Morgunblaðið - 31.03.2002, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 31. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
É
G KEM að mjög góðu
búi hér í ráðuneytinu.
Björn Bjarnason var
feikilega mikill braut-
ryðjandi. Á síðast-
liðnum 7 árum er búið
að samþykkja ný lög
um leikskóla, grunnskóla, framhalds-
skóla og háskóla og í kjölfar þessara
lagasetninga hefur verið unnið að
nýrri námskrá fyrir öll skólastigin.
Það hefur því orðið gjörbreyting á
lagaumhverfi menntakerfisins sem
nú hefur verið mótað með heild-
stæðum hætti.
Framundan er að ráðast í end-
urskipulagningu á starfsfræðslu í at-
vinnulífinu. Í yfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar frá 13. desember 2001 var
staðfest að ríkisstjórnin myndi í sam-
starfi við Samtök atvinnulífsins og Al-
þýðusamband Íslands beita sér fyrir
slíkri endurskipulagningu.
Ég tel mjög mikilvægt að vel verði
að verki staðið og mun leggja áherslu
á að menntamálaráðuneytið leggi sitt
af mörkum til að það takist.
Einnig mun ég leita eftir viðræðum
við atvinnulífið um hvaða leiðir eru
færar til að meta óformlegt nám.
Björn hefur ekki síst áorkað miklu
í upplýsingatæknimálum, sem ég lít á
sem lykilatriði í þróun skólastarfs. Ég
var formaður nefndar, sem rík-
isstjórnin skipaði til að leggja drög að
stefnu stjórnvalda um upplýsinga-
samfélagið. Í krafti þeirrar stefnu og
stefnumótunar menntamálaráðu-
neytisins hefur upplýsingatæknin
verið innleidd í menntun og menn-
ingu með góðum árangri. Nú þarf að
tryggja fjárhagslegan grundvöll
margra þessara verkefna til fram-
búðar, enda er upplýsingatæknin orð-
in ómissandi þáttur í stjórnun og
rekstri skólanna og starfsemi vísinda-
samfélagsins,“ segir Tómas Ingi Ol-
rich, sem settist í stól mennta-
málaráðherra í byrjun mánaðarins.
Tómas Ingi segir að í þessum mála-
flokki muni hann m.a. beita sér fyrir
því að bæta tengingu framhaldsskól-
anna við upplýsingahraðbrautina til
að efla fjarkennslu. Einnig er brýnt
að komið verði upp háhraða-
samskiptum til símenntunarmið-
stöðvanna. „Mér er einnig ofarlega í
huga að tryggja til frambúðar aðgang
landsmanna að ýmsum gagnagrunn-
um og rafrænum tímaritum, koma
samræmdu bókasafnskerfi fyrir allt
landið í notkun og vinna að þróun svo-
kallaðrar dreifmenntunar, sem er
blanda af staðbundnu námi og fjar-
námi. Tækjabúnaður skólanna hefur
batnað til muna en leggja þarf aukna
áherslu á að þjálfa kennara betur til
að nota búnaðinn í kennslunni. Einn-
ig er mikilvægt að stuðla að því að ís-
lenskan lifi af í ólgusjó upplýsinga-
samfélagsins. “
Nýr menntamálaráðherra hefur
einnig unnið að öðrum málum, sem
fylgja honum í ráðuneytið. „Ég vann
verkefni á vegum samgönguráðu-
neytisins um menningartengda
ferðaþjónustu. Undanfarin misseri
hef ég því velt menningaráhuga Ís-
lendinga fyrir mér meir en endranær.
Ég hef alltaf haft fyrir því sterka
sannfæringu að þrotlaus áhugi þjóð-
arinnar og vilji til að láta til sín taka í
listsköpun, vísindum og fræði-
mennsku hafi mikla þýðingu fyrir
samkeppnisstöðu hennar í við-
skiptum innan heimsþorpsins. Ímynd
er ekki eingöngu viðskiptalegt hug-
tak, því hún skiptir ekki minna máli í
stjórnmálum og menningarmálum.
Íslendingar hafa kynnt sig gagnvart
öðrum þjóðum í krafti mikilfeng-
legrar náttúru, en við höfum gert
minna af því að kynna það sem ein-
kennir Íslendinga í lífi og starfi og
hefur einkennt þá frá upphafi Ís-
landsbyggðar. Menningaráhugi og
menningarviðleitni eru og hafa alltaf
verið langsterkustu þjóðareinkenni
Íslendinga. Jafnvel á dekkstu og
þungbærustu stundum sögu okkar
lagði þjóðin stund á ýmiss konar
fræði af kappi. Þessi stöðuga menn-
ingarviðleitni skapar þjóðinni mikla
sérstöðu sem við eigum að leggja
rækt við. Við eigum að rannsaka
þetta viðhorf til fulls, skilja það og
kynna fyrir eigin þjóð og öðrum. Við
þurfum líka að viðurkenna að þann
kraft, sem nú einkennir menningarlíf
okkar, er ekki eingöngu hægt að
rekja til rótgróins áhuga þjóðarinnar,
heldur líka til mikilla framfara í
skólastarfi á undanförnum áratugum,
bæði í almennu skólastarfi og sér-
hæfðu, eins og myndlistar- og tónlist-
arnámi.“
Tómas Ingi segir að krafturinn ímenningarstarfseminni sé svomikill um þessar mundir að
framboðið sé að verða meira en þjóð-
in ráði við að sinna, þótt hún hafi sig
alla við. „Nú verðum við að skerpa
eigin tilfinningu fyrir sérstöðu okkar,
en ekki síður nýta hana til að laða
hingað fólk sem hefur áhuga á menn-
ingarmálum. Sá hópur fólks sem
ferðast um heiminn í leit að menningu
og menningarlegri sérstöðu fer vax-
andi. Við þurfum að gera menningar-
arf okkar sýnilegri. Hann er stundum
ósýnilegur, því hann er svo bóklegur.
