Morgunblaðið - 17.04.2002, Síða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 17. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
STARFSHÓPUR ríkissaksóknara
kemst að þeirri niðurstöðu að með-
ferð nauðgunarmála hjá lögreglu og
ákæruvaldi sé almennt góð en gerir
ýmsar tillögur til úrbóta. Þá sé ekki
útilokað að í einstaka tilfellum hefði
niðurstaða máls orðið önnur ef betur
hefði verið haldið á málum við rann-
sókn.
Skráðar kærur til lögreglu vegna
nauðgunar frá 1. júlí 1997 til ársloka
2001 voru 124. Lögreglustjórar
hættu rannsókn 71 máls en 53 voru
felld niður af ríkissaksóknara.
Ákært var í 23 málum, sakfellt í 11
tilfellum og sýknað í 9. Sýknudómar
eru flestir í upphafi tímabilsins en
þeim virðist fara fækkandi, segir í
niðurstöðum skýrslunnar.
Starfshópurinn gerir athugasemd
við að oft líði nokkur tími frá því
kæra berst þar til skýrslutaka af
kæranda fer fram. Af þessum sökum
líður einnig oft nokkur tími frá því
kæra berst uns hinn kærði er yfir-
heyrður. „Í of mörgum málum þykir
einnig vera óútskýrður og óþarfa
dráttur frá því kæra berst og þar til
lögreglurannsókn hefst. Þá þykir
lögreglurannsókn í mörgum tilvik-
um taka of langan tíma, óútskýrð hlé
verða milli rannsóknaraðgerða og
yfirheyrslur fara fram með vikna,
jafnvel mánaða millibili, án skýringa.
Of fá mál eru rannsökuð af krafti og
samfellt. Ekki er útilokað að niður-
staða hefði í einhverjum tilvikum
getað orðið önnur ef fyrr hefði verið
brugðist við, t.d. með vettvangsrann-
sókn og tæknirannsókn í beinu fram-
haldi af kæru eða þegar grunur
vaknar um brot,“ segir í skýrslunni.
Lítil eða engin
vettvangsrannsókn
Þá kemur fram að mikið sé um að
mál séu ranglega skráð í málaskrá.
Yfirleitt var um að ræða kærur
vegna misneytingar en í einu tilfell-
inu hafði tilkynning um týndan mann
verið færð í málaskrá lögreglu sem
nauðgunarmál. Ennfremur er gerð
athugasemd við litla eftirfylgni mála
þar sem lögregla hefur haft afskipti
vegna gruns um kynferðisbrot,
t.a.m. þegar meintum brotaþola hef-
ur verið ekið á neyðarmóttöku. Mik-
ilvægt sé að haft sé símasamband við
viðkomandi og leitað eftir því hvort
kæra verði lögð fram. Þó er tekið
fram að lögreglan í Reykjavík hafi
fylgt vel á eftir málum sem hún hef-
ur komið að.
Í einstaka málum var rannsókn
hætt eftir að kæra var afturkölluð,
þó svo vísbendingar hafi komið fram
um að nauðgun hafi verið framin.
Starfshópurinn gerir athugasemd
við þetta og segir að skoða verði
hvert mál fyrir sig, meta sönnunar-
stöðuna og hugsanlegar ástæður fyr-
ir því að kæran er afturkölluð.
Þá séu dæmi þess að skýrsluform
séu illa útfyllt og gerðar eru athuga-
semdir við yfirheyrslutækni lög-
reglumanna og gagnrýnt er að í
mörgum málum hafi lítil eða engin
vettvangsrannsókn farið fram.
Starfshópurinn telur meiri líkur á
að frásögn þeirra sem gefa skýrslur í
nauðgunarmálum verði eðlileg og
óhindruð ef hún sé tekin upp á hljóð-
eða myndband en skýrslan síðan rit-
uð upp eftir upptökunni. Þá geti
myndbandsupptökur gefið góða hug-
mynd um hugarástand viðkomandi
og hafi ríkara sönnunargildi en rit-
aðar skýrslur.
