Morgunblaðið - 15.06.2001, Blaðsíða 28

ERLENT
28 FÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
„VIÐ höfum hagað okkur eins og
svín síðastliðna hálfa öld, því ætt-
um við ekki að halda uppteknum
hætti næstu 50 árin?“ Í hnotskurn
er þetta viðhorf þeirra sem verja
ABM-sáttmálann frá 1972 og eru
með því að hafna öllum möguleik-
um á því að koma upp eldflauga-
varnarkerfum. Þeir sem setja sig
upp á móti þróun slíkra kerfa eru
um leið að þvinga grunlausa og
friðsamlega Rússa, Bandaríkja-
menn og borgara annarra landa til
að búa við varanlega kúgun
kjarnavopna.
Það viðhorf að ABM-sáttmálann
skuli halda í heiðri til að tryggja að
friður haldist átti einungis við rök
að styðjast á meðan á vitfirringu
kalda stríðsins stóð. Sáttmálinn
dugði svo sannarlega ekki til að
koma í veg fyrir enn hraðara víg-
búnaðarkapphlaup. Fyrsta fækk-
un kjarnavopna var vissulega ekki
samþykkt fyrr en tveimur áratug-
um eftir undirritun ABM-samn-
ingsins, þegar samskipti Moskvu
og Washington voru orðin skyn-
samlegri og raunhæfari, eða með
START-2 sáttmálanum frá árinu
1993. Þrátt fyrir að START-2 sátt-
málinn hafi staðfest mikilvægi
ABM-samkomulagsins þá gaf sátt-
málinn í skyn að ný og róttækari
skref í átt til afvopnunar yrðu tek-
in. Því miður gerðist það ekki; það
tók ráðamenn í Moskvu átta ár að
staðfesta START-2 sáttmálann. Í
millitíðinni hafa nýjar ógnir sprott-
ið upp.
Í dag eru það ekki einungis risa-
veldin sem geta kúgað heiminn
með hótun um „allsherjarmorð“.
Smærri veldi og jafnvel hryðju-
verkahópar geta haft fjöldakúgun
að stefnumáli. Rússland er jafn-
berskjaldað fyrir slíkri kúgun og
önnur lönd. Þannig er stuðningur
við ABM-sáttmálann og bann hans
við eldflaugavarnarkerfum engum
gagnlegt.
Þrátt fyrir þetta eru Rússar enn
á móti breytingum. Hvers vegna?
Hvenær láta Rússar af þráhyggju
sinni gagnvart Bandaríkjunum?
Minnimáttarkennd hinna rúss-
nesku „derzhavniki“ (forvígis-
manna hins valda- og áhrifamikla
ríkis) endurspeglar einungis veik-
leika, ekki styrk. Henni má líkja
við ofstæki músar sem heldur að
ekkert sé skelfilegra en kötturinn.
Með sínu tröllaukna fjárhagslega,
efnahagslega og tæknilega bol-
magni geta Bandaríkin verið ein-
stakur félagi Rússlands sem og
einstakur andstæðingur. Rússland
ætti að líta til þess jákvæða sem
félag við Bandaríkin býður upp á.
Undanfarna áratugi hafa til
dæmis allir vitað hversu erfitt það
hefur verið fyrir Rússland að halda
á lofti ímynd sinni sem geimveldi. Í
dag getur Rússland, þökk sé sam-
starfi við Bandaríkin, gert hluti úti
í geimnum sem virtust ófram-
kvæmanlegir í gær. Ferðamenn
fara út í geiminn! Rússinn fer
ókeypis, Bandaríkjamaðurinn
borgar 20 milljónir dala fyrir ferð-
ina. Fyrir tveimur mánuðum var
hugmyndin um ferðamannastraum
út í geiminn undarleg. Á sama hátt
getur það sem virðist ævintýri lík-
ast í dag, samstarf við Bandaríkin
til að koma í veg fyrir hryðjuverk
með kjarnavopnum og eldflaugum,
orðið að veruleika á morgun ef
Rússar gera það sem er þeim sjálf-
um til hagsbóta.
