Vísir - 01.12.1979, Blaðsíða 22

VÍSIR
Laugardagur 1. desember 1979
22
99Paö er
ekkert til
dauöara en
sósíatismi”
Sovétrikjunum er algjörlega
ófrjálst og steinrunnið þjóöfélag,
tilkomiö i nafni jafnréttis og
réttlætis.
öryggi er ofarlega i hugum
margra, ekki sist þeirra, sem
liföu kreppuárin, og þaö er,
nauösyn aö vissu marki. En menn
geta aldrei náö fullkomnu öryggi,
þá væru þeir ekki lengur lifandi.
Fullkomið öryggi er fullkominn
dauöi. Þegar menn stefna aö
svona fullkomnum markmiöum,
eins og algeru jafnrétti, öryggi og
réttlæti, eru þeir aö fara út fyrir
þaö sem er mannlegt og lifandi og
enda í fullkominni og algerri
skelfingu.
Þaö er ekkert til dauöara en
sósialismi!”
Sérfrsöingar og
stjórnmálamenn
— Nú hefur þú verib ráögjafi
ýmissa rikisstjórna gegnum árin.
Ráöa sérfræðingar eöa stjórn-
málamenn yfir landinu?
„Þessar skoöanir, aö sér-
fræöingar eöa embættismenn hafi
óeðlileg völd, eiga sér held ég,
einkum tvær rætur. Annars vegar
er þetta pólitiskt herbragð af
hálfu stjórnarandstööu, — tilraun
til aö gera rikjandi stjórn
t o r t r y g g i 1 e g a . Heldur
skammsýnt herbragö aö visu, þvi
einhverntfma verður stjórnar-
andstaöa væntanlega stjórn.
Hins vegar er um aö ræöa
einskonar afbrýöisemi
stjórnmálamanna sem uppgötva
aö stjórnmál og ekki sist
þingmennska, er ekki sú leið til
áhrifa sem þeir ætluöu. Þeir leita
einfaldra skýringa á þessu i völd-
um embættismanna í staö þess aö
kryfja málib til mergjar.
Stjórnmálamenn geta ekki kom-
ist af án embættismanna og sér-
fræöinga og þeir siðarnefndu eru
ekkert án stjórnmálamanna.”
— Hvernig er aö starfa meö
rikisstjórn sem hefur allt aöra
stefnu en sú sem unnib var fyrir
áöur?
„Ég hef unniö meö rikisstjórn-
um, bæöi hér heima og erlendis
sem mér var litiö um og þaö hefur
gengiö. Þaö eru ákveðin grund-
vallarmarkmiö I efnahagsmálum
sem allir hljóta aö stefna aö eins
og þokkalegur hagvöxtur, jafn-
vægi i erlendum viöskiptum og
stööugleiki. Þaö er hægt aö vinna
aö þessum markmiðum meö
hvaöa rikisstjórn sem er. Ég hef
meira aö segja unniö fyrir
einræöisherra sem ég haföi mik-
inn imigust á. Samt taldi ég unnt
að nálgast verkefniö meö
skynsamlegum hætti og þá um
leiö vinna að velferö þjóöarinnar.
Hinsvegar jafnast ekkert á við aö
starfa meö rikisstjórn sem vinnur
aö markmiöum sem maöur trúir
sjálfur á og telur aö séu rétt.”
Viðreisnarstjórnin
Þaö var alveg sérstaklega
ánægjulegt og árangursrikt aö
vinna meö Viöreisnarstjórninni á
sinum tima, ekki sist vegna þess
hvaö sú stjórn var samhent. Hún
haföi ákveöna stefnu frá byrjun
sem var fastmótuö, og raunhæf
og um leið róttæk miöaö viö þá
setefnu sem áður hafði rikt, og
hún hratt henni i framkvæmd
fyrstu fjögur árin sem hún starf-
aöi.
Næsta timabil sneri hún sér aö
öðrum viðfangsefnum. Ekki sist
aö koma á sáttum viö verkalýðs-
hreyfinguna sem ekki haföi viljað
sætta sig við breytingarnar sem
fylgdu I kjölfar þessarar stefnu.