Kærendur oftast 14–19 ára
Á tímabilinu sem um ræðir voru
53 mál send frá lögreglu til ríkissak-
sóknara sem fullrannsökuð en voru
felld niður við embættið. Kærendur
voru alltaf konur, oftast á aldrinum
14–19 ára eða 44%. Yngsti kærand-
inn var 11 ára, elstar kærenda voru
tvær 47 ára gamlar konur. Í þessum
málum var 61 karlmaður kærður,
flestir eldri en fórnarlömbin, oftast á
tvítugs- og þrítugsaldri.
Í skýrslunni kemur fram að lög-
regla hafði í allmörgum málum af-
skipti af ungum konum sem voru
undir áhrifum áfengis og höfðu orðið
fyrir kynferðisreynslu sem þeim
reyndist þungbær. Óskuðu þær að-
stoðar Neyðarmóttöku en lögðu ekki
fram kæru. Í fjölda tilvika var um að
ræða atvik þar sem fólk, sem þekkist
lítið eða ekkert, tók þátt í kynlífs-
athöfnum sem annar aðilinn virðist
upplifa, oft eftir á, sem niðurlægingu
og jafnvel nauðgun. Þeim málum
hafi fjölgað sem lögregla hefur af-
skipti af sem kona hefur tekið þátt í
kynlífsathöfnum með tveimur eða
fleiri körlum. „Virðist þetta einkum
algengt í samskiptum ungs fólks og
unglinga, sumra varla af barns
aldri,“ segir í skýrslunni.
Virðingarleysi
ungra karlmanna
„Við lestur málanna virðist aug-
ljóst að verulega skortir á að fólk
sýni hvert öðru gagnkvæma virðingu
á þessu sviði og á það ekki síst við um
unga karlmenn. Í fjölmiðlum hefur
nýlega verið bent á að bein tengsl
séu á milli þessa virðingarleysis og
kynlífs- og klámvæðingar sem geng-
ið hefur yfir hér á landi, sbr. umfjöll-
un Morgunblaðsins um þetta efni 10.
febrúar og 8. mars. sl., einkum viðtöl
við Eyrúnu Jónsdóttur, hjúkrunar-
fræðing og deildarstjóra á Neyðar-
móttöku. Starfshópurinn tekur und-
ir þau sjónarmið sem þar eru reifuð.“
„Ekki verði komist hjá því að velta
því fyrir sér hvort sjálfsvirðing og
siðferðileg gildi séu á undanhaldi og
kynlíf eða kynlífsathafnir að verða
frekar en verið hefur, hluti af hegð-
unarmynstri sem tengist öðru en
nánu sambandi tveggja einstaklinga.
Einnig, hvort færri temji sér það við-
horf að bera ábyrgð á sjálfum sér.“
Oddviti starfshópsins var Ragn-
heiður Harðardóttir, saksóknari hjá
ríkissaksóknara, en aðrir í starfs-
hópnum voru Arnar Guðmundsson,
skólastjóri Lögregluskóla ríkisins,
Gísli Pálsson, aðstoðaryfirlögreglu-
þjónn hjá ríkislögreglustjóra, og
Hörður Jóhannesson, yfirlögreglu-
þjónn í Reykjavík.
Of fá nauðgunarmál
rannsökuð af krafti
Ekki útilokað að lyktir hefðu orðið aðrar með betri rannsókn
NORÐURLANDABÚAR lenda oft í
erfiðleikum við búferlaflutninga milli
Norðurlandanna vegna þess að
hvorki yfirvöld né einstaklingar
þekkja nægilega vel gildandi reglur.
Þetta er helsta niðurstaða Ole Norr-
backs, sendiherra Finna í Noregi, í
skýrslu sem hann afhenti samstarfs-
ráðherrum Norðurlandanna á Þema-
ráðstefnu Norðurlandaráðs í Reykja-
vík á mánudag.
Norræna ráðherranefndin fól
Norrback fyrir rúmu ári að fara ofan í
saumana á því hvernig það er í raun
að flytjast á milli Norðurlandanna og
er skýrslan byggð á gögnum og upp-
lýsingum frá stofnunum sem hafa
með framkvæmd norrænna samn-
inga að gera. Yfirvöld á Norðurlönd-
um virtust almennt líta svo á að nor-
rænir borgarar geti hindrunarlítið
flust milli landanna. Norrback barst
aftur á móti fjöldi bréfa og símtala
meðan á athuguninni stóð sem bentu
til hins gagnstæða. Norrback telur
helstu ástæðu þeirra vandamála sem
upp koma kunnáttuleysi embættis-
manna og starfsmanna opinberra
þjónustustofnana.