En hér þreifst flókið og fullkomið
samfélag fyrr á öldum, þar sem vís-
indi, réttarfarshugsun, sagnfræði og
hljóðfræði stóðu á háu stigi, fyrir ut-
an bókmenntaafrek þjóðarinnar. Við
þurfum að gera þennan arf sýnilegri
og höfum núna til þess mikla þekk-
ingu, hvort sem horft er til mynd-
listar og leiklistar, eða grafískrar
hönnunar og tölvuþekkingar, svo
dæmi séu tekin.“
Hverjir geta gegnt því hlutverki?
„Það eru fólk og fyrirtæki með sér-
þekkingu á sviði hönnunar, auglýs-
ingatækni og kynningar, aðilar sem
standa nærri markaðinum. Með því
að virkja þessi öfl getur okkur tekist
betur að gera sýnilegan og áþreifan-
lega þennan menningararf sem rekja
má til óþrjótandi áhuga Íslendinga á
því að skrá alla skapaða hluti eins og
glöggt má sjá allt frá því að þjóðin tók
ritlistina í þjónustu sína og fram á
tölvuöld. Hugsanlega má einnig
kynna betur hinn rótgróna áhuga á
tungumálinu, nýsköpun þess og mál-
rækt.“
Þú hefur þá líklega engar áhyggjur
af afdrifum íslenskrar tungu á upp-
lýsingaöld?
„Áhugi Íslendinga á tungunni
stendur mjög djúpum rótum. Auðvit-
að eigum við ekki að vera andvara-
laus, en mér er ekki kunnugt um aðr-
ar þjóðir sem hafa tekið á nýyrðasmíð
af eins miklum krafti og Íslendingar.
Það er ekki af skyldurækni einni
saman, heldur sköpunargleði. Hins
vegar þarf að gæta vel að því að hægt
verði að nota íslenskuna eins og önn-
ur tungumál í samskiptum manns og
tölvu. Á því sviði er verk að vinna.“
Forveri þinn notfærði sér tæknina
óspart í störfum sínum, m.a. tölvu-
póst. Ætlar þú að fara sömu leið?
„Ég hef að sjálfsögðu notað tölvu-
póst í störfum mínum á Alþingi og
mun gera það áfram á nýjum vett-
vangi. Ekki hef ég heyrt um neinn
ráðherra í víðri veröld sem er jafn
virkur á Netinu og Björn Bjarnason
var, en ég mun finna mínar eigin leið-
ir í þessum efnum. Ég legg áherslu á
að menntakerfið nýti möguleika nýrr-
ar tækni til fulls. Ný fjarskiptatækni
hefur fært okkur nær umheiminum
og til dæmis búið vel í haginn fyrir ís-
lenska vísindamenn. Við eigum að
fylgja þessari byltingu eftir af mikl-
um krafti. Nýjungagirni Íslendinga
og vilji til að tileinka sér tæknina hef-
ur skapað okkur forskot í samkeppni
þjóða. Ég ber mikla virðingu fyrir
þessu sviði og val mitt á aðstoð-
armanni undirstrikar það. Guðbjörg
Sigurðardóttir hefur leitt verkefni í
forsætisráðuneytinu sem snýst um að
hrinda í framkvæmd stefnu rík-
isstjórnarinnar í upplýsingatækni-
málum og hún vann með mér þegar
ég stýrði nefndinni sem mótaði þá
stefnu.“
Eitt af verkefnum þínum, þegar þú
settist í ráðherrastól, var að vinna að
frumvörpum um stofnun vísinda- og
tækniráðs. „Já, nú liggja fyrir þingi
þrjú frumvörp, sem öll miðast að því
að auka vægi vísinda og tækni og
styrkja stefnumótun í þessum mála-
flokki til muna. Þetta verður eitt af
mikilvægustu verkefnum ráðuneyt-
isins. Menntamálaráðuneytið mun
gegna mjög mikilvægu hlutverki í
þessu skipulagi. Þjónustumiðstöð vís-
indarannsókna, sem heyrir undir
ráðuneytið, verður mikilvæg þjón-
ustustofnun fyrir vísinda- og tækni-
ráð auk þess sem hún annast umsýslu
rannsóknarsjóða.“
Við lestur frumvarpanna virkar dá-
lítið þunglamalegt að hafa svo mann-
margt vísinda- og tækniráð. Ertu
bjartsýnn á að ráðið verði skilvirkt?