Þetta kom I hlut Bjarna
Benediktssonar, sem náöi I þvi
efni merkilegum árangri.
Samningarnir sem voru gerðir
1964 milli vinnuveitenda, verka-
lýðshreyfingar og rikisvalds eru
þeir bestu sem geröir hafa verið
hér á landi. Árangur þeirra spillt-
ist hinsvegar strax á næsta ári
þegar viö lentum i þessum venju-
lega ólgusjó góöra aflabragða og
erlendra veröhækkana, sem við
vorum ekki nógu miklir menn til
aö þola. Allir vildu fá sinn bita af
kökunni þegar I staö og þvi fór
sem fór.
Atvinnumálanefndir
Samt sem áður. — Ariö eftir,
1966, þegar óveöursský fór að
draga upp á himininn, þá sáu
menn að sér og það var aftur hægt
að ná góöum samningum. Siðan,
þegar holskeflan reiö yfir
1967—1968, og þaö var engin smá-
ræöis alda, heldur mesta efna-
hagsáfall sem viö höfðum orðið
fyrir siðan á kreppuárunum
1930—31, þá var hægt aö sigrast á
erfiðleikunum smátt og smátt
meö góöri samvinnu allra aöila.
Þaö var ekkert veriö aö básúna
þetta út, en sú samvinna var til
staðar.
Siöasta áriö sem ég starfaöi
meö rikisstjórninni vann ég á
vegum atvinnumálanefndanna
sem settar voru á laggirnar til að
vinna bug á atvinnuleysinu sem
varð afleiöing þessara erfiöleika.
Þetta starf er ein af minum góöu
endurminningum. Þar var vel
unniö og i fullri einlægni og
trausti, — og með miklum
árangri.
Þegar nefndirnar voru settar á
laggirnar var sagt aö þetta yröi
óskaplegt bákn sem kostaöi heil
ósköp. Sannleikurinn var sá að
þetta kostaði innan viö tvær
milljónir króna, aö visu á ööru
verðgildi en I dag. Þessar nefndir
voru ólaunaðar og viö vorum
aöeins tveir i fullu starfi.
Batinn varö snöggur. Atvinnu-
leysi hvarf fljótt og efnahagslifiö
rétti við. Það var auövitaö ekki
fyrst og fremst vegna þessara
nefnda, heldur vegna þeirrar
stefnu sem fylgt var f peninga- og
fjármálum. Fé var útvegaö til aö
atvinnulifið gæti gengiö og blásiö
var lifi I þær greinar sem höföu
dregist aftur úr. Þá skipti þaö
miklu máli.aö fé var veittif at
vinnulifiö I samráöi viö verka-
lýöshreyfinguna. Þetta geröi það
aö verkum að verkalýðshreyfing-
in gat sætt sig viö efnahagsstefn-
una og þá kjaraskerðingu sem
var óhjákvæmileg.
Áætlanagerð
— Þú 'hefur látiö I ijósi
afdráttarlausa skoðun á áætlana-
gerö.
„Já, áætlunargerö er mikilvægt
stjórntæki. Umfram allt fyrir
fyrirtæki, banka, stofnanir,
sveitarfélög og að vissu marki
fyrir rlkið i heild.
Misskilningurinn er fólginn I
þvi aö halda aö áætlunargerö eða
áætlunarbúskapur komi i staöinn
fyrir þann lifandi veruleika sem
hagfræðin kallar markaðs-
búskap. — Það getur hún aldrei.
Þá er þaö einnig misskilningur
aö áætlanir séu eitthvað sem á aö
fara eftir. Áætlanagerö er mikið
notuö i hernaöi. Þaö er haft eftir
Eisenhower á hershöföingjaárum
hans aö þaö ætti aö vanda áætlan-
ir vel, en þegar búið væri aö gera
þær, ætti aö henda þeim i
pappírskörfuna.
