Morgunblaðið - 28.04.2002, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 28. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Morgunblaðið/Björg Sveinsdóttir
Á veggnum bak við sviðið var tjald og á því birtust myndskeið sem þeir Jón Þór,
Georg og Orri settu saman. Á þeim birtist Skugga-Hrafn og ýmisleg kunnug-
og framandleg minni sem juku við fornan og fjarrænan blæ tónlistarinnar.
ÞAÐ VAR mikið um dýrðir í Barbic-
an-tónleikahöllinni í Lundúnum síð-
astliðinn sunnudag þegar þar var
fluttur Hrafnagaldur, tónverk Hilm-
ars Arnar Hilmarssonar, meðlima
Sigur Rósar, þeirra Jóns Þórs Birg-
issonar, Kjartans Sveinssonar,
Georgs Hólm og Orra Páls Dýrason-
ar, og Steindór Andersens við Eddu-
kvæðið Hrafnagaldur Óðins. Kvæðið
sjálft hefur verið að segja gleymt frá
því undir lok nítjándu aldar þegar
norskur fræðimaður komst að þeirri
niðurstöðu að það væri seinni tíma
tilbúningur, en undanfarið hafa menn
leitt rök að því að svo sé ekki, Hrafna-
galdur eigi sannarlega heima meðal
Eddukvæðanna.
Ill meðferð
Hrafnagaldur hefur lengi verið
Hilmari ofarlega í huga, hugsanlega
vegna þeirrar illu meðferðar sem
kvæðið fékk hjá Sophus Bugge sem
lýsti það fölsun á hæpnum forsendum
fyrir hálfri annarri öld eða þar um bil.
Þegar Hilmar vann að tónlistinni við
Engla alheimsins með Sigur Rós fyr-
ir tveimur árum, en hljómsveitin á
tvö lög í myndinni, snerust samræður
þeirra mikið um Óðin og hrafna og
ýmis teikn þeim tengd sem Hilmar
segist hafa séð að væru merki frá
goðunum. Hann sagði þeim félögum
frá kvæðinu og fór yfir með það með
þeim og í framhaldinu einsettu þeir
sér að semja tónlist við það þegar
tími gæfist. Síðan kom uppá hjá Sig-
ur Rós heimsfrægð og Hilmar var
ekki síður önnum kafinn við að semja
kvikmyndatónlist. Það ýtti síðan við
mönnum að ljúka verkinu þegar
Listahátíð í Reykjavík, sem hafði
frétt af pælingunni, óskaði eftir því að
verkið yrði flutt á hátíðinni í sumar.
Hilmar segir að það hafi verið kær-
komið tækifæri til að ljúka við það og
þrátt fyrir miklar annir manna, Sigur
Rós að taka upp næstu breiðskífu
sína og Hilmar að semja tónlist við
nýja kvikmynd Friðriks Þórs Frið-
rikssonar, gafst stund milli stríða til
að spinna við verkið. Steindór And-
ersen rímnamaður, sem hefur áður
unnið með Sigur Rós, kom snemma
að verkinu og lagði til sönglínuna að
mestu, en hann hefur dálæti á kvæð-
inu, segir það fallega ort og þróttmik-
ið. Þegar þeir félagar síðan komust í
steinhörpu Páls Guðmundssonar á
Húsafelli var rétta áferðin komin.
Til stóð að frumflytja verkið á
Listahátíð í sumar, en þegar beiðni
barst frá Barbican-tónlistarsetrinu í
Lundúnum þótti mönnum það of gott
tækifæri til að fá að prufukeyra verk-
ið til að hægt væri að hafna því. Þegar
við bættist að til aðstoðar yrðu fram-
úrskarandi strengjasveit og einn
besti kór í Evrópu var ekki hægt að
segja nei; það er ekki á hverjum degi
sem menn fá að halda generalprufu
með annan eins mannskap í einum
besta tónleikasal Bretlands og fyrir
fullu húsi í kaupbæti, því það seldist
upp á tónleikana á örskotsstundu, á
þriðja þúsund miðar fóru víst á
tveimur dögum.
