Morgunblaðið - 07.05.2002, Qupperneq 45

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. MAÍ 2002 45
Hinn 7. mars sl. and-
aðist Jónas Sigurðsson,
fyrrum skólastjóri
Stýrimannaskólans,
tæplega 91 árs að aldri.
Hann var bekkjarbróð-
ir minn og félagi í Menntaskólanum í
Reykjavík á árunum 1927-30. Við
urðum stúdentar alþingishátíðarárið
1930, þegar íslenska þjóðin fann bet-
ur til sjálfrar sín en nokkru sinni fyrr.
Við Jónas urðum námsfélagar á ný í
Tækniháskólanum í Darmstadt í
Þýskalandi 1931-32, en þá skildu leið-
ir um sinn.
Jónas var bóndasonur frá Ási,
skammt sunnan Hafnarfjarðarbæjar,
þar sem nú er að rísa nýtt íbúðar-
hverfi, Áslandshverfi. Hugur margra
á þeim slóðum stóð til sjómennsku.
Þrír eldri bræður Jónasar voru yf-
irmenn á togurum og skip og sjó-
mennska voru alla tíð ofarlega í huga
hans. En hann fór aðra leið, lauk
gagnfræðanámi í Flensborgarskóla í
Hafnarfirði en tók gagnfræðapróf ut-
anskóla í Menntaskólanum í Reykja-
vík vorið 1927.
Leiðir okkar Jónasar lágu svo sam-
an í stærðfræðideild Menntaskólans
1927-30. Menntaskólinn var þá sex
ára skóli, eini skólinn á Íslandi, sem
útskrifaði stúdenta á þeim árum og
veitti með því aðgang að háskóla-
námi. Fyrstu þrjú námsárin voru
nefnd gagnfræðadeild og þeim lauk
með gagnfræðaprófi, en þrjú síðari
árin voru nefnd lærdómsdeild. Til
þess að fá aðgang í hana þurfti all-
góða aðaleinkunn á gagnfræðaprófi
og komust venjulega ekki allir, sem
vildu.
Í lærdómsdeild Menntaskólans í
Reykjavík var um tvær námsleiðir að
velja, máladeild og stærðfræðideild,
sem mikill munur var á. Máladeildin
var framhald hins gamla „lærða
skóla“, þar sem latína var kennd á
hverjum skóladegi og leikrit Shake-
speares voru lesin. Í stærðfræðideild
var engin latína og minni enska, en í
staðinn stærðfræði á hverjum degi
ásamt eðlisfræði, efnafræði og
stjörnufræði.
Stofnun stærðfræðideildar í eina
menntaskóla landsins má teljast
merkasti viðburður í skólamálum hér
á landi á tuttugustu öld næst á eftir
stofnun Háskóla Íslands.
Þessi skipting hófst 1919 og var því
ekki nema 8 ára gömul, þegar við
Jónas komum í stærðfræðideildina.
Þá voru fyrstu stærðfræðideildar-
stúdentarnir að snúa heim frá útlönd-
um sem nýbakaðir verkfræðingar og
voru fengnir til að kenna okkur eðl-
isfræði og efnafræði, því að ekki var
þá völ á öðrum lærðum mönnum til
kennslu á þeim sviðum.
Það voru mikil viðbrigði fyrir okk-
ur Jónas og félaga okkar að hefja
nám í vísindagreinum, þar sem meg-
ináhersla er lögð á rökræna hugsun,
fremur en eintóm minnisatriði.
Stærðfræðikennarinn, dr. Ólafur
Daníelsson, var algjör spámaður í
okkar augum og við vildum gera hon-
um allt til hæfis. Hann hafði verið
frumkvöðull að stofnun stærðfræði-
deildarinnar 1919 í félagi við dr. Þor-
kel Þorkelsson eðlisfræðing.
Við vorum vel meðvitaðir um, að
tímabil mikilla breytinga væri runnið
upp í menntamálum og þjóðfélags-
málum hvort heldur væri hér í landi
eða á heimsvísu, og að mikilvægt
væri að afla sér menntunar, sem mið-
uð væri við framtíðina, sem enginn
gat reyndar séð, hver myndi verða.
Hópurinn í bekk okkar var reyndar
ekki stór, aðeins 10 menn. Í honum
voru, auk okkar Jónasar, Baldur G.
Johnsen, Einar Kristjánsson, Garðar
Þorsteinsson, Samúel M. Ketilsson,
Skúli Gíslason, Sveinn Sigfússon,
JÓNAS
SIGURÐSSON
✝ Jónas Sigurðs-son fæddist í Ási í
Garðahreppi 13.
mars 1911. Hann lést
á Landspítalanum í
Fossvogi 7. mars síð-
astliðinn og var útför
hans gerð frá Hall-
grímskirkju 14.
mars.
Sverrir Þorbjarnarson
og Yngvi Pálsson, allt
ólíkir menn en duglegir
námsmenn og úr öllum
landsfjórðungum. Á
vorprófi upp úr 5. bekk
fengu allir 1. einkunn.
Árið 1929, þegar
stærðfræðideildin var
10 ára, hafði nemendum
í hverjum árgangi
hennar ekki fjölgað
neitt að ráði. Þá var það
að Ólafur Daníelsson
ritaði nokkrar greinar í
Tímarit Verkfræðinga-
félags Íslands um
námsefni í Menntaskólanum og
gagnrýndi mjög námsskrá Mennta-
skólans fyrir einhliða áherslu á
tungumál og vanrækslu á sviði nú-
tímalegra fræða, raunvísinda. Þessar
greinar Ólafs Daníelssonar lásum við
stærðfræðideildarmenn í heyranda
hljóði á göngum Menntaskólans. Þær
ollu heilmiklu fjaðrafoki og deilum í
skólanum, sem sumir tungumála-
kennararnir tóku þátt í. Einn þeirra
heyrðist segja, að óskemmtilegt yrði
að lifa, „þegar allt væri farið að leika
á beinum eða bognum línum“. Sér-
grein Ólafs Daníelssonar var geó-
metría.
Þessi snarpa menningardeila varð
