Morgunblaðið - 10.04.2002, Síða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. APRÍL 2002 11
JÓGVAN Mørkøre lektor við sögu-
og samfélagsdeild Fróðskaparset-
ursins í Færeyjum hélt fyrirlestur á
vegum Byggðarannsóknastofnunar í
Háskólanum á Akureyri nýlega, en
þar ræddi hann um sögu Færeyja,
einkum síðasta áratuginn, eða frá því
íbúar eyjarinnar gengu í gegnum
mikla kreppu í upphafi síðasta ára-
tugar síðustu aldar og þar til nú að
rofað hefur til og menn eygja nýja
von. Hann fjallaði um hvernig fær-
eyskt samfélag hefur breyst á þess-
um tíma, frá því sem kallað hefur
verið byggðamenning sem áður var
allsráðandi og til markaðssamfélags.
Byggðamenning Færeyinga fólst í
því að haldið var úti dreifðri byggð í
kringum oft smáan og óarðbæran at-
vinnurekstur. Jógvan nefndi að
hrunið mikla í október árið 1992 hafi
að mörgu leyti komið svipað við íbúa
Færeyja og 11. september við
Bandaríkjamenn. Á þessum tíma, í
byrjun október, „varð ekkert eins og
áður, allt snérist á hvolf miðað við
það sem var“, sagði Jógvan. Á þess-
um tíma var færeysku bönkunum,
Sjóvinnubankanum og Færeyja-
bankanum, forðað frá gjaldþroti
þegar þeim voru lagðir til stórir fjár-
munir í neyðarhjálp.
Jaðarsvæðin eiga
undir högg að sækja
Færeyjar samanstanda af 18 eyj-
um og eru þær að mörgu leyti ólíkar
innbyrðis og fólksfjöld-
inn afar misjafn, en
sumar þeirra eru mjög
fámennar. Höfuðborg-
in, Þórshöfn, er mið-
punktur eyjanna og tal-
að er um svæði sem
dregið er í þríhyrning
út frá henni um hluta
nálægra eyja sem
gróskusvæði. Jaðar-
svæðin og þá einkum
syðstu eyjarnar eiga
fremur undir högg að
sækja. Samgöngur eru
sem kunnugt er með
ágætum í Færeyjum,
þar eru ófá jarðgöng,
ágætir vegir, flugvöllur
er í Vogum, og þyrluþjónusta er
veitt. Þannig segir Jógvan að í raun
megi líta á Færeyjar sem eina eyju í
því tilliti. Oft sé þó talað um að tvær
þjóðir byggi Færeyjar, þá sem búi á
gróskusvæðinu innan þríhyrningsins
áðurnefnda og hina sem byggja jað-
arsvæðin. Þetta er ný sýn, segir
Jógvan, en fyrir um áratug hefðu slík
sjónarmið ekki heyrst í eyjunum.
Bjartsýni áður en
kreppan skall á
Byggðamenningin sem Færeying-
ar aðhylltust gekk sem fyrr segir út
á að halda úti byggð hvarvetna og
var fiskverkahúsum komið upp sem
víðast. Byggðamenningin gekk líka
út á að fiskiðnaðurinn
væri það sem öllu
skipti í Færeyjum.
Eigendurnir voru
valdamiklir menn í
sínu samfélagi og
höfðu þar sterka stöðu.
Opinber stuðningur
var mikill við sjávarút-
veginn og stjórnvöld
gengust í ábyrgðir fyr-
ir hann, en á áttunda
og fram á níunda ára-
tuginn var mikil bjart-
sýni ríkjandi í Færeyj-
um. Lánsfé streymdi
til eyjanna og var m.a.
notað til að endurnýja
fiskiskipaflotann, en
lánin voru öll með ríkisábyrgð. Er-
lendar skuldir jukust mjög, fiskafli
dróst mikið saman í kringum 1990 og
í kjölfarið dundi kreppa yfir fær-
eyska samfélagið. Fiskvinnsluhúsum
var lokað og mörg fyrirtæki urðu
gjaldþrota, atvinnuleysi var mikið og
fólksflótti brast á.