Lítið sofið
Þótt menn hafi unnið af krafti og
lítið sofið, Hilmar segir mér að hann
hafi ekki sofið í þrjár vikur, voru
mörg handtök eftir þegar Hilmar og
Sigur Rós héldu út á fimmtudaginn
fyrir viku. Við hittumst í Barbican-
tónleikahöllinni uppúr hádegi á
sunnudag þar sem Hilmar og félagar
hafa verið frá því snemma um morg-
uninn eftir að hafa unnið fram eftir
kvöldi daginn áður. Kjartan lauk til
að mynda ekki við að skrifa út streng-
ina fyrr en á laugardagskvöld og
komst því ekki á fyrstu æfinguna
með kórnum sem var þann dag. Aðrir
voru á þeirri æfingu og segja hana
hafa gengið eins og í sögu; kórinn sé
ótrúlega góður og æfingin hafi gengið
glimrandi. Fyrsta æfing með
strengjasveitinni er á sunnudag, fjór-
um tímum áður en tónleikarnir eiga
að hefjast.
Strengjasveitin London Sinfon-
ietta er þekkt fyrir að leika nútíma-
tónlist, að vera opin fyrir tilrauna- og
ævintýramennsku. Liðsmenn hennar
voru líka fljótir að átta sig sínu hlut-
verki, ekki síst fyrir leiðsögn Árna
Harðarsonar sem hafði alla þræði í
hendi sér, tryggði réttan hraða og
hrynskipan. Eftir að búið var að
renna í gegnum strengjaþætti verks-
ins kom kórinn á svið og vinna hófst
við að stilla saman Steindór og stuðn-
ingsraddirnar. Steindór var sallaró-
legur eins og jafnan og kórfélagar
sungu eins og englar. The Sixteen er
einn helsti miðaldakór heims og
merkilegt út af fyrir sig að hann skuli
fást til að taka þátt í annarri eins til-
raunatónlist. Kórinn söng á tungu-
máli sem Hilmar skrifaði út til að ná
sem líkustum íslenskum hljóðum,
enda enginn tími til að kenna mönn-
um íslensku. Skemmst er frá því að
segja að kórfélagar sungu eins og
englar og sumar hendingarnar voru
sem þær voru sungnar á íslensku, eða
bjagaðri íslensku í það minnsta. Þeir
láta líka vel af verkinu og þar sem
nokkrir meðlimir London Sinfonietta
eru á spjalli hefur einn fiðluleikarinn
orð á því hve tónlistin sé falleg.
Þrátt fyrir það eru margir endar
óhnýttir, ýmislegt ógert og ekki laust
við að maður beri kvíðboga fyrir
kvöldinu, ekki síst þegar uppi verður
fótur og fit því einhver hefur týnt
slagverkspartinum. Í rennsli eftir
kóræfinguna, þegar verkið er allt
leikið, rennur þó smám saman upp
fyrir manni að víst getur það heppn-
ast, allt er til staðar sem þarf, tónlist-
in þrungin spennu og fegurð, tónlist-
armennirnir framúrskarandi og ef
Óðinn lofar fer allt vel. Einna best
heppnast þriðji þátturinn þar sem
þeir Steindór og Jón Þór syngja sam-
an undir lokin, Valdi Viðrir / vörð Bif-
rastar/ Gjallar sunnu / gátt að frétta, /
heims hvívetna / hvert er vissi/ Bragi
og Loftur / báru kviðu.
Margræður Hrafnagaldur
Áheyrendur í Barbican á sunnu-
dagskvöldið eru vísast flestir komnir
til að sjá Sigur Rós, en hugsanlega
leynast ævintýramenn inn á milli,
fólk sem hefur gaman af að heyra og
sjá eitthvað nýstárlegt og víst verður
nóg slíkt í boði. Barbican-höllin er
glæsilegt tónleikahús, hljómur allur
til mikillar fyrirmyndar og hönnun og
aðkoma með miklum ágætum aukin-
heldur sem salurinn er hæfilega stór,
rúmar rétt á þriðja þúsund áheyr-
enda. Geri að tillögu minni að teikn-
ingarnar að þeim sal verði fengnar
hingað til lands og þá má spara sér
vinnu, tíma og fé.
Hafnagaldur er margræður að því
leyti að enginn skilur kvæðið og því
geta allir skilið það sínum skilningi.
