Morgunblaðið - 08.05.2002, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. MAÍ 2002 37
I.
VORIÐ 1918 halda tvær frænkur
af stað frá Borgarnesi ríðandi norð-
ur í Skagafjörð. Höfðu tvo hesta til
reiðar hvor. Önnur þeirra var móðir
mín Soffía E. Haralz (1902–1962), en
hin var Sigríður Guðný Jónsdóttir
ljósmóðir (1885–1968) frá Álftanesi á
Mýrum og hafa hestarnir vafalaust
verið frá þeim bæ. Móðir mín hafði
ráðið sig að Ögmundarstöðum í
Staðarhreppi til þeirra hjóna Helgu
Pálsdóttur (1900–1919) og Margeirs
Jónssonar bónda og fræðimanns
(1889–1943), en Sigríður Guðný að
Vík í sömu sveit til Árna Hafstað
(1883–1969) og Ingibjargar Sigurð-
ardóttur (1893–1932). Skammt er á
milli þessara bæja, báðir í Víkurtorf-
unni. Sumarið 1918 var með afbrigð-
um óhagstætt til heyskapar, mikið
kal í túnum eftir kaldasta janúar í
sögu veðurathugana, mesta frost í
janúar 1918 var í Möðrudal mínus
38°, á Akureyri mínus 33°, en í
Reykjavík var frostmetið í janúar
24,5° í mínus. Í bók sinni „Veður á
Íslandi í 100 ár“ segir Trausti Jóns-
son veðurfræðingur svo um „hina
svo kölluðu sumarmánuði“ 1918: A)
Júní: Óhagstæð tíð lengst af. Frem-
ur kalt. Óvenjumikið kal kom fram í
túnum. Allmikil hret gerði bæði