Morgunblaðið - 24.04.2001, Side 33

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. APRÍL 2001 33
ÞAÐ er ekki ofsögum sagt að
Henri Cartier-Bresson sé meðal
mestu ljósmyndara sögunnar. Raðir
þær af ljósmyndum sem nú prýða
veggi Listasafnsins á Akureyri bera
vott um óvenjusterka sýn hans á til-
veruna. Eins og alltaf þegar list er
annars vegar er það eitthvað ofar
sjálfri tækninni sem gerir gæfumun-
inn og skilur milli þess sem er kall-
aður og hins sem er útvalinn. Í tilviki
Cartier-Bresson virðist það vera ást
hans á lífinu og fólkinu sem lifir því
sem leiðir hann frá einu myndefninu
til annars og ræður því að hann
þurfti minni tíma og færri tökur til
að ná því þroskaða augnabliki sem
flesta ljósmyndara dreymir um að
fanga.
Vissulega má ekki gleyma að
Cartier-Bresson er af einstaklega
vel heppnaðri kynslóð ljósmyndara,
sem ásamt honum stofnuðu hið
margfræga fyrirtæki Magnum árið
1947. Meðal þeirra var jafnaldri
hans, Bretinn George Rodger, sem
varð þekktur fyrir að opna Vestur-
landabúum aðra og jákvæðari sýn á
Afríku og íbúa hennar en þeir áttu
að venjast. Aðrir voru stríðsfrétta-
ljósmyndararnir Robert Capa og
David „Chim“ Seymour – sá fyrr-
nefndi ungverskur en hinn pólsk-
bandarískur – sem náðu meðal ann-
ars að fanga borgarastyrjöldina á
Spáni með svo eftirminnilegum
hætti að myndir þeirra sitja eins og
prentaðar í minni okkar.
Þótt Cartier-Bresson yrði fyrir
miklum áhrifum af stríðsfrétta-
myndum þessara félaga sinna getur
hann eflaust þakkað langlífi sitt því
að hann skyldi ekki feta í fótspor
þeirra. Báðir létust nefnilega um
aldur fram, Capa í Víetnam, árið
1954, og Seymour í Suez, tveim ár-
um síðar. Eflaust hafði Cartier-
Bresson of mikla óbeit á hernaði til
að gerast slíkur fréttaljósmyndari.
Að minnsta kosti er sagt að hann
hafi gegnt herþjónustu á millistríðs-
árunum með megnustu óbeit.
Það kom þó ekki í veg fyrir að
hann væri kvaddur í franska herinn
þegar heimsstyrjöldin síðari braust
út – að vísu fékk hann friðsamlegan
starfa sem höfuðsmaður við kvik-
mynda- og ljósmyndadeild hersins –
og lenti sem stríðsfangi í vinnubúð-
um Þjóðverja í heil þrjú ár. Honum
tókst að vísu að flýja í þriðju tilraun
og setja sig í samband við frönsku
andspyrnuhreyfinguna þar sem
hann varð virkur meðlimur til stríðs-
loka.
Geta má nærri að sem stríðsfangi
hafi Cartier-Bresson fundið smjör-
þefinn af því sem kvikmyndaleik-
stjórinn Jean Renoir lýsti svo eft-
irminnilega í stórmynd sinni
Blekkingin mikla, frá árinu 1937, en
hún fjallaði um franska stríðsfanga í
heimsstyrjöldinni fyrri. Cartier-
Bresson var einmitt aðstoðarleik-
stjóri Renoir í myndinni Une partie
de campagne, sem byrjað var að
taka árið 1936 og fjallaði um hið ljúfa
líf á tímum impressjónistanna; þema
sem Renoir þekkti vel frá föður sín-
um, málaranum Auguste Renoir.
Þótt myndinni væri aldrei fyllilega
lokið þykir hún eitthvert fremsta
verk höfundarins vegna mennsku
sinnar og tilfinningar fyrir sam-
skiptum fólks og samspili þess við
náttúruna í útjaðri Parísarborgar.
Sjálfur gerði Cartier-Bresson
snilldarlega heimildarmynd í lok
heimsstyrjaldarinnar sem heitir Le
retour – Endurkoman – og fjallar
um heimkomu fanga úr þýskum
fangabúðum að stríðinu loknu. Þá
átti hann eftir að gera tvær stutt-
myndir síðar á ferlinum; Southern
Exposure, árið 1970, og Sud – Suðrið
– árið 1971, en hún er litmynd. Að
ógleymdum öllum ferðalögum Cart-
ier-Bresson til fjarlægra heimshluta
– hann varð meðal annars vitni að
sjálfstæði Indverja og valdatöku
kommúnista í Kína – má sjá að
reynslan af heiminum í sinni fjöl-
breyttustu mynd gerði ljósmyndar-
ann að því sem hann varð.