Þegar geysifallegt upphafsstef
verksins hljómar, þrungið trega og
spennu, fer ekki á milli mála hvern
veg þeir félagar Hilmar, Steindór og
Sigur Rósarlimir lesa kvæðið; þeir
telja það frásögn af aðdraganda
ragnaraka. Drunginn í kvæðinu skil-
ar sér í tónlistina frá fyrstu hljómum,
skemmtilega undistrikað af gítar-
bjögun Jóns Þórs á öndverðri fjórðu
mínútu fyrsta þáttar; strengjasveitin
þagnar í fimm sekúndur og gítar-
óreiðusuð fyllir salinn áður en hljóm-
sveitin kemur aftur inn, enn trega-
fyllri. Æ meira ber reyndar á
gítarnum eftir því sem líður á verkið,
ólgandi óreiðan kraumar undir niðri
og speglar eirðarleysið og óvissuna í
upphafserindum kvæðisins: Ætlun
æsir / illa gátu / veður villtu / vættar
rúnum. Upphafsorð kvæðisins, Al-
föður orkar, verða eins konar leiði-
stef, þau eiga eftir að birtast aftur,
eins og til að hnýta það saman.
Eins og getið er í upphafi samdi
Steindór Andersen sönglínuna, en
hann syngur eða sönglar kvæðið;
kemur inn á áttundu mínútu eins og
fræðaþulur úr fornöld. Hljómsveitin
dregur sig nánast í hlé á meðan hann
fer með fyrsta erindið og um tíma er
gítarólgan aðalundirspilið, vel tempr-
uð og lágstemmmd. Þegar Steindór
síðan endurtekur upphafserindið sér
kórinn um að gefa því hákirkjulegan
blæ, háar kvenraddir og dimmir
bassar og síðan fylla milliraddir uppí.
Í þriðja erindi kvæðisins, þegar
Steindór syngur þótti er Þráins /
þunga draumur/ Dáins dulu / draum-
ur þótti, syngur kórinn með honum
og ekki er annað að heyra en hann sé
að syngja íslensku með réttum
áherslum og rétta hrynjandi; þar
hljóta goðin að hafa gripið inní eða
Hilmar um vélað.
Steinharpan í aðalhlutverki
Steinharpan hans Páls á Húsafelli
er engin smásmíð, með 54 steina sem
raðað er niður eftir stærð/hljómi.
Einn steinn brotnaði víst á æfing-
unni, f-steinn, en Páll var ekki lengi
að kippa því í liðinn, var vitanlega
með varastein með sér og braut af
honum sem þurfti til að fá réttan
hljóm. Annar þáttur verksins byggist
einmitt á steinhörpuspili að mestu,
framan af fléttukenndur taktur stein-
hörpunnar en hljómi hennar verður
seint lýst með orðum, þá komu
strengirnir, brosandi í gegnum tárin,
og síðan þeir Georg á bassa og Orri
Páll á trommur sem gerðu verkið
bráðlifandi og skemmtilegt þrátt fyr-
ir allt, ekki síst þegar kórinn kom inn
á fjórðu mínútu, um miðbik þáttarins.
Síðan tók alvaran við að nýju, enda
framundan mestu drungaþættir
verksins: heimar / niður að Ginnungs
/ niði sökkva og: Stendur æva / strind
né röðull, / lofti með lævi / linnir ei
straumi. Enn er steinharpan í aðal-
hlutverki en skömmu eftir að Iðunn
Ívaldsdóttir er kynnt til sögunnar
bregður fyrir raftónlistarstefi, hálf-
gerðum óhljóðum sem glíma við kór-
inn um hríð en láta svo undan síga,
nasasjón af ragnarökum? Hér er
komið að því að Jón Þór syngi með
Steindóri, en hann á í einhverjum erf-
iðleikum með hljóðsmalann og syng-
ur því minna en á æfingunni. Eftir því
tekur þó enginn sem ekki hefur séð
verkið áður, en fyrir þeim sem það
hafa gert verður þriðji þátturinn
óneitanlega svipminni fyrir vikið.
Meðal helstu viðburða á
Listahátíð að þessu sinni
verður flutningur á tónverki
Hilmars Arnar Hilm-
arssonar, Sigur Rósar og
Steindórs Andersen við
gleymt Eddukvæði. Árni
Matthíasson eyddi síðast-
liðnum sunnudegi í að rýna
í Hrafnagaldur, tónverkið og
kvæðið.
Sannkallaður galdur