Vísir - 31.03.1980, Qupperneq 9
VISIR Mánudagur
31. mars 1980
1
I
I
I
Þessi mál verða með einum
eða öðrum hættinum stöðugt
oftar I sviðsljósinu, beint eða
óbeint. Stundum er rætt eða rif-
izt um sllk málefni út frá alls
konar sjónarmiðum, en kjarni
málsins skin ekki i gegn. Það er
jafnvel reynt að forðast hann,
og menn bregða fyrir sig hug-
tökum eins og réttlæti, jafnrétti,
byggðastefnu (óskilgreindri)
o.fl. Þessi mál birtast í kröfum
um verðjöfnun af hvers kyns
tagi, niðurfellingu söluskatts af
flutningsfjöldum, kröfum um
vaxandi þjónustu i dreifbýli,
húshitunarstyrk, kröfum á
hendur rikinu um hafnarmann-
virki og nú siðast i fregnum af
orkuskatti, sem stjórnvöld
munu vera að undirbúa. Margt
fleira má nefna.
Nánastallri umræðu um þessi
mál er eitt sameiginlegt, hvort
heldur hún er i formi reiði-
lesturs einhvers Rangæings um
raforkuverð i dagblöðunum eða
frumvarpa á Alþingi ásamt
greinargerðum. Gengið er út frá
búsetu fólks og atvinnu sem
óbreytanlegri staðreynd og sú
hlið málanna ekki einu sinni
rædd. Siðan er talað um réttlæti
og jafnrétti varðandi alla
skapaða hluti og hið opinbera á
aðbjarga öllu. Greiða skal niður
rafmagnsverð, oliu, flutnings-
kostnað, jafna simakostnað og
skilyrði til sjónvarpsmóttöku,
og hver veit hvað. Mörg af þess-
um málum geta verið góð að
sjálfsögðu, en það alvarlegasta
við allt saman er, að það vantar
umræðu um sjálfa undirstöð-
una, atvinnuna og hvernig henni
verður bezt fyrir komið. At-
vinnumálineru bara, þvi miöur,
að verða að stórkostlega alvar-
legu vandamáli.
Heilbrigð
byggðastefna.
hvað er bað?
® Sú byggðastefna, sem rekin
Ihefur veriðhérlendis frá og með
vinstristjórn nr. 2 (1971) er ljót-
§1 ur blettur. Yfirlýst markmið
1 með stefnunni hefur verið að
H stuðla gegn fólksflutningum ut-
® an úr landsbyggðinni til höfuð-
| borgarsvæðisins og i reynd til
_ Reykjaneskjördæmis alls
g einnig. Settur hefur verið á
Blaggirnar sjóður (Byggða-
sjóður), sem fjármagnað hefur
Imargvislegar fjárfestingar og
atvinnutæki á öllum öðrum
Istöðum en þeim áðurnefndu. Að
sjálfsögðu rennur fjármagn til
sjóðsins úr vasa alls almenn-
Iings. Kommissarar ráðstafa
siðan fjármagninu i samræmi
■ við atkvæðalikur og atkvæða-
* þunga. — Fjármögnun fiski-
I skipa hefur einnig farið að
■ mestu i gegn um hálfpólitiska
| nefnd. — Stjórnmálamenn hafa
8 alls staðar verið með puttana i
j spilinu og ráðstafað fjármagni
skv. einhvers konar „kúadellu-
| pólitik” og að töluverðu leyti i
_ andstöðu viö rikjandi tilhneig-
j ingar, þ.e. samsöfnun fólks á
_ vissa staði og þ.á m. höfuð-
j borgarsvæðið. Þessi leið, sem
Ifarin hefur verið, er mun verri
entvær öfgaleiðir, sem lýsa má
Iannars vegar sem hreinni
„markaðsleið” og hins vegar
Isem visindalegri „stjórnunar-
leið”. Markaðsleiðin hefði leitt
Itil þess, að si^nun fólks á höfuð-
borgarsvæðið hefði orðið meiri
Iá siðasta áratug en raunin varð,
enda hefði það ekkert gert til.
IStærri og hagkvæmari út-
gerðarstaðir úti á landi heföu
B stækkaö á kostnaö hinna minni.