Mismunandi skattakerfi
stórt vandamál
Í samtali við Morgunblaðið sagði
Norrback að ýmis vandamál megi
finna í flestum geirum samfélagsins,
þó flest gangi ágætlega fyrir sig.
Vandkvæðin séu þó mest hvað
skattakerfi Norðurlandanna varðar.
Í skýrslunni tekur hann dæmi um
íbúa í Svíþjóð sem starfar í Dan-
mörku. Samkvæmt dönskum lögum á
hann að borga í landinu sem hann
starfar í, en sænsk lög kveða á um að
hann borgi skatt þar sem hann er bú-
settur; þannig eigi hann í raun að
borga skatt í löndunum tveimur.
Einnig segir Norrback ýmis
vandamál koma upp í tengslum við
velferðarkerfið, öryggi íbúa, heilsu-
gæslu og töku eftirlauna. Í þriðja lagi
segir hann að samræma þurfi
menntakerfi Norðurlandanna, þann-
ig að menntun í einu landi verði tekin
fullgild í öðru. Þá segir hann ýmis
vandamál koma upp í einkageiranum.
Engar norrænar reglur séu til um
millifærslur milli banka og mun
kostnaðarsamara sé að senda pen-
inga milli Norðurlandanna en innan
þeirra.
Upplýsingagjöf verði bætt
Í skýrslunni segir Norrback mik-
ilvægt að upplýsingagjöf verði bætt
og þá sérstaklega til stjórnsýslunnar
þannig að starfsmenn hins opinbera
þekki þær reglur sem gilda í norrænu
samstarfi og geti leiðbeint almenn-
ingi. „Í öðru lagi er þörf á mun meiri
samvinnu milli norrænu landanna ef
við viljum losna við vandamálin og af-
nema landamærin. Helsta lausnin er
að samhæfa löggjöf, vandamálin
koma upp vegna mismunandi löggjaf-
ar á Norðurlöndunum,“ segir Norr-
back. Hann segir að oft sé þessi mun-
ur ekki stórvægilegur og einungis til
þess fallinn að valda borgurunum
vandræðum og mikilli skriffinnsku.
Í skýrslunni leggur hann til að
hverri ákvörðun sem Norðurlanda-
ráð tekur varðandi réttindi Norður-
landabúa verði settur ákveðinn tíma-
rammi til að koma ákvörðununum í
framkvæmd. Þá leggur hann til að
upplýsingaflæði, bæði til stjórnsýsl-
unnar og almennings, verði aukið
verulega, þannig að upplýsingar um
sameiginlegar ákvarðanir Norður-
landanna verði aðgengilegar á öllum
Norðurlandamálunum á Netinu.
Norrback segir kröfu Norður-
landabúa um aðgerðir til að auðvelda
flutninga milli landanna og annað
samstarf undirstrika að stjórnmála-
menn þurfi að taka pólítískt frum-
kvæði í þá áttina og efla norræna
samvinnu, ákvarðanataka verði að
vera skýrari og eftirfylgni og upplýs-
ingagjöf betri.
Skýrsla Ole Norrbacks sendiherra Finna í Noregi um flutninga milli Norðurlanda
Kunnáttuleysi rót
margra vandamála
beindi því til framboða flokksins að
íbúalýðræði, sem undirstaða fjöl-
skylduvæns samfélags, verði á meðal
megináherlsna þeirra í kosningun-
um í vor. Lögð verði áhersla á að
þróa íbúalýðræði í sveitarfélögunum
í samráði við íbúana sjálfa. „Flokks-
tjórn Samfylkingarinnar ályktar að
stíga nú þegar fyrstu skrefin frá full-
trúalýðræði síðustu alda til beins
lýðræðis 21. aldarinnar.
Upplýsing og almenn velferð hef-
ur gjörbreytt aðstöðu fólksins til að
ráða sjálft málum sínum. Almenn og
góð menntun, mikil tölvueign, meiri
frítími en áður kallar á að fólk hafi
meira um hagi sína að ráða en fyrr.
