Morgunblaðið - 07.05.2002, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HLUTVERK Morgunblaðsins í andófi gegn
vinstristjórn Ólafs Jóhannessonar 1971–1974,
sem hafði uppsögn varnarsamningsins við
Bandaríkin á stefnuskrá sinni, var meðal þess
sem til umræðu kom á fundi um bók Vals Ingi-
mundarsonar, Uppgjör við umheiminn, sem
haldinn var í Reykjavík á laugardag. Fram-
sögumenn á fundinum voru sammála um að
veður hefðu verið válynd á þessum árum og
stjórnmálabaráttan afar hörð en fram kom
jafnframt sú skoðun að þrátt fyrir það hefði
tekist að leiða mál farsællega til lykta.
Valur reifaði efni bókar sinnar í upphafi
fundarins og gerði grein fyrir aðferðafræðilegri
nálgun sinni að viðfangsefninu. Sagði hann að
bókin fjallaði í stuttu máli um þá innanpólitísku
togstreitu sem skapast hefði í utanríkismálum á
tímabilinu 1960–1974 og þá kerfisbreytingu
sem varð með tilkomu vinstristjórnarinnar
1971 eftir tólf ára viðreisnartímabil.
Valur sagði mikið umrót hafa einkennt ís-
lenskt samfélag um það leyti sem vinstristjórn-
in komst til valda. M.a. hefði það falið í sér and-
úð á utanríkisstefnu Bandaríkjanna og veru
Bandaríkjahers hér á landi. Brottför hersins
hefði enda ratað í stjórnarsáttmála vinstri-
stjórnarinnar. Landhelgismálið hefði þó verið
forsenda kerfisbreytingarinnar sem varð 1971.
Með því að marka skýra stefnu í landhelgismál-
inu, þ.e. útfærslu í 50 mílur, hefðu framsókn-
armenn, alþýðubandalagsmenn og Samtök
frjálslyndra og vinstrimanna hrifsað frum-
kvæðið úr höndum viðreisnarflokkanna.
„Það má segja að landhelgismálið hafi verið
það lím sem hélt vinstristjórninni saman. Þegar
það var til lykta leitt árið 1973 með bráða-
birgðasamkomulagi við Breta urðu þeir brestir
sem höfðu komið upp í stjórnarsamstarfinu
ljósari,“ sagði Valur.
Tókst að leiða mál
farsællega til lykta
Forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson,
bar mikið lof á bók Vals á fundinum á laug-
ardag. Sagði Ólafur Ragnar að bókin sýndi
glögglega að ekki væri unnt að fá sannferðuga
mynd af atburðarásinni, viðhorfum og vilja ís-
lenskra forystumanna með því að styðjast ein-
göngu við íslenskar heimildir.
„Það er reyndar meðal merkari nýjunga, sem
rit Vals leiðir í ljós, að sýna hve mörgum skjöld-
um var leikið og hve ólíkar áherslurnar voru, og
jafnvel stefnan sjálf, eftir því við hvern var tal-
að. Uppgjör við umheiminn er afdráttarlaus
vitnisburður um að rétt mynd af Íslandsssögu
tuttugustu aldar mun ekki fást nema leitað sé
ítarlega fanga í erlendum skjalasöfnum,“ sagði
Ólafur Ragnar.
Forsetinn sagði ljóst að djarft hefði verið
teflt af Íslands hálfu í upphafi áttunda áratug-
arins. Oft hefði litlu mátt muna að stigin yrðu
örlagaskref sem ekki hefðu verið aftur tekin.
Lífshagsmunamál hefðu verið í húfi; útfærsla
landhelginnar og grundvöllur að efnahagsleg-
um framförum, varnarsamningurinn við
Bandaríkin og aðildin að Atlantshafsbandalag-
inu (NATO), samband Íslands við voldugasta
ríki heims og samskiptin við evrópskrar banda-
lagsþjóðir, í rauninni staða Íslands á baráttu-
velli heimsmálanna.
„Vali tekst einkar vel að flétta saman þessa
margslungnu atburðarás. Og frásögn hans vek-
ur okkur líka til umhugsunar um hve farsællega
tókst, þrátt fyrir allt, að leiða þessi mál til lykta.
Þrátt fyrir hatrömm átök og mikla hörku í lífinu
hér innanlands. Ísland stóð mjög vel að vígi
þegar upp var staðið.“
Benti Ólafur Ragnar á að þannig hefði rétti
Íslendinga til 50 mílna landhelgi, og síðar 200
mílna, verið náð fram. Ennfremur hefðu sam-
skipti við Bandaríkin, Bretland og aðrar Evr-
ópuþjóðir, og raunar Sovétríkjanna einnig,
fljótlega fallið í farveg sem orðið
hefði Íslandi til framdráttar.