Hagsmunirnir eru augljósir. Í
dag eiga pakistanskir herforingj-
ar, sem eru alræmdir fyrir snilld-
arbrögð og fyrir að hjálpa Talibön-
um, kjarnorkusprengjur. Íranskir
herforingjar gætu því allt eins
eignast kjarnavopn á morgun.
Norður-Kóreumenn aðstoða þá nú
þegar með vopn. Til að Rússar
haldi landsvæðum sínum óskert-
um, til að þróun hernaðariðnaðar-
ins haldi áfram og til að stöðva
flótta best menntuðu Rússanna
vestur um haf, þá eru það þjóð-
arhagsmunir Rússlands að finna
leið til að taka þátt í „verkefni ald-
arinnar“ í Bandaríkjunum – eld-
flaugavarnarkerfinu.
En ef við viljum taka þátt í þró-
un nútímavarnarkerfa þá verðum
við að semja í góðri trú en setja
ekki Bandaríkjamönnum harða
kosti einungis til að ná fram ein-
hverju sem við höfum ákveðið fyr-
irfram.
Undir „kapítalískri sól“
Það er sannarlega mikilvægt að
við séum ekki of einstrengingsleg-
ir. Að öðrum kosti gæti litið út fyr-
ir að Rússland telji sér í hag að við-
halda því ástandi að öll Bandaríkin
séu berskjölduð fyrir kúgun af
völdum kjarnavopna.
Dyrnar að samstarfi við Banda-
ríkin eru opnar; Rússar þurfa ekki
að ryðjast í gegnum þær. Allt frá
því minnst var fyrst á ABM-sátt-
málann hefur Bush forseti talið
samstarf við Rússland veigamikið.
Við verðum vitaskuld að ganga úr
skugga um að Bush sé alvara með
þessum orðum, en það er kominn
tími til að báðar hliðar víki frá
þeirri árásargirni sem var við lýði
á tímum kalda stríðsins.
Við ættum að láta leifar fortíð-
arinnar, samsæriskenningar, van-
traust, njósnaraveiðar og tækni-
legar hömlur tilheyra fortíðinni.
Þannig getur ríkiserindrekstur
Bandaríkjanna og Rússlands ann-
aðhvort valdið erfiðleikum sem
geta kostað báða aðila háar fjár-
hæðir eða skapað skilyrði til þess
að rússneskur iðnaður geti orðið
samkeppnishæfur á heimsmark-
aði.
Í stað þess að taka þátt í njósna-
þráhyggju og biturleika er kominn
tími til að Rússland finni sér stað
undir „kapitalískri sól“. Sam-
keppni rússneskra framleiðslu-
greina og fyrirtækja um samninga
og umboð um heim allan hefði átt
að hefjast í „gær“. Evrópubúar og
Kínverjar eru mótfallnir eldflauga-
varnarkerfinu en láta þá skoðun
sína í ljós á mjög yfirvegaðan hátt.
Þeir halda valkostunum opnum (og
vonast til að fá stóra samstarfs-
samninga) með því að fela sig á
bakvið varnaraðgerðir Rússa
gagnvart ABM-sáttmálanum. Þeir
vita að niðurstaðan verður ekki
klippt og skorin.
Til að forðast beina árekstra við
Bandaríkin ætti Rússland að fara
fram á myndun sérlegrar alþjóð-
legrar nefndar til að fást við allar
spurningar er varða ABM-sátt-
málann. Sú nefnd ætti ennfremur
að bera ábyrgð á alþjóðlegu sam-
starfi er lýtur að eldflaugavörnum.
Málefni nefndarinnar ættu ekki að
vera einskorðuð við pólitískar og
hernaðarlegar hliðar kerfisins né
þær er varða samskipti ríkja held-
ur ætti nefndin einnig að fjalla um
þau atriði sem snúa að viðskiptum.