Sá tími er liðinn að fulltrúar almenn-
ings taki allar ákvarðanir og tíma-
bært er að færa valdið sem mest til
fólksins,“ segir í ályktuninni.
FLOKKSSTJÓRN Samfylkingar-
innar fordæmir harðlega framgöngu
Ísraelsstjórnar gegn óbreyttum
borgurum á heimastjórnarsvæðum
Palestínumanna. Láti Ísraelsmenn
ekki af glæpaverkum sínum gagn-
vart palestínsku þjóðinni verði
stjórnmálasambandið við Ísrael taf-
arlaust slitið.
„Innrás Ísraelshers í flóttamanna-
búðirnar í Jenin og árásir á borgir og
bæi Palestínumanna ber vitni um yf-
irvegaða grimmd og algjört virðing-
arleysi fyrir alþjóðlegum sáttmálum
um mannréttindi og stríðsrekstur.
Sjálfsmorðsárásir Palestínumanna í
Ísrael hella olíu á ófriðarbálið en þær
bera vitni örvæntingu þjóðar sem
hefur verið hersetin í 35 ár,“ segir í
ályktun flokkstjórnarinnar sem sam-
þykkt var á Akureyri á laugardag.
Flokksstjórnin skorar á Alþingi að
afgreiða án tafar tillögu Samfylking-
arinnar um sjálfstæði Palestínu og
árétta stefnumörkun Alþingis frá
1989 um sjálfsákvörðunarrétt Pal-
estínumanna og tilverurétt Ísraels-
ríkis. Það sæti furðu að fjórir mán-
uðir hafi liðið frá framlagningu
tillögunnar þar til hún var tekin á
dagskrá þingsins. Alþingi beri sið-
ferðileg skylda til þess að álykta í
þessu máli og að sama skapi beri rík-
isstjórn Íslands að leita allra leiða til
að styðja sjálfstæðisbaráttu palest-
ínsku þjóðarinnar á alþjóðlegum
vettvangi.
Sá tími er liðinn
Þá lýsti flokksstjórnin því yfir að
þátttökulýðræði eigi að vera lykilorð
í lýðræðisþróun 21. aldarinnar og
Flokksstjórn Samfylkingarinnar
Fordæmir harð-
lega framgöngu
Ísraelsstjórnar
Morgunblaðið/Kristján
Össur Skarphéðinsson, formað-
ur Samfylkingarinnar, í ræðu-
stóli á flokksstjórnarfundi á Ak-
ureyri á laugardag.
RÍKISSTJÓRN Íslands, land-
stjórnir Færeyja og Grænlands og
Vestnorræna ráðið undirrituðu
samstarfsyfirlýsingu í Þjóðmenn-
ingarhúsinu við Hverfisgötu á
mánudag. Vonir eru bundnar við
að yfirlýsingin muni leiða til
skipulagðari viðbragða landanna
við samþykktum Vestnorræna
ráðsins.
Í samstarfsyfirlýsingunni segir
að samstarf ríkisstjórnar Íslands
og landstjórnanna tveggja við
Vestnorræna ráðið muni fara
fram með gagnkvæmri upplýs-
ingagjöf á árlegum fundi aðila í
tengslum við þing Norðurlanda-
ráðs. Muni samstarfsráðherrarnir
taka þátt í ársfundi Vestnorræna
ráðsins þegar tök eru á og hlut-
aðeigandi ráðherrar muni taka
þátt í þemafundum. Einnig lýsa
samstarfsráðherrarnir því yfir að
þeir muni árlega gefa Vestnor-
ræna ráðinu skýrslu um viðbrögð
landanna við tilmælum þess um
samstarf landanna.
Í Vestnorræna ráðinu sitja 18
þingmenn, sex frá hverju land-
anna þriggja. Ályktanir ráðsins
eru lagðar fram á Alþingi í formi
þingsályktunartillagna.
Undirritun samnings
Norðurlanda í vestri
Morgunblaðið/Þorkell
Hulda Zoberholm, fulltrúi grænlenska samstarfsráðherrans Lise Lenn-
art, Høgni Hoydal, samstarfsráðherra Færeyja, Siv Friðleifsdóttir um-
hverfisráðherra og Hjálmar Árnason, formaður Vestnorræna ráðsins,
handsala samstarfsyfirlýsinguna.