„Þá niðurstöðu tel ég að þurfi
að hafa í huga þegar lesendur ætla
sér að fara að dæma forystumenn-
ina sem Valur fjallar einkum um í
verki sínu,“ sagði forsetinn.
Ragnar Arnalds, sem var for-
maður Alþýðubandalagsins 1968–
1977, vakti sérstaklega athygli á
„einni, stórmerkri ábendingu“
sem fram kæmi í bók Vals, þ.e.
þeirri staðreynd að Bandaríkja-
menn hefðu byggt aðstöðu á flug-
vallarsvæðinu í Keflavík til að
hlaða kjarnorkudjúpsjávar-
sprengjur.
Ragnar benti á að lengi hefði
verið deilt um það á Íslandi hvort
líklegt væri að Bandaríkjamenn hefðu komið
fyrir kjarnorkusprengjum hér á landi og það
væri því merkilegt að heyra nú, að Bandaríkja-
menn hefðu komið upp aðstöðu sem þessari. Þá
kæmi fram hjá Vali að bandarískir embættis-
menn hefðu viljað að Bandaríkja-
stjórn gæti sent hingað til lands
kjarnorkuvopn án fulls samráðs
við ríkisstjórn Íslands.
„Ég tel að það sé nokkuð ljóst
að ef þessar upplýsingar hefðu
legið fyrir á sínum tíma, fyrir tutt-
ugu til þrjátíu árum, þá hefðu þær
hlotið að hafa æði mikla þunga-
vikt í stjórnmálaumræðunni. Þær
kynnu að hafa breytt viðhorfum
og skoðunum æði margra. En
þessu var haldið sem algeru
leyndarmáli fram til þess að Valur
skrifar sína bók,“ sagði Ragnar.
Tók hann þó fram að Valur
benti á að ólíklegt væri að íslensk-
ir ráðamenn hefðu gert sér grein
fyrir því hvers eðlis aðstaðan var.
Það væri vísast rétt hjá honum. „En hitt er ljóst
að þarna gerðust hlutir sem íslenska þjóðin
hefði svo sannarlega þurft að vita af.“
Ragnar sagði það sumpart styrk bókar Vals
að framvindu mála væri að miklum hluta lýst út
frá bandarísku sjónarhorni, bandarískum
heimildum. Á hinn bóginn væri ekki alveg gefið
að túlkun sendimanna Bandaríkjastjórnar
hefði verið stórisannleikur í öllum málum.
Sundrung á vinstri-
vængnum hjálpaði til
Styrmir Gunnarsson, ritstjóri Morgunblaðs-
ins, sagðist í öllum meginatriðum sammála
þeirri sýn á atburði sjöunda og áttunda áratug-
arins sem Valur gæfi í bók sinni. Hann greindi
þó á við Val um það hvernig meta ætti það andóf
sem haldið var uppi á viðreisnaráratugnum
gegn varnarliðinu og aðild Íslands að NATO.
„Það er hægt að fá þá mynd af lestri bókar
Vals um þetta tímabil að Viðreisnarstjórnin og
stuðningsmenn hennar hafi verið í einhverri
vörn vegna stefnunnar í utanríkismálum og ör-
yggismálum á þeim áratug. Ég upplifði það
ekki á þann veg,“ sagði Styrmir.
Kvað hann þá skoðun m.a. skýrast af þeirri
sundrungu sem einkennt hefði stjórnmála-
hreyfingu vinstrimanna á þessum árum.
Styrmir sagði náið samráð hafa verið milli
ritstjóra Morgunblaðsins og forystumanna
Sjálfstæðisflokksins á valdatíma vinstristjórn-
ar Ólafs Jóhannessonar. „Stefnuyfirlýsing
Ólafs Jóhannessonar um að stefnt væri að
brottför varnarliðsins var að okkar mati stríðs-
yfirlýsing. Gegn þeirri ríkisstjórn yrði að berj-
ast með öllum tiltækum ráðum og það var gert
þangað til henni hafði verið komið frá,“ sagði
hann.
Stymir sagði að góð tengsl við ýmsa, sem hlut
áttu að ríkisstjórninni, hefðu gert blaðinu kleift
að halda uppi öflugum fréttaflutningi af ágrein-
ingsmálum innan vinstristjórnarinnar sem
skaðað hefði pólitíska stöðu hennar verulega.
„Áform vinstristjórnarinnar um að segja upp
varnarsamningnum við Bandaríkin voru brotin
á bak aftur í einhverjum harkalegustu stjórn-
málaátökum lýðveldistímans. Ríkisstjórn Ólafs
Jóhannessonar leystist upp og hrökklaðist frá
völdum vorið 1974. Andstæðingar varnarliðsins
gáfust upp,“ sagði Styrmir.