til þess að efla mjög samkennd okkar
fámenna stærðfræðideildarhóps.
Hún var einn af fyrirboðum breyttra
tíma og þróunar, sem við þekkjum
nú. En hennar er að engu getið í Sögu
Reykjavíkurskóla. Þar er hins vegar
fjallað í löngu máli um pólitíska deilu
vegna skipunar Pálma Hannessonar í
embætti rektors Menntaskólans. Við
vorum fyrsti stúdentaárgangurinn,
sem hann útskrifaði. Strax við fyrstu
kynni vann hann hug okkar sjöttu-
bekkinga. Koma hans varð skólanum
til góðs vegna mannkosta hans og hin
pólitíska deila marklaus. Skólinn
fékk rektor, sem gat bæði horft til
baka og fram á veg.
Sumarleyfin voru mikilvægur þátt-
ur í lífi okkar. Þau voru notuð ræki-
lega til þess að vinna sér inn peninga,
einkum úti um land, í kaupavinnu í
sveit eða verkamannavinnu. Ég var
t.d. í kaupavinnu eða vegavinnu í öll-
um landsfjórðungum, en sessunautur
minn öll námsárin, Einar Kristjáns-
son, fór á Siglufjörð og söng þar á
veitingahúsum fyrir síldarfólkið við
undirleik bekkjarbróður okkar,
Höskuldar J. Ólafssonar. En Jónas
færðist mest í fang. Hann fór til sjós á
togurum sem kyndari. Togarar voru
þá allir kolakyntir og kyndarastarfið
erfitt. Jónas varð mjög sterkur,
hraustur og kjarkmikill.
Okkur Jónasi var það lengi minn-
isstætt, hvað námsefni okkar í sjötta
bekk var mikið, einkum heimadæmin
í stærðfræðinni, sem doktor Ólafur
kenndi okkur. Við fundum þá upp
hagræðinguna. Skiptum bekknum í
tvennt. Hvor hluti leysti helming af
verkefnunum og svo var skipst á
lausnum. Næsta dag voru allir kátir.
Ólafur Daníelsson kenndi okkur
líka stjörnufræði. Hún var mest um
gang himintungla í geimnum og inn-
byrðis afstöðu þeirra. Ein kennslu-
stund í H-stofu (yfir aðalinngangi
skólahússins) varð okkur sérstaklega
minnisstæð, en þá skýrði dr. Ólafur
fyrir okkur afstæðiskenningu Ein-
steins og ýmislegt, sem henni fylgir
um lögun og óendanleik alheimsins.
Ég efast um að slíkur fyrirlestur hafi
áður verið haldinn á Íslandi. Ýmsir
telja, að afstæðiskenningin sé mikil-
vægasta fræðanýjung nýliðinnar ald-
ar.
Við urðum stúdentar alþingishátíð-
arvorið 1930 og framtíðin virtist
brosa við okkur. Við hugðum allir tíu
á háskólanám erlendis og að fara eitt-
hvert annað en til Kaupmannahafn-
ar, en þangað höfðu nær allir íslensk-
ir námsmenn leitað, sem fóru til náms
í útlöndum. Nú var farið að sigla til
Hamborgar og varð Mið-Evrópa fyr-
ir valinu, fyrst og fremst Þýskaland.
Við fórum allir til útlanda til há-
skólanáms. En blikur voru á lofti í
peningamálum. Mikil fjármála-
kreppa hafði skollið á í Bandaríkjun-
um haustið 1929. Héðan voru þá eng-
ar beinar samgöngur við Bandaríkin
og kreppunnar gætti ekki að ráði á
Íslandi fyrr en ári seinna með at-
vinnuleysi og fjárskorti. Námslán var
ekki að fá og frestaðist því för Jón-
asar til háskólanáms um eitt ár.
Haustið 1931 sigldi Jónas til
Þýskalands og innritaðist í vélaverk-
fræði í Tækniháskólanum í Darm-
stadt. Þar vorum við fyrir, nokkrir
samstúdentar hans. Jónas gekk með
dugnaði að námi sínu og lauk fyrri-
hlutaprófi í vélaverkfræði sumarið
1933 og kom heim. Þá voru enn erf-
iðari tímar en fyrr og hann sneri ekki
aftur til Þýskalands, en fór á sjóinn á
ný. Hann innritaðist í Stýrimanna-
skólann 1939 og tók meira fiski-
mannapróf 1940. Það ár fór hann
einnig á radar-námskeið í Englandi í
School of Navigation. Þá var heims-
styrjöldin síðari skollin á. Farmanna-
prófi lauk svo Jónas við Stýrimanna-
skólann hér heima árið 1941.
En námið varð ekki endasleppt hjá
Jónasi Sigurðssyni. Árin 1941 og
1942 var hann í University of Cali-
fornia í San Francisco og lauk þar
prófum í stærðfræði, siglingafræði og
stjörnufræði og tók einnig námskeið í
meðferð gýrokompása.
Jónas var stundakennari í Stýri-
mannaskólanum 1941-1942 og kenn-
ari frá 1942. Á sumrin stundaði hann
jafnframt sjómennsku, hvalveiðar frá
1951, fyrst sem stýrimaður og frá
1954 til 1961 sem skipstjóri og há-
skólagengin hvalaskytta. Við fráfall
Friðriks Ólafssonar skólastjóra
Stýrimannaskólans árið 1962 tók
Jónas við stjórn skólans og gegndi
henni til sjötugs, 1981. Um þau störf
hafa aðrir ritað.
Jónas Sigurðsson var góður vinur,
sem ég minnist með þökk í huga, ekki
síst fyrir þær góðu stundir, þegar við
glímdum sameiginlega við verkefnin í
nýrri stærðfræðideild Menntaskól-
ans í Reykjavík og síðan þegar við
stunduðum háskólanám saman í
Þýskalandi, sem þá stóð á barmi
ógæfunnar.
Einar B. Pálsson.
Sími 562 0200
Erfisdrykkjur

