Vísir - 05.05.1980, Blaðsíða 24

VÍSIR
Mánudagur 5. mal 1980
VC Wv' xvc
Umsjón:
Axel ;■
Ammendrup,

Kvikmyndlr Guo-
mundar írá Mð-
dal afhentar
Kvikmyndasafni
Kvikmyndasafn Islands hefur
nú veitt kvikmyndum Guð-
mundar heitins Einarssonar frá
Miðdal viðtöku. Ekkja Guð-
mundar, Lydfa Pálsdóttir og börn
þeirra fimm hafa ákveðið, að úr
safni Guðmundar fái Kvik-
myndasafnið 8 kvikmyndir til
eignar. Alls eru kvikmyndir Guð-
mundar 26, þar af eru 6 fjöl-
skyldumyndir sem skilað verður
aftur þegar þær hafa veriö skrá-
settar. Þær 12 kvikmyndir, sem
þá eru eftir, veröa skrásettar og
varðveittar I Kvikmyndasafninu.
Talið er að ekki vanti nema eina
kvikmynd til aö öllu kvikmynda-
safnið Guðmundar sé til skila
haldið, en sú mynd er eign Ferða-
félags fslands.
Af þessu má sjá, að Guðmundur
Einarsson frá Miðdal, sem kunn-
astur var fyrir myndlistariökun
sina, hefur verið ötull kvik-
myndatökumaður. Hann kynntist
kvikmyndagerð á árunum
1939-1940 og tók kvikmyndir á ár-
unum 1940-1955, en slðustu mynd
sina tók hann á Grænlandi árið
1960. Hann lést þremur árum
siðar, 68 ára aö aldri.
Flestar eru kvikmyndir Guð-
mundar frá Miðdal fjalla- og
jöklamyndir, enda var hann mik-
ill forvlgismaður fjallaíþrótta
hér á landi. Einnig tók hann kvik-
myndir af laxveiðum, af ýmsum
viðburöum og kvikmyndir úr at-
vinnulífinu.
Þær kvikmyndir, sem einna
mesta athygli vekja eru „Heklu-
gosið 1947”, „Lýðveldishátiðin
1944”, „íslandskynning Guð-
mundar Einarssonar”, og
„Afhjúpun styttu Jónasar Hall-
grfmssonar I Hljómskálagarðin-
um”.
Sjómannalös (
sumarhyrjun
- á nýrri plötu með lögum og texta
Gylfa Ægissonar
Gylfi Ægisson og Rúnar Júlfusson með Meira salt I höndunum.
„Ahöfnin á Halastjörnunni” er
heiti á tónlistarhóp sem hleypt
hefur af stokkunum sinni fyrstu
plötu, sem jafnframt er fyrsta
Islenska platan á þessu herrans
ári. Skifan sjálf ber nafnið
„Meira salt” og eru öll lcg og
textar eftir landskunnan sjóara
og listamann, Gylfa Ægisson.
A plötunni eru tólf lög, öll tengd
sjávarútvegi og þeim mönnum
sem færa björg I bú, en plötuna
tileinkar Gylfi látnum vini sínum
er féll Utbyröis af keflvískum vél-
bát og drukknaði.
Ahöfnin á Halastjörnunni telur
tlu ef skipstlkin Týra er talin full-
gildur áhafnarmeðlimur. Aörir 1
áhöfninni eru G. Rúnar Júllusson,
Gylfisjálfur Ægisson, Þórir Bald-
ursson, Ari Jónsson, Marla
Baldursdóttir, María Helena,
Engilbert Jenssen, Viðar Jónsson
og Grettir Björnsson, Meöal
Ihlaupamanna má nefna Arna
Scheving, Þorvald Stein-
grlmsson, Jón Jónsson, Tryggva
Hubner, Sigurð Karlsson, Finn-
boga Kjartansson, Pétur
Hjaltested og Gunnar Smára
Helgason.
Hljóðritun fór fram I Hljóðrita,
en pressun I Bandarlkjunum.
Útgefandi er Geimsteinn hf. en
Steinar hf. er dreifingaraðili og
hefur verið gerður árs samstarfs-
samningur milli fyrirtækjanna.
— Gsal
tónlist
Gunnar
Salvarsson
skrifar um
popp.
Mynd þessi er ein þeirra fjölmörgu sem prýða nýjasta órgang Bliks. A miðri myndinni er Frydendal,
hús dönsku hjónanna Ane Johanne Ericsen Roed og Carl W. Roed. Húsið var byggt 1838, en I Bliki er
greint frá brautryðjendastarfi dönsku hjónanna f Eyjum, m.a. varöandi kartöflurækt.
Grettistak I menningarmðlum
Blik, ársrit Vestmannaeyja
1980. Útgefandi: Þorsteinn Þ.