Jógvan sagði að færeysku bank-
arnir hefðu lent í verulegum vand-
ræðum, en í raun hefði spurningin
ekki snúist um að bjarga bönkum,
heldur færeysku samfélagi. Danir
lögðu bönkunum, sem raunar voru
sameinaðir í einn, til fé og sagði
Jögvan að á næstu árum hefðu mikl-
ar breytingar orðið í Færeyjum, sem
þá hefðu færst frá byggðamenning-
unni í átt að markaðsbúskap. Von-
laus staða blasti við sumum sam-
félögunum þar sem búið var að loka
öllum frystihúsum og íbúarnir biðu
þess að eitthvað gerðist sem bjarg-
aði stöðunni. Jógvan ræddi sérstak-
lega um Voga á Suðurey en íbúum
þar hefðu verið allar bjargir bann-
aðar. Fólk treysti á að fiskvinnslu-
húsin yrðu opnuð á ný, það þrýsti á
stjórnmálamennina, en allt kom fyrir
ekki. Ekki varð lengur gengið í op-
inbera sjóði til að halda húsunum
gangandi.
Um 800 manns voru þar á vinnu-
markaði fyrir kreppuna, langflestir
hjá stærsta fiskvinnsluhúsinu, skipa-
smíðastöðinni eða stunduðu sjó-
mennsku. Flestir misstu vinnuna
eftir kreppuna, en þegar fór að rofa
til undir lok tíunda áratugarins opn-
uðust nýjar leiðir í atvinnumálum og
vinnumarkaðurinn varð fjölbreytt-
ari, m.a. er þar nú saltfiskvinnsla og
fiskeldi auk annars. „Íbúarnir horfð-
ust í augu við erfiðleikana og sigr-
uðust á þeim,“ sagði Jógvan. Hins
vegar nefndi hann að ungu fólki
þættu störfin sem í boði væru ekki
aðlaðandi og færi því í burtu en eink-
um væri lítið um störf fyrir konur og
þá sem aflað hefðu sér menntunar.
Færi ungt par burtu úr sinni heima-
byggð til að afla sér menntunar væru
afar litlar líkur á að það snéri heim
aftur. „Það enda flestir í Þórshöfn,“
sagði Jógvan.
Jógvan Mørkøre, lektor við samfélagsdeild Fróðaskaparseturs Færeyja
Færeyjar hafa færst frá byggða-
menningu til markaðskerfis
Jógvan
Mörköre
INGI Guðjónsson, framkvæmda-
stjóri Lyfju, segir að yfirskrift
fréttar sem birt var í Morgun-
blaðinu síðastliðinn laugardag þess
efnis að Lyfja væri dýrust fyrir
elli- og örorkulífeyrisþega hafi
valdið misskilningi. „Fólk hefur
talið að Lyfja væri með hæsta
verðið til elli- og örorkulífeyris-
þega. Svo er hins vegar ekki. Að
meðaltali er Lyf og heilsa 7,2%
dýrari í lyfseðilskyldum lyfjum til
elli- og örorkulífeyrisþega. Einnig
eru Grafarvogsapótek og Laug-
arnesapótek meira en 20% dýrari
en Lyfja.
Sé Lyfja borin saman við Graf-
arvogsapótek er Lyfja ódýrari í 16
tilfellum en Grafarvogsapótek í 11
tilfellum. Borið saman við Laug-
arnesapótek er Lyfja ódýrari í 11
tilfellum en Laugarnesapótek í 9
tilfellum. Borið saman við Lyf og
heilsu er Lyfja ódýrari í 12 til-
fellum en Lyf og heilsa í 14 og
jafnt í einu tilfelli.
Einnig er mikilvægt að hafa í
huga að Borgarapótek, Hring-
brautarapótek og Garðsapótek
neituðu að taka þátt í könnuninni.