  
 
 
   
 



 

   
 
 !
"#$%&' $
"
   
  
  

  
 

 !  
"
#  !$%$  #



$("!!
$)
!)# *+!)
("$!!
(%, #)#*+!)
!*+!) (
-
!)#
    * (
%* ).
& '  

   

/0
*(- (1 $2
#  !
  

( !
(%,/+)# -3)
!!+/+)# 4# !!
- )/+! .0#!)#
!
#$%/+)#
*# %
/+! -5(%,%)#
   %226.
) ' 
  

  
 
  

 
4 -78(7
1 1%9
:"+$
"

     

* !
"
 & )%) 

+*  +((,
-  .
   %

%
 . ) 

#


/
 !
 
-%!)#
*)#;#!! /:)
!!+!)#
;#;#!! %
%!!)#
-%;#!! !<. %
(%,;#!)# ! =!
%226.
0  

!

4 
1    
 !
->"?@
*  

  1
 !
.
/ 


 

2 !
3$#
  



- ))!!
%!! %%$!)#
%$!
#!
)#
-A(%,)#.
& ' 
 
/
/ 
/ 

*-/ 7 1

-)?B
":
 
 

4 !
.)  



  $ ) . 

 5   +((,
/)4!!! /:)
!/)!)#
-/)!! %!"/+6!)#
%A/)!)# -4#0#!!
//)!)# 4#% )% )!!
*% $
!)#
%A*"!)# /)4!!!.