Vigiundsson.
Sjálfskipuðum talsmönnum
hinna svonefndu „skapandi
lista” hefur á þessu vori verið
venju fremur tlðrætt um „skiln-
ingsleysi stjórnvalda” og „and-
stööu fjárveitingavaldsins”.
Einn þeirra ræddi I sjónvarps
fréttum nýlega um „hin frægu
0.42%”, en það mun vera sú
upphæö sem á fjárlögum ársins
1980 fer til skapandi lista. Að
sjálfsögðu fylgdi ekki sögunni
hvort þessi 0.42% eru 10 milljón-
ir, 100 milljónir eða 1000
milljónir, enda fellur það ekki
eins vel inn I áróöursmyndina.
En þaö eru ekki alltaf hinir
rlkísstyrktu menningarvitar
sem marka leiðina, þegar fram
I sækir, I menningarmálunum.
Til eru þeir menn sem .vinna
verk sln I kyrrþei og ætlast til
einskis af öörum en sjálfum sér,
Samt eiga verk þeirra eftir að
bera meisturum slnum fagurt
vitni þegar tlmar llöa og þá
verður spurt um gildi hinna
fyrir menninguna. Þeirra sem
ekkert veröur úr verki vegna
„skilningsleysis stjórnvalda.”
Einn þeirra sem ekki hefur
veriðá rlkisstyrkjum við menn-
ingarstarf sitt er gamall skóla-
maöur úr Vestmannaeyjum,
Þorsteinn Þ. Víglundsson. Hann
hefur nú um 45 ára skeiö gefið út
ársrit Vestmannaeyja, Biik og
ætið á eigin \reikning. Fyrir
nokkrum dögum kom út 34.
árgangur ritsins og jafnframt
sá slðasti, að þvi er ritstjórinn
skýrir sjálfur frá I ritinu.
Þorsteinn er oröinn rúmlega
áttræður, þótt þess sjáist
reyndar engin merki á þeim
greinum sem hann ritar I
nýjasta árganginn. Þar er enn
sama eldmóöinn aö finna og
ávallt áður.
Þorsteini tekst best upp þar
sem hann lýsir búskaparháttum
og aldarfari I Eyjabyggö fyrr á
árum eins og til dæmis I grein
sinni um sögu landbúnaöar I
Vestmannaeyjum. Þar lýsir
Þorsteinn á skilmerkilegan hátt
baráttu Eyjamanna I jarð-
ræktarmálum og gegn mjólkur-
skortinum sem þar fór að segja
til sln um aldamótin. Nokkrir
framfarasinnaðir menn tóku sig
til og stofnuðu „Framfarafélag
Vestmannaeyja” sem m.a.
hafði á stefnuskrá sinni aukna
ræktun Eyjanna og mjólkur-
framleiðslu. Einnig skýrir
Þorsteinn I grein sinni frá
upphafi vélbátaútgerðar og
hvernig sú bylting skapaöi enn
meiri vanda I landbúnaði
eyjanna, þá einkum I mjólkur-
málunum. Grein þessi er gagn-
merk heimild um átök gamla og
nýja tlmans upp úr aldamótun-
um þegar fólk var fariö að
flykkjast úr sveitum I sjávar-
plássin þar sem atvinnutæki-
færin voru fyrir hendi. Við
fólksflutningana sköpuöust
margháttar vandamáls eins og
þau sem Þorsteinn nefnir I
þessari grein.
Þá f jallar Þorsteinn á öörum
stað I riti slnu um Andstæöinga
Stalínismans I Vestmannaeyj-
Þorsteinn Þ. Vlglundsson
greinir frá þvi I nýjasta Bliki,
ársriti Vestmannaeyja, að hann
muni ekki gefa ritiö út oftar.
um” og hvernig kommúnistum
tókst að splundra Verkamanna-
félaginu Drlfanda á árunum
kringum 1930. Aö visu er þetta
ekki Itarleg grein og Þorsteinn
hefur ábur hrakiö ósannindi
kommúnista um þátt þeirra I
verkalýösbaráttunni I
Vestmannaeyjum, m.a. I Bliki
1976 og Morgunblaöinu 13. mal
1977, en vlst er að Þorsteinn býr
yfir meiri fróðleik um þetta efni
sem væri mikils virði að fá fram
I dagsljósið.
1 grein sem Þorsteinn nefnir,
„Bréf til vinar mfns og frænda”
rekur Þorsteinn sögu togara-
málsin svokallaöa, en „Nýskp-
unarstjórnin” afréð á slnum
bókmenntir
Hreinn Lofts-
son skrifar
u m b ó k -
menntir.
tlma aö kaupa 30 togara til
landsins og keypti Bæjarsjóöur
Vestmannaeyja tvo þeirra.