Árbæjarapótek er ekki lengur með
í könnuninni til elli- og örorkulíf-
eyrisþega eftir að kom í ljós að
gefið hafði verið upp rangt verð.
Laugarnesapótek gaf aðeins upp
verð á hluta af lyfseðilsskyldum
lyfjum, eða 20 af 27,“ segir Ingi.
Lyfja byggir útreikninga sína á
verðkönnun ASÍ, sem Morgun-
blaðið greindi frá 4. og 6. apríl, og
með leyfi sambandsins.
Frétt Morgunblaðsins hinn 9.
apríl síðastliðinn var byggð á nið-
urstöðum verðkönnunar ASÍ þar
sem fram kom að Lyfja væri „oft-
ast með hæsta verðið á lyfseð-
ilsskyldum lyfjum til elli- og ör-
orkulífeyrisþega“ eins og sagði í
frétt frá ASÍ. Fyrirsögn fréttar
Morgunblaðsins var þess efnis að
Lyfja væri dýrust fyrir elli- og ör-
orkulífeyrisþega og var þar átt við
að Lyfja hefði oftast verið með
hæsta verðið á lyfseðilsskyldum
lyfjum til elli- og örorkulífeyris-
þega í umræddri könnun, en ekki
almennt. Rétt er að árétta að í um-
ræddri frétt Morgunblaðsins var
einungis verið að tala um verð á
lyfseðilsskyldum lyfjum til elli- og
örorkulífeyrisþega, samkvæmt nið-
urstöðum umræddrar könnunar,
þar sem Lyfja var oftast með
hæsta verðið, eða í níu tilvikum af
27, en ekki meðalverð allra lyfja í
könnun ASÍ líkt og Lyfja hefur nú
reiknað út, og gerir Ingi Guðjóns-
son, framkvæmdastjóri Lyfju, ekki
athugasemd við þær niðurstöður.
Ónákvæmni gætti í fyrir-
sögn fréttar um lyfjaverð
 HELGA Hannesdóttir varði
doktorsritgerð í barna- og ung-
lingageðlæknisfræði við lækna-
deild háskólans í
Turku í Finn-
landi 22. febrúar
sl. Ritgerðin
heitir: „Studies
on child and
adolescent
mental health in
Iceland“. Dokt-
orsritgerðin var
unnin undir
handleiðslu
tveggja prófessora í barna- og
unglingageðlæknisfræði, þeirra
Andre Sourander og Jorma Piha.
Andmælandi ritgerðarinnar var
prófessor Eila Räsänen frá Uni-
versity of Kuopio, Finnlandi. Rit-
dómendur frá hendi læknadeildar
í Turku voru prófessor Irma Moil-
anen og dósent Eeva Aronen frá
læknadeild Helsinki háskóla. Þetta
er fyrsta doktorsritgerðin sem ís-
lenskur læknir ver í barna- og
unglingageðlæknisfræði og Helga
er fyrsta konan í geðlæknastétt
hér á landi til að ljúka dokt-
orsritgerð. Ritgerðin er 31. dokt-
orsritgerð í barna-og unglingageð-
læknisfræði sem varin hefur verið
í Finnlandi.
Doktorsritgerð þessi er grunn-
rannsókn og kortlagning á hegð-
unar- og tilfinningaeinkennum ís-
lenskra barna og unglinga á
aldrinum 2–18 ára. Efniviður er
m.a. byggður á faraldsfræðilegri
rannsókn á geðheilsu íslenskra
barna þar sem 3 spurningalistar
yfir líðan og atferli barna og ung-
linga eru notaðir (Child Behavior
Check List/ 2–3ja; 4–16 ára og
Youth Self Report/11–18 ára).