„Ég er það, enda er tilgangurinn
einmitt sá að auka skilvirkni og
tryggja að vísindi og tækni verði
órjúfanlegur hluti af efnahags-
uppbyggingu þjóðarinnar. Með skip-
an fjögurra ráðherra í ráðið gefa
stjórnvöld þau skýru skilaboð að
stefnumótun í vísinda- og tækniþróun
sé gert hærra undir höfði.“
Tómas Ingi segir að framfarir í vís-
indum hafi átt mikinn þátt í velmegun
undanfarinna ára og nú þurfi að
fylgja þeim árangri eftir, efla fagleg-
an stuðning við vísindastarfsemi og
nýta þann meðbyr sem vísindin njóti
hjá atvinnulífinu, sem hafi stóraukið
framlag sitt til rannsókna.
Frumvörpin gera ráð fyrir að sett
verði á laggirnar Nýsköpunarmiðstöð
fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki, þar
sem m.a. verður veitt leiðsögn um
stofnun og rekstur fyrirtækja. Verð-
ur þetta ný skólastofnun?
„Á vegum menntamálaráðuneyt-
isins er verið að styrkja grunnrann-
sóknir og hagnýtar rannsóknir. Iðn-
aðarráðuneytið vinnur hins vegar að
verkefnum sem standa nær mark-
aðnum, þróunarstarfinu sjálfu. Undir
forystu forsætisráðuneytisins verður
svo mynduð ein heild. Nýsköp-
unarmiðstöðin verður samstarfsvett-
vangur stjórnvalda og atvinnulífsins,
en iðnaðarráðuneytið mótar hvernig
það starf fer fram og mjög fljótlega
skýrist hvernig að því verður staðið.“
Áttu von á að vísinda- og tækniráð
verði virkt fljótlega eftir afgreiðslu
frumvarpanna?
„Já, það þarf að verða virkt mjög
fljótt. Af hálfu menntamálaráðuneyt-
isins er undirbúningur þegar á veg
kominn. Við þurfum jafnframt að efla
starf okkar á tveimur sviðum, sem
hafa mikla þýðingu. Annars vegar
eru það erlend tengsl. Við höfum haft
mjög góð rannsóknar- og þróun-
artengsl við aðrar þjóðir, bæði Evr-
ópuþjóðir, á vettvangi rannsóknar-
áætlana Evrópusambandsins og
einnig við Bandaríkin. Við verðum að
rækta erlend tengsl, um leið og við
eflum íslenskt rannsóknarstarf og há-
skóla.
Hitt atriðið, sem ég legg áherslu á,
er vísindstarfsemi á landsbyggðinni.
Nú gerir fjarskiptatæknin lands-
byggðinni kleift að taka virkan þátt í
þróuninni. Ég bind m.a. miklar vonir
við fyrirhugað rannsóknasetur Há-
skólans á Akureyri.“
Víkjum að málefnum Ríkisútvarps-
ins. Forveri þinn vildi breyta RÚV í
hlutafélag í eigu ríkisins. Hver er þín
skoðun?
Núverandi stjórnarsamstarfvirðist takmarka möguleikatil að breyta RÚV í hluta-
félag en ég er þeirrar skoðunar að
það sé nauðsynlegt. Í samræmi við
það mun ég kanna hvaða svigrúm er
til breytinga, innan ramma stjórn-
arsamstarfsins, því breytinga er
vissulega þörf.“
Fjárhagsstaða RÚV er erfið.
Hvaða leið finnst þér að eigi að fara
við fjármögnun starfseminnar? Eig-
um við að halda í afnotagjöldin, taka
upp nefskatt eða setja RÚV á fjárlög?
„Allar þessar fjármögnunarleiðir
hafa sína kosti og galla. Það er þó
hægt að fullyrða að afnotagjaldsleiðin
hefur flesta galla. Hún tengist eign-
arhaldi á tækjum og innheimtan
byggist á umdeildri upplýsingaöflun
um eigendur tækjanna, fyrir utan að
hún er kostnaðarsöm.
RÚV nýtur opinbers fjárframlags,
en er samt í samkeppni á auglýs-
ingamarkaði, sem auðvitað er við-
kvæm staða. Ég hef haft efasemdir
um að takmarka eigi umsvif RÚV á
auglýsingamarkaði. Samkeppn-
isstöðu einkareknu stöðvanna, bæði
hljóðvarps og sjónvarps, þarf þó að
Tómas Ingi Olr ich menntamálaráðherra segir Ís lendinga þurfa að skerpa eigin t i l
Menningaráhugi er ster
Tómas Ingi Olrich tók við lyklavöldunum í
menntamálaráðuneytinu í byrjun mars. Hann
ræddi við Ragnhildi Sverrisdóttur um upplýs-
ingatækni, menningartengda ferðaþjónustu, stöðu
íslenskunnar á upplýsingaöld, vísinda- og tækni-
ráð, RÚV og menningarhús.