Atvinnulifið hefði lagazt að
staöháttum og vissir kjarnar
sýndu nú mun meiri reisn er nú
Ier og gætu boðið upp á margvis-
lega þjónustu, sem skapaði
Imótvægi við áframhaldandi
fólksflutninga til höfuðborgar-
j svæðis. Margir minni staöir
* væru minni en nú er og geröu að
j sjálfsögðu ekki út togara og
I® hefðu ekki bryggjur fyrir haf-
skip, en þeir stunduöu smábáta-
útgerö og nytu þess aö hafa
| sterkari þjónustumiðstöö ekki
_ langt undan, sem gæti e.t.v.
| boðið upp á þjónustu, sem nú
Ifæst aðeins i Reykjavik og á
Akureyri. Auk þess nytu þessir
Istaðir almennt betra efnahags-
lifs i landinu. Með þvi, að menn
Ivelji sér sjálfir búsetu með hlið-
sjón af staðarkostum, liggur
lika ljóst fyrir, aö það er ekki
S
«-■
„Sköttun á þessa auölind ieiöir til minni vatnsnotkunar, meiri einangrunar, minni hitunar húsa, en allt
þetta er aukiö óhagræöi og þýöir meiri kostnaö.”
rikisvaldið, sem ber ábyrgö á
öllum sköpuðum hlutum. Hvaða
vit er i öllum þessum „mjálm-
leiðöngrum” sendinefnda til
Reykjavikur? Litil eru geð
guma orðin með þessari brjál-
uðu rikisforsjárstefnu, sem ger-
ir fólk að ósjálfstæðum kröfu-
lýð.
Visindaleg stjórnun i smá-
atriðum hefði komizt að
svipaðri niðurstöðu. Fljótt hefði
komið I ljós, að unnt væri að
veiða leyfilegan „jafnstööu-
afla” með minni skipakosti
en nú er rekinn. Einnig hefði
komið i ljós, að ekki er grund-
völlur til að reka nokkra tugi
skuttogara út frá mörgum tug-
um hafna og frá smástöðum,
sem vart geta tekið á móti full-
fermi eða veitt umtalsverða
þjónustu i landi. Þvi hefðu skut-
togararnir safnast saman á tii-
tölulega fáa staði. Þar væri sið-
an unnt að reka stór og fullkom-
in frystihús með öllum þægind-
um fyrir starfsfólk og forsend-
um fyrir betri nýtingu afla og
vöruþróun. — Hvað þá með alla
litlu staðina, sem ekki fengu
skuttogara eða hafnarkant með
aðdýpi? Þeir væru að sjálfsögðu
minni en nú og öðruvísi, en eins
og áður var getið, fengju þeir
margt i staðinn. Munurinn á
þessum tveimur leiðum og
„kúadelluleiðinni” er sennilega
ómetanlegur. Viss þéttbýlis-
myndun er forsenda fyrir iðn-
þróun, hvort sem mönnum likar
betur eða verr! Sú stefna, sem
miðar að þvi að skeröa mögu-
leika höfuðborgarsvæðisins til
að nýta sina kosti, gengur ekki
aðeins á kostnað þess svæðis
heldur alls landsins einnig og er
landflóttastefna. Eina heil-
brigða byggðastefnan byggist
þvi á þvi að stuðla að myndun
stærri þéttbýliskjarna utan
Reykjavikur, sem geta veitt
höfuðborgarsvæðinu samkeppni
en ekki á þvi að drita niður kúa-
dellum hingað og þangað. En
það þarf pólitiskt hugrekki til.
Heilbrigð byggðastefna er þvf
þéttbýlisstefna en ekki öfguð
dreifbýlisstefna. Það eina
markverða, sem ritað hefur
verið um þessi mál og undir-
rituðum er kunnugt um, var
gert af Valdimar Kristinssyni,
sérfræðingi hjá Seðlabanka Is-
lands. Má I þvi sambandi benda
á „Borgir og byggðajafnvægi”,
sem birtist i Fjármálatiðindum
2. tbl. 1973.