Þetta myndi gefa Rússum einstakt
tækifæri til að stíga inn á leikvöll
alþjóðlegra viðskipta með því að
útvega tæknina sem til kerfisins
þarf en ekki einungis hráefnin. Það
er ennfremur mikilvægt fyrir okk-
ur að virkja þrýstihópa bæði í
Washington og öðrum vestrænum
höfuðborgum til að greiða fyrir
þátttöku Rússa í verkefninu.
Þegar Pútín Rússlandsforseti og
Bush Bandaríkjaforseti hittast 16.
júní nk. mun ABM-sáttmálinn
verða fyrstur á dagskránni. Fund-
urinn mun marka upphaf þeirrar
stefnu Pútíns að setja efnahags-
lega hagsmuni Rússa ofar utanrík-
ismálum á forgangslista. Gagn-
semishyggja en ekki gamaldags og
úr sér gengnar staðalmyndir ættu
að vera í forgrunni í ríkiserind-
rekstri Rússlands og Bandaríkj-
anna.
Ný tækifæri fyrir Rússa
Reuters
Flugeldar lýsa upp himininn að baki klukkuturnsins og dómkirkj-
unnar á Rauða torginu í Moskvu.
Það viðhorf að ABM-
sáttmálann skuli
halda í heiðri til að
tryggja að friður
haldist átti einungis
við rök að styðjast á
meðan á vitfirringu
kalda stríðsins stóð.
©Project Syndicate
eftir Andrei Kozyrev
Höfundur var utanríkisráðherra
Rússlands á árunum 1992–1996
HOLLENSKT skip, þar sem læknar
hyggjast bjóða írskum konum að
gangast undir fóstureyðingu, var
væntanlegt til hafnar í Dublin
snemma í dag. Fóstureyðingar eru
bannaðar með lögum á Írlandi og
írskar konur hafa hingað til neyðst
til að fara úr landi, hafi þær viljað
binda enda á þungun.
Hollensku samtökin Women on
Waves, sem berjast fyrir því að rétt-
ur kvenna til yfirráða á eigin líkama
sé virtur, standa fyrir för skipsins til
Írlands. Skipið lagði frá höfn í Hol-
landi á mánudag með tvo lækna og
hjúkrunarfræðing innanborðs. Fag-
fólkið mun fyrst og fremst veita ráð-
gjöf um kynlíf og getnaðarvarnir, en
einnig framkvæma fóstureyðingar
með lyfjagjöf. Til þess þarf skipið að
sigla út fyrir írska landhelgi.
Fóstureyðingar eru óheimilar á
Írlandi nema þegar um nauðgun hef-
ur verið að ræða og þegar líf móður
er í hættu. Spurn eftir slíkum að-
gerðum er þó mikil því árlega fara að
minnsta kosti 6.000 konur til Bret-
lands til að binda enda á þungun. Áð-
ur fyrr voru lögin reyndar svo ströng
að engar undantekningar voru leyfð-
ar og sækja mátti þær konur til saka
sem fóru úr landi til að gangast undir
fóstureyðingu. Löggjöfinni var
breytt árið 1992.
Women on Waves-samtökin
hyggja einnig á för til fleiri landa þar
sem fóstureyðingar eru bannaðar,
þar á meðal til Brasilíu og Filipps-
eyja. Hollensk heilbrigðisyfirvöld
hafa reyndar ekki veitt samtökunum
leyfi til að framkvæma fóstureyðing-
ar um borð í skipinu, en forsvars-
menn Women on Waves segja það
óþarft, þar sem ekki verði gerðar
skurðaðgerðir, og segjast munu fara
í einu og öllu eftir hollenskum lögum.
Kaþólska kirkjan og andstæðing-
ar fóstureyðinga á Írlandi hafa mót-
mælt komu skipsins, og biskup
nokkur hefur hvatt menn til að
stefna bátum sínum mót „fóstureyð-
ingaskipinu“ og koma í veg fyrir að
það komist inn á höfnina í Dublin.