Spurningalistarnir greina frá
áhyggjum foreldra barna og ung-
linganna sjálfra af tilfinninga- og
hegðunareinkennum. Spurninga-
listar þessir eru þaulrannsakaðir í
meira en 50 löndum og hafa verið
þýddir á 58 tungumál og kanna
þroska, líðan, hegðun og tilfinn-
ingar barna. Jafnframt var aflað
upplýsinga um og gerður sam-
anburður á íslenskum og finnskum
forskólabörnum á aldrinum
2ja–3ja ára. Upplýsinga var aflað
frá 330 finnskum forskóla börnum
og 163 íslenskum forskólabörnum.
Niðurstöður voru svipaðar frá
báðum löndum. Einnig var gerð
athugun og geðgreiningar á börn-
um og unglingum sem leitað höfðu
meðferðar vegna geðraskana og
áfengis- og fíkniefnavandamála.
Niðurstöður eru kynntar frá
2.193 börnum og unglingum sem
valin voru af handahófi úr þjóð-
skrá. Einnig frá 1.013 börnum og
unglingum með geðraskanir sem
leitað höfðu meðferðar á stofn-
unum. Við samanburð á sambæri-
legum erlendum rannsóknum
benda niðurstöður til að geðrask-
anir hjá íslenskum börnum og
unglingum séu álíka algengar og
hjá börnum og unglingum í ná-
grannalöndum. Samsjúkdómar eru
algengir hjá unglingum með
áfengis og fíkniefnavanda. Algeng-
ustu samsjúkdómar eru: hegð-
unarraskanir (36%), þunglyndi
(22,6%) og áfallaröskun (9,3%).
Foreldrar Helgu Hannesdóttur
voru Hannes Guðmundsson, fv. yf-
irlæknir á húðsjúkdómadeild
Landspítalans, og Valgerður
Björnsdóttir, sem eru látin. Eig-
inmaður Helgu er Jón G. Stef-
ánsson, yfirlæknir á geðdeild
Landspítalans, og eiga þau fjögur
uppkomin börn.
Doktors-
ritgerð í
barna- og
unglinga-
geðlæknis-
fræði
Helga
Hannesdóttir
ÞEIR voru brattir hjólabretta-
kapparnir sem hvíldu sig á Ing-
ólfstorgi í gær, á milli þess sem
þeir sýndu ótrúlega fimi sína á
brettunum fyrir gesti og gang-
andi. Húfurnar veita vissulega
skjól fyrir næðingnum en eflaust
væru drengirnir öruggari með
hjálma sem höfuðfat.
Morgunblaðið/Golli
Brattir
brettakappar
FORSTJÓRI Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss, Magnús Pétursson, hef-
ur með yfirlýsingu framselt fram-
kvæmdastjórum og sviðsstjórum
ákveðið vald varðandi ráðningarmál
starfsmanna. Magnús segir í samtali
við Morgunblaðið að þetta sé gert í
framhaldi af rökstuddri ábendingu
umboðsmanns Alþingis um að eðli-
legt sé að þeir sem ráða starfsfólk
hafi til þess skriflegt umboð.
Magnús segir þetta byggjast á lög-
um um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins og segir hann einnig
stjórnskipulag LSH liggja þessu til
grundvallar svo og erindisbréf og
starfslýsingu þeirra stjórnenda sem
við á. Hefur framsalið að geyma að
mestu leyti staðfestingu á því fyrir-
komulagi sem verið hefur í gildi og
segir Magnús það einnig góða stjórn-
sýslu að öllum sé ljóst hverjir fari
með ákvörðun um ráðningar á spít-
alanum.
Ráðningarvaldið hefur því verið
framselt til nafngreindra fram-
kvæmdastjóra og sviðsstjóra sem
Magnús segir að séu milli 30 og 40 í
allt. Tekur þetta vald til ráðninga
starfsmanna og uppsagna, undirrit-
unar ráðningarsamninga, setningar
erindisbréfa og starfslýsinga og ým-
issa annarra atriða er tengjast starfs-
tilhögun og eftirfylgd við starfsmenn.
Framselur
framkvæmda-
og sviðs-
stjórum ráðn-
ingarvald