Annars er full ástæða til að
rýna nokkuð I allar þessar
„simaskrár”, sem Fram-
kvæmdastofnun gefur út sem
landshlutaáætlanir o.fl. Þar
vinna sérfræðingar undir póli-
tiskri stjórn og raða saman töl-
um af kappi og gefa sfðan út
skýrslur, sem byggðar eru að
neöanmáls
Dr. Jónas Bjarnason
efnaverkfræöingur skrif-
ar í dag mjög athyglis-
veröa grein um nýtingu
staðarkosta og byggða-
stefnu út frá nýjum
sjónarhóli/ en þessi mál
eru og munu verða ofar-
lega á baugi# ekki síst
vegna fyrirætlana um
nýjan orkuskatt.
töluverðu leyti á óskhyggju
heimamanna um fjölgun skipa,
stækkun frystihúss, endurnýjun
viðlegukants o.m.fl. Þetta er
gjarnan byggt á hugmyndum
heimamanna um fólksfjölgun á
staðnum og að þeirra mati æski-
legri stækkun staðarins. Það er
engin vissa fyrir þvi, að þörf sé
fyrir öll þessi óskafiskvinnslu-
hús, en af þvi aö það eru sér-
fræðingar við Rauðarárstig sem
hafa komið við sögu, eru tölum-
ar búnar að fá opinbera stað-
festingu. Svo koma Rafmagns-
veitur rikisins og Orkuspár-
nefnd, sem að sjálfsögðu veröa
að byggja á tölum snillinganna.
Hringekjan er farin af staö, og
afl hennar er óskhyggja.
Orkan verður
stöðugt mikilvægari
„Jöfnun húshitunarkostnaðar
— eða búseturöskun”: heyrir
landslýöur I hálfgerðum hótunar
stil. Vitanlega veldur oliuverðs-
hækkun miklum búsifjum, en
það er óréttmætt að skamma
ibúa höfuðborgarsvæðisins fyrir
þetta. Svona tilkynningar á að
birta á arabisku i einhverjum
ritum i austurlöndum nær. —
Vissulega á bað að vera alvar-
legt Ihugunarefni, með hvaöa
hætti unnt er að aðstoða fólk,
sem verður illilega fyrir barð-
inu á oliufurstunum. En að
greiða niður oli'u, það er fráleitt.
Þetta hefurBergsteinn Gizurar-
son (o.fl. reyndar) haldið fram i
góðum kjallaragreinum i Dag-
blaöinu. Menn verða bara að
gjöra svo vel að horfast i augu
við staðreyndir. Menn eiga að
greiða kostnaðarverð a.m.k.
fyrir oliuna. Nú eru heilu
þjóðirnar (t.d. Vestur-Þjóðverj-
ar) búnir að banna allar niður-
greiðslur á oliu og oliuvörum.
Carter forseti er nú mjög gagn-
rýndur fyrir að halda uppi
niðurgreiðslum á innfluttri oliu
og benzini. Flestallir vita, að
niöurgreiðslur á þessum vörum
er tilræði við heilbrigða skyn-
semi og er pólitiskt alrangt.
Oli'uverð á lika eftir að hækka
áfram. Menn samþykkja ekki
lög á Alþingi um breytingu á
náttúrulögmálum. Kostir þess
að búa við jarðhita eru þegar al-
mennt orðnir mjög miklir og
eiga eftir að fara vaxandi. Þvi
ber að leggja alla áherzlu á öfl-
un jarðvarma þá þegar. Sú at-
vinnustarfsemi, sem ekki getur
borgað nauðsynlegan oliureikn-
ing eða rafmagnsreikning og er
vonlaus meö jarðvarma, verður
bara að hætta eða færa sig um
set. Ef skattborgarinn á að
greiða hallareksturinn, er lág-
mark að hann fái að taka af-
stöðu til þeirrar atvinnustarf-
semi, sem til umræðu er. Ef þaö
er offramleiðsla dilkakjöts,
þarf ekki greindan mann til að
sjá, hversu vitleysan er mikil.
Það verður, þvi miður,
stöðugt nauðsynlegra, að allur
atvinnurekstur aðlagi sig hag-
stæðustu aðstæðum og reyni
ekki að stinga hausnum f sand-
inn undir yfirskyni jafnréttis.
Landið er bara að fara á haus-
inn vegna svona vitleysu og
’ r ' 1 *, v* * * ■ Vl * 1
i » . ■ - I ‘1. i I ö ** % f VA « V» ♦ |
9
næsta meginháttar vandamál
veröur að hindra landflótta i
stórum stil. Tilfinningasemi og
skammsýni gagnvart einstök-
um liðendum, sem fela i sér
harðneskju gagnvart fjöldan-
um, lýsa engum eðlum hvötum
né vizku.
Hins vegar er sanngjarnt, að
þjóðfélagiö (skattborgarinn)
styðji við bakið á þeim, sem
stunda lifvænlega atvinnustarf-
semi með ýmsum öörum að-
gerðum. T.d. með stuðningi við
jarðboranir, lánveitingar vegna
einangrunar, styrkir til að reisa
móhitaðar fjarvarmaveituro.fi.