Lögin endurskoðuð
á Norður-Írlandi
Á Norður-Írlandi hefur breska
löggjöfin, sem tryggir konum rétt til
fóstureyðinga aldrei verið lögfest, og
talið er að um 40 þúsund konur hafi á
síðustu 20 árum ferðast til Englands
til að gangast þar undir aðgerð.
Stuðningsmenn þess að forræði
kvenna yfir eigin líkama verði við-
urkennt unnu þó áfangasigur á mið-
vikudag, þegar yfirréttur í Belfast
úrskurðaði að hafin skyldi endur-
skoðun á lögum um fóstureyðingar.
AP
Skip Women on Waves-samtakanna lætur úr höfn í Hollandi.
Írum boðin fóstur-
eyðingaþjónusta
Belfast, Dublin. AFP, AP.
STJÓRNVÖLD í Ísrael lýstu í gær
reiði sinni vegna nýrrar heim-
ildamyndar BBC þar sem rannsakað
er hvort draga eigi Ariel Sharon,
forsætisráðherra landsins, fyrir
dóm vegna fjöldamorða sem framin
voru í Líbanon fyrir tveimur áratug-
um. Minnst 800 Palestínumenn voru
drepnir af kristnum falangistum í
flóttamannabúðunum í Sabra og
Shatilla í kjölfar innrásar ísraelska
hersins í Líbanon árið 1982.
Nefnd á vegum ísraelska hersins
komst á sínum tíma að þeirri nið-
urstöðu að Sharon bæri óbeina
ábyrgð á grimmdarverkunum þar
sem hann hefði sem yfirmaður hers-
ins á þeim tíma ekki komið í veg fyr-
ir fjöldamorðin. Varð Sharon að
segja af sér embætti varn-
armálaráðherra í kjölfarið.
Dómsmálaráðherra Ísraels, Meir
Sheetrit, sagði að þátturinn væri
sönnun þess hversu fylgjandi sjón-
varpsstöðin BBC væri málstað Pal-
estínumanna en mótfallin málstað
Ísraelsmanna. Talsmaður BBC
sagðist harma viðbrögð ísraelskra
stjórnvalda en sagði jafnframt að
sjónvarpsstöðin myndi „halda áfram
að greina frá atburðum í Ísrael og
nágrenni eftir bestu getu.“
Ísraelar æfir út í BBC
Jerúsalem. AFP.
RÍKISSTJÓRN Filippseyja hefur
nú lýst stríði á hendur skæruliðun-
um sem halda rúmlega 20 manns
gíslum á filippeysku eynni Basilan.
Stjórnin lýsti því yfir í gær að ekki
yrði lengur reynt að semja við
skæruliðana heldur verði nú lögð
áhersla á að ná þeim. „Það er enginn
tilgangur með frekari viðræðum. Nú
verður stríð,“ sagði Roilo Golez, tals-
maður öryggismála á Filippseyjum.
Áður höfðu skæruliðar Abu Say-
yaf hreyfingarinnar lýst því yfir að
þeir myndu ekki ræða frekar við
stjórnina. Nú eru liðnir þrír dagar
frá því að skæruliðarnir kváðust hafa
myrt einn Bandaríkjamannanna
þriggja, Corona, sem þeir höfðu í
haldi. Leit að líki hans hefur þó enn
engan árangur borið. Bandaríkja-
mennirnir hafa verið í haldi skæru-
liðanna frá því 27. maí sl.
Forseti Filippseyja, Gloria Ma-
capagal Arroyo, lýsti því yfir á þar-
lendri sjónvarpsstöð sl. miðvikudag
að ef Abu Sayyaf hreyfingunni verð-
ur útrýmt gæti það kostað blóðugt
stríð. „Við greiðum ekkert lausnar-
gjald. Það verður ekkert vopnahlé.
Herliðið verður ekki dregið til baka.“
Stríði lýst á hendur
skæruliðunum
Zamboanga. AP.
Gíslatakan á Filippseyjum