Þótt Cartier-Bresson hafi haft
heppnina með sér, en nútíma ljós-
myndavélar komu einmitt fyrst á
markað um svipað leyti og hann fékk
áhuga á faginu, átti hann rætur í
myndlistinni sem áhugamaður um
teikningu. Meira að segja var hann
nemandi André Lhote á árunum
1927 og 1928, en Lhote var einhver
eftirsóttasti myndlistarkennari Par-
ísarskólans. Gombrich nefnir ást
ljósmyndarans á rúmfræði í Sögu
listarinnar, og getur þess að hann
hegði sér ekki ósvipað veiðimanni
sem bíður færis að hitta bráð sína.
Víst er að sýningin í Listasafninu
á Akureyri skartar ófáum perlunum
sem bera vott um óviðjafnanlegt
auga Cartier-Bresson fyrir mynd-
byggingu. Þar skákar hann jafnvel
lærimeisturum sínum Eugène Adg-
et og André Kertész. Hin beina röð-
un sýningarinnar í tveim sölum
safnsins veitir áhorfendum tækifæri
til að nema myndir meistarans sem
klasa, eða syrpur. Hvort það er
besta leiðin skal ósagt látið en all-
tént fá gestir að sjá mun fleiri mynd-
ir fyrir vikið. Það eina sem þeir
þurfa er að staldra við og leyfa stöku
meistaraverkum að starfa á sjón-
himnunni. Það tekur ekki langan
tíma því ansi þurfa menn að vera
sjóndaprir til að sjá ekki meistara-
braginn á þessum ljósmyndum. Von-
andi verður þessi sýning til þess að
ýta rækilega undir áhuga landans á
þessum vægast sagt vanmetna list-
miðli.
Með augað á
réttum stað
Henri Cartier-Bresson/Magnum Photos
Michel-Gabriel, 1952.
MYNDLIST
L i s t a s a f n i ð
á A k u r e y r i
Til 3. júní. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 13–18.
LJÓSMYNDIR
HENRI CARTIER-
BRESSON
Halldór Björn Runólfsson
Á SÚFISTANUM, bókakaffi í versl-
un Máls og menningar, Laugavegi
18, verður dagskrá í tilefni af útkomu
Píslarsögu séra Jóns Magnússonar, í
kvöld, þriðjudagskvöld, kl. 20. Matth-
ías Viðar Sæmundsson ritstýrði bók-
ina og kynnir hana, Guðrún Ingólfs-
dóttir, bókmenntafræðingur fjallar
um Píslarsöguna í samhengi ís-
lenskra bókmennta og Hilmar Örn
Hilmarsson, tónskáld flytur tónseið.
Enn fremur mun Hrafn Gunn-
laugsson, kvikmyndaleikstjóri ræða
um hvernig hann sótti innblástur í
verk Jóns þumals og Steinunn Ólafs-
dóttir og Benedikt Erlingsson leik-
arar lesa úr Píslarsögunni. Sýnd
verða myndskeið úr kvikmynd
Hrafns Gunnlaugssonar, Myrkra-
höfðinginn.
Dagskrá á Súfistanum
KONSÚLL Íslands í Bergen,
Arne Holm, opnaði málverkasýn-
ingu Rúnu Gísladóttur í Galleríi
Ryvarden í bænum Sveio
skammt suður af Bergen í byrjun
apríl. Rúna hlaut norska Ryvard-
en 2000 styrkinn og dvaldi í Ryv-
arden 5 vikur sl. sumar við mynd-
listarstörf og er sýningin af-
rakstur þeirrar dvalar. Í Ryv-
arden er menningarmiðstöð bæj-
arfélagsins en þar er rekið gallerí
og sýningarsalur.
Þessi starfsemi fer fram í fyrr-
um íbúðarhúsum þeirra fjöl-
skyldna sem sáu um að halda
Ryvarden-vitanum logandi, en
hann var rafvæddur árið 1984.
Þar er nú, auk sýningahalds og
gallerírekstrar, kaffihús og einn-
ig er þar íbúðarhús og vinnustofa fyr-
ir listamann. Menningarmálanefnd
bæjarfélagsins velur árlega einn lista-
mann til dvalar á Ryvarden, norskan
eða íslenskan, en bæði bæjarstjórinn,
Olav Haugen og bæjarritari Odd
Henry Dahle eru Íslandsvinir. Land-
ið er alfriðað svæði og þangað sækja
árlega um 35 þúsund ferðamenn. Lít-
ið Flókasafn er á staðnum, en Flóki
Vilgerðarson, Hrafna-Flóki, sigldi
þaðan árið 869 til Íslands. Staðurinn
hét áður Flokavarden vegna vörð-
unnar sem Flóki og menn hans gerðu
þar áður en þeir yfirgáfu land sitt og
er sú varða talin elst þekktra varða í
Noregi.
Sýningin stendur til mánaðamóta.
Rúna Gísladóttir
sýnir í Noregi
Verk Rúnu Gísladóttur.