1
..Skattlieimtumeistari
- puttana at Hitaveitu
Reykjavíkur”!
Boðaður hefur verið orku-
skattur. Það þarf ekki greindan
mann tilað sjá, að það, sem nú-
verandi stjórnarherrar hafa i
huga, er: „Hvað haldið þið”?
Jú, vitanlega Hitaveita Reykja-
vikur! Ekki nóg með það. Þeir
munu sennilega miða orku-
skattinn við varmamagn en
ekki söluverð orku, þvi að Hita-
veita Reykjavikur selur gifur-
lega orku en á lágu verði. Orku-
magn Hitaveitunnar er sam-
bærilegt við allt Lands-
virkjunarsvæðið. — Ef þessar
hugmyndir reynast réttar, eru
þær mjög óskynsamlegar,
óréttlátar og þjóðfélagslega
óhagkvæmar. — Þær eru þjóð-
félagslega óhagkvæmar vegna
þess, aö vatnið er óþrjótanleg
auðlind til hagsbóta fyrir allt
höfuðborgarsvæðið. Vatnið á
þvi að greiða á verði, sem sam-
svarar nákvæmlega öflunar-
kostnaöi, hvorki meira né
minna. Ibúarnir eiga að haga
einangrun, húsastærð og vatns-
notkun almennt með hliðsjón af
þvi. Sköttun á þessari auölind
leiðir til minni vatnsnotkunar,
meiri einangrunar, minni hitun-
ar húsa, en allt þetta er aukið
óhagræði og þýöir meiri kostn-
aö.
Hitaveituskattur er auk þess
óskynsamlegur. Hann krefst
eins rikisapparatsins enn. Sum-
ar hitaveitur eru nýjar og selja
vatnsittá mjög háu veröi. Hvað
með þær? Aðrir sjá fram á það,
að þeir geti fengið hitaveituvatn
á litlu lægra verði en oliuhitun
er nú. Hvaö gera þeir, ef skatt-
leggja á þá, og þeir geta fengiö
oliustyrk? Hvað með öll gróður-
húsin og litlu hitaveituhverfin út
um land? Hvað með fiskrækt-
ina, sem hefur jarðvarmann
einn kosta fram yfir útlend-
inga? Hvaö með ýmsar nýjar
iðnaðarhugmyndir, sem byggj-
ast á lágu orkuverði?
Hitaveituskattur er auk þess
ósanngjarn. tbúar höfuðborgar-
svæöisins hafa metið kosti og
galla þess að búa þarna. Þétt-
býli fylgja lika margir ókostir.
Hitaveituvatnið er einn af fáum
umtalsverðum kostum, sem
unnt er að státa af við útlend-
inga. Reykvikingar greiddu lika
áöur fyrr hærra útsvar en
tiðkaðist hér i landi. Það að
meira segja svo, að hér spruttu
upp bæjarfélög I nágrenninu
beinlinis vegna flótta frá út-
svörum höfuðborgarinnar. Þeg-
ar brauðinu var komið, voru
það lika fleiri dýr en litla gula
hænan, sem vOdu borða brauð-
ið, án þess aö hafa unnið nokkuð
til þess.
Ef út i skattheimtu af þessu
tagi er farið, hvað með önnur
náttúruauðæfi? Hvað meö lax-
veiði og silungsvötn? Hvað þá
með stærstu auðlindina, sem er
fiskurinn Ikring um landið? Það
er mun skynsamlegra að skatt-
leggja aðgang að honum, þvi
allir tslendingar hafa rétt aö
sækja I hann og fiskurinn er tak-
markaður, sem hitaveituvatnið
er ekki.
Ef minnihluti þjóöarinnar
ákveður að skattleggja meiri-
hlutann (Ibúa höfuðborgar-
svæðis) á grundvelli atkvæða-
misréttis, verður sennilega
óbætanlegur skaöi i Islenzku
þjóðfélagi. Ég spái þvi, að það
byrji gifurleg fundahöld á
höfuðborgarsvæðinu um leið og
áðurnefndar hugmyndir sjást
staðfestar frá stjórnvöldum.
Reykjavik, 25.3. 1980
Dr. Jónas Bjarnason,
ef na verk f ræ ðin eu r