Bæjarútgerðin I Vestmannaeyj-
um var samfelld sorgarsaga
og margra milljóna króna tap
hlóöst upp I rekstrinum. Um
þetta segir Þorsteinn I grein
sinni: Þaö var oröið
prinsippmál” þeirra, sem trúöu
á opinberan rekstur I einu og
öllu, aö bærinn gerði út
togarana, hvort sem hann
græddi eða tapaði á þeim og
hvort nokkur þörf var á þeim til
eflingar atvinnulifinu. Það
skipti engu máli”.
Þegar hallareksturinn var
farinn að valda bæjarfélaginu
verulegum vandræðum, m.a.
varðandi launagreiðslur til
starfsmanna sinna, þá var flutt
tillaga um að selja skipin og
foröa bæjarfélaginu frá gjald-
þroti. Astandið var fariö að
standa öllum framfaramálum
bæjarins fyrir þrifum en samt
máttu trúboöar hins opinbera
rekstrar ekki heyra minnst á
sölu togaranna. Sllkt væri
glæpúr gegn alþýöunni!
Endalok bæjarútgerðarinnar I
Eyjum urðu þau að togararnir
voru sendir úr bænum fyrir til-
stuðlan sjálfstæðismanna og
Þorsteins sem sjálfur var
bæjarfulltrúi framsóknar-
manna. Fjárhag bæjarins var
þannig borgið en Þorsteinn fékk
að heyra það óþvegið frá
kommúnistum sem úthrópuðu
hann sem glæpamann gegn
alþýöunni.
Saga þessi er dæmigerð um
mislukkaöa bæjarútgerð á
fslandi. Hún sýnir hvernig
kommúnistar vilja „vinna”
fyrir fólkið með oftrú á opin-
berum rekstri. Hún er lærdóms-
rlkt dæmi um þaö hvernig
kommúnistar vinna gegn and-
stæðingum slnum með rógi og
álygum þegar rökin þrýtur.
Að ööru efni I þessu slðasta
Bliki má nefna grein um sam-
vinnusamtökin I Vestmannaeyj-
um, grein um dönsk hjón sem
voru brautryðjendur I búnaöar-
málum, grein um fyrsta
björgunarbátinn og grein um
minnisvarða „Vestmannaeyja
Þórs”, fyrsta Islenska
varðskipsins, sem afhjúpaöur
var á sjómannadaginn I fyrra.
Þá er I ritinu skrá um
mannfjöldaþróun I Eyjum frá
Ty rkjaráni til eldgoss sem gefur
góöa mynd af árferðinu og
búsældinni á hverjum tlma.
Einnig er I ritinu sægur smærri
pistla, lausavlsur og merkar
ljósmyndir úr sögu Eyja-
byggðar. Ekki má gleyma
vandaöri efnisskrá yfir alla
árganga Bliks, en I henni er
heildarskrá yfir efni þess og
myndir frá upphafi, svo og
höfundanöfn. Ritið er á þriðja
hundrað slður, prentað á vand-
aðan papplr en kostar þó ekki
nema sem svarar helmingi
verðs nýrrar bókar af sambæri-
legri stærð.
Það er ekki ofsögum sagt að
Vestmannaeyinga standa I
þakkarskuld við heiðursborgara
sinn Þorstein Þ. Vlglundsson
þegar hann nú hefur gefiö út
slðasta árgang sinn af Bliki.
Það er ekki aöeins I Bliki sem
Þorsteinn hefur lagt drjúgan
skref til atvinnu og menningar-
sögu Eyjamanna. Hann á'tti
jafnframt heiðurinn af stofnun
Byggðasafns Vestmannaeyja og
Sparisjóðs Vestmannaeyja og
stjórnaði þeim stofnunum af
röggsemi um áratugaskeið.
Einnig var hann driffjöðurin i
starfi samvinnuhreyfingarinnar
i Eyjum, var frumkvöðull að
stofnun Kaupfélags
Vestmannaeyja, átti sæti I
bæjarst jórn og lét æskulýðs-, og
uppeldis- og bindindismál mjög
til sín taka. Þá var Þorsteinn
skólastjóri Unglingaskóla
Vestmannaeyja árin 1927—1930
og Gagnfræðaskóla Vestmanna-
eyja frá 1930 til 1963. Þar meö er
þó ekki allt upptalið og nefna
má að Þorsteinn lét sig ekki
muna um að semja Islensk-
norska oröabók I frlstundum
slnum!
Hann er þvl drjúgur sá
skerfur sem Þorsteinn Þ.
Vlglundsson hefur lagt af mörk-
um, bæði til varðveislu og sköp-
unar Islenskra menningarverö-
mæta. — HL