilfinningalega lokaðir
karlmenn eru allt annað en sterkir.
Þegar þeir eru bornir saman við
karla sem ekki eru tilfinningalega
lokaðir kemur í ljós að þeir eru
marktækt líklegri til að kvarta yfir
ýmsum sál-vefrænum einkennum
eins og viðvarandi þreytu og orku-
leysi sem eru helstu einkenni lang-
varandi streitu.
Síðast en ekki síst eru þeir mun
ólíklegri en aðrir jafnaldrar þeirra til
að telja sig hamingjusama einstak-
linga.
Einsemd karla og sjálfsvíg
Ásgeir R.
Helgason
Heilsa
Rannsóknir hafa sýnt,
segir Ásgeir R. Helga-
son, að tilfinningalega
lokaðir karlmenn eru
allt annað en sterkir.
Höfundur er sálfræðingur og læknir.
Símar 557 2000 og 557 7100
Skemmuvegi 36 Bleik gata
Kópavogi
Þakrennur
og rör
úr Plastisol-
vörðu stáli.
Heildarlausn á
þakrennuvörnum
í mörgum litum.