Benti hann á í því sambandi að Ragnar Arn-
alds og Ólafur Ragnar Grímsson hefðu eftir
þetta báðir tekið sæti í ríkisstjórnum sem höfðu
ekki lengur það markmið að segja upp varn-
arsamningnum. Með því hefðu þeir veitt samn-
ingnum þegjandi samþykki sitt.
Vinstrimenn í biðröð
á skrifstofum Morgunblaðsins
Nokkrar umræður spunnust í framhaldi af
ræðum framsögumanna. Gísli Gunnarsson
sagnfræðingur vék m.a. að þeim orðum Styrmis
að Morgunblaðið hefði reynt að ýta undir
sundrungu í röðum vinstrimanna. Sagði hann
að þetta hefði ekki þurft til. „Það þurfti ekki að
ýta undir úlfúð. Það var biðröð vinstrimanna við
ritstjórn Morgunblaðsins,“ sagði Gísli og upp-
skáru þau ummæli nokkurn hlátur.
Kjartan Gunnarsson framkvæmdastjóri vék
að ummælum Ragnars Arnalds um þann mögu-
leika að Bandaríkjamenn hefðu hugsanlega
geymt kjarnorkuvopn á Íslandi. Kvaðst Kjart-
an telja að þær upplýsingar sem fram kæmu í
bók Vals dræpu þá umræðu í eitt skipti fyrir öll.
Þá gerði Guðmundur H. Garðarsson að umtals-
efni það veika bakland sem vinstristjórn Ólafs
Jóhannessonar hefði haft. Sagði hann að
Hannibal Valdimarsson hefði t.a.m. komið að
máli við sig eftir kosningarnar 1971 í því skyni
að þreifa fyrir sér um áhuga forystumanna
Sjálfstæðisflokksins á samstarfi við Samtök
frjálslyndra og vinstrimanna. Hefði Hannibal
sett það að skilyrði að hann yrði sjálfur for-
sætisráðherra og að landhelgin yrði þegar færð
út í 50 mílur. Af þessu hefði ekki orðið.
Rætt um bók Vals Ingimundarsonar, Uppgjör við umheiminn, á fundi á Grand hóteli
Ísland stóð vel
að vígi þegar
upp var staðið
Stjórnmálabaráttan hefur sjaldan verið harðari
á lýðveldistímanum en í tíð vinstristjórnarinnar
1971–1974. Davíð Logi Sigurðsson sótti á laugardag
fund um bók Vals Ingimundarsonar, Uppgjör
við umheiminn, sem út kom fyrir síðustu jól.
Morgunblaðið/Golli
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands, Ragnar Arnalds, fyrrverandi ráðherra, og Styrm-
ir Gunnarsson ritstjóri fluttu framsögu á fundinum um bók Vals Ingimundarsonar.
Valur
Ingimundarson
david@mbl.is
NÝR skáli Jöklarannsóknafélags
Íslands var tekinn í notkun síðast-
liðna helgi í Esjufjöllum á Vatna-
jökli. Kemur hann í stað fyrri skála
félagsins sem settur var upp árið
1977 en fauk í ofsaveðri veturinn
1999.
Nýi skálinn var smíðaður í Hafn-
arfirði í vetur í sjálfboðavinnu fé-
laga Jöklarannsóknafélagsins og
fluttur á sinn stað á laugardag. Ek-
ið var með skálann að Breiðamerk-
urjökli þaðan sem haldið var áleiðis
upp í Esjufjöll um 20 km leið á
jökli. Skálinn var settur á sérstök
skíði og dreginn með snjóbíl Hjálp-
arsveitar skáta í Reykjavík. Ferðin
gekk mjög vel og var skálinn kom-
inn á undirstöður sínar síðla laug-
ardagskvölds og var frágangi lokið
daginn eftir.
Ferðamenn geta fengið lykil
Skálinn er timburskáli, klæddur
að utan með Duropal utanhúss-
klæðningu og er svefnpláss fyrir 12
manns í honum, eins og í gamla
skálanum, en sá nýi er nokkuð
stærri að grunnfleti, eða tæpir 24
fm. Forstofan er mun rýmri og þá
er hann búinn eldavél, gashellu,
sólarrafhlöðu og 12 volta rafmagni.
Skálinn er hafður læstur eins og
aðrir skálar Jöklarannsóknafélags-
ins en ferðamenn geta fengið lykil
hjá félaginu.
Nýr skáli reistur
í Esjufjöllum
Ljósmynd/Guðmundur Þórðarson