Gildi áætlana liggur i aö vinna
þær. Þaö er aö segja, — aö hugsa
málefnin til hlitar. En þegar
komið er út i baráttuna, hið
lifandi lif, þá er enginn timi til aö
lita á plögg eins og áætlanir.
Ég veit hvað pólitískur
frami kostar
— Hvers vegna gekkstu I Sjálf-
stæðisflokkinn?
„Þaö var I nánum tengslum viö
stjórnarskiptin þegar vinstri
stjórnin tók viö áriö 1971 og þaö
ástand sem þá myndaðist. Ég
taldi aö þvi frjálsa þjóöfélagi sem
viö búum við væri beinlinis hætta
búin og tel raunar aö svo sé enn i
dag. Mér fannst mikill ábyrgðar-
hluti fyrir þá sem áttuöu sig á
þessu aö taka ekki þátt i
pólitisku starfi og ákvaö þvi aö
vera ekki aö draga dul á afstööu
mtna.”
— Sækistu eftir pólitiskum
frama?
,,Nei. Þaö er ekki vegna þess aö
ég sé litillátur maður. Það er
frekar hitt, að ég veit dálitiö um
hvað pólitiskur frami er og
kannski betur en flestir aðrir þvi
ég hef setiö viö þá stóla. Ég hef
lifaö með mönnum sem hafa
fengiö þennan eftirsótta frama og
ég veit hvað hann kostar.
Annars fer þetta, held ég, eftir
upplagi manna. Það veröa að
vera einhverjir menn sem hafa
þörf á þvi aö leggja i sölurnar þaö
sem til þarf og viö getum öll verið
þvi þakklát aö slikir menn eru til.
En ég er sannfæröur um aö ég er
ekki einn af þeim og hefi haslaö
mér völl á öörum vettvangi.
— Heldurðu að þú munir ekki
skipta um skoöun?
„Nei, það held ég ekki. Enda
fer ég aö komast á þann aldur að
ekki þarf aö hafa áhyggjur af þvi.
— Hefurðu oröið fyrir
vonbrigöum meö Sjálfstæðis-
flokkinn?
„Nei, ég get ekki sagt þaö.
Þaö sem ég kann best að meta i
þeim flokki, er aö þar geta menn
talaö saman i hreinskilni og af
einlægni. 1 Sjálfstæöisflokknum
eru menn úr öllum stéttum, meö
mjög mismunandi skoöanir og af
stööu til lifsins. Það sem
sameinar þá fyrst og fremst er,
aö þeir meta frelsiö, finnst
Islendingar vera þjóð, og hafa lag
á aö koma sér saman um hlutina.
Enginn reynir að hafa
vit fyrir öðrum
Ég hef unnib við að semja
stefnuskrá og yfirlýsingar fyrir
flokkinn. Þaö hefur veriö erfitt en
jafnframt skemmtilegt. Þaö hef-
ur alltaf tekist aö koma saman
plaggi sem allir gátu sæst á og
veriö ánægðir meö.
1 Sjálfstæðisflokknum skilja
menn gildi þess aö virða skoðanir
hver annars og hafa tilfinningu
fyrir þvi aö heimurinn er marg-
brotinn og flókinn. Enginn telur
sig bæran um að hafa vit fyrir
öörum.
Hins vegar finnst mér Sjálf-
stæðisflokkurinn og fulltrúar
hans I bæjarstjórnum, á þingi, og
i rikisstjórnum, stundum draga
helst til mikinn dám af tiðar-
andanum.
— Efnahagsástandið?
„Ef reynt er aö bera I bætifláka
fyrir vinstri stjórnina fyrri,
1971—74, má segja aö hún hafi
lagt megináherslu á ýms félags-
leg markmið og þessi markmið
hafi veriö talin svo mikilvæg, aö
efnahagslegt jafnvægi skipti
litlu máli i samanburði viö þau.
Þetta þvi fremur sem slikt jafn-
vægi var að fara forgörðum viöar
en hér á landi um þetta leyti
Afleiöingin varð sú verðbólga
sem við ráðum ekki við enn, og nú
sjá allir hvaö afleiðingar hennar
eru viðtækar og geigvænlegar.
Það er enginn maður
valdamikill
— Ertu valdamikill?
„Orö og orð” segir bankastjór-
inn og finnst bersýnilega litið um.
„Ég kann illa viö orðið vald og vil
frekar nota oröiö áhrif. Kannski
er þaö bara orðaleikur. Oröið
vald gefur hugmynd um aö menn
ráði miklu en áhrif, aftur á móti,
að þeir ráöi ekki mjög miklu og ég
held þaö sé réttara mat.
Þaö er enginn maður, jafnvel
ekki I einræöisriki hvað þá
lýðræöisriki, sem er i raun valda-
mikill. í opnum frjálsum,
þjóöfélögum er flókiö valda-eöa
áhrifajafnvægi milli fjöldahreyf
inga, flokka, hópa og stétta. Þau
áhrif sem hver og einn getur haft
eru afar takmörkuð.
Þeir sem hafa raunveruleg
áhrif eru þeir sem skilja best
hvernig svona samfélagi er hátt-
að og hvert þróunin stefnir.
Þegar ég vann fyrir Viöreisnar-
stjórnina, hafði ég eflaust mikil
áhrif, — sennilega meiri en emb-
ættismenn hafa yfirleitt haft á
Islandi. En þaö var vegna þess að
ég gat starfað af fullri einlægni
meö þeim stjórnmálamönnum
sem þá voru við völd og við vor-
um allir að vinna að sömu mark-
miðum.”
— Hversvegna bankastarf?
„Þaö kom meö ofur eölilegum
hætti. Þaö verkefni sem ég haföi
gegnt fyrir rikisstjórnina var
komið I höfn. Ég heföi raunar tal-
iö rétt aö vikja úr þvi starfi fyrr ef
ekki heföu verið þeir efnahags-
erfiðleikar i landinu sem raun var
á. Maöur gengur ekki frá borði
fyrr en komið er i lygnan sjó.
Ég var búinn aö taka viö starfi I
Venesuela á vegum Alþjóðabank-
ans, sem aö visu var timabundið.
Þá geröist það aö Pétur
Benediktsson féll frá mjög
skyndilega, og mér var boöið
bankastjórastarfiö. Ég fann við
athugun aö ég átti traust manna
til aö gegna þvi ,bæði Bjarna
Benediktssonar, sem þá var for-
sætisráðherra og einnig annarra,
ekki sist i Sjálfstæöisflokknum
sem ég ekki tilheyröi þá. Þess
vegna hikaði ég ekki við að taka
viö starfinu og sé ekki eftir þvi.”
Margt sem mig langar
aö skrifa um
Jónas Haralz er ákaflega störf-
um hlaöinn maöur en hann hlýtur
þó að hafa áhugamál, eða hvaö?
„Ef ég heföi meiri tima vildi ég
gjarnan verja honum i göngu-
ferðir og náttúruskoöun. Mér
finnst ég hafa séö of litið af
íslandi.
Þá vildi ég geta lesið meira og
einnig skrifaö. Það eru alltaf aö
koma upp einhver mál sem ég
heföi áhuga á að skrifa um. Ég er
meira aö segja oft kominn með
beinagrind aö þeirri umfjöllun I
hugann, en þaö gefst aldrei timi
og húgmyndirnar vikja fyrir öör-
um nýjum.
Loks vildi ég geta notið listar I
rikara mæli, bæöi hljómlistar og
myndlistar. En þaö er meö þaö
eins og allt annað að þaö er ekki
hægt aö sinna þvi af neinu viti
nema hafa góðan tima.
— Hrifstu auðveldlega?
„Ég býst viö þvi, já, Hins vegar
veit ég auövitað ekki hvaö bærist
innra meö ööru fólki.
— Ertu hamingjusamur?
„Stundum, að minnsta kosti”
segir landsbankastjórinn eftir
nokkra umhugsun.
Þaö var ekki auövelt aö gera upp viö sig aö þaö sem maöur haföi veriö sannfæröur um og trúaö á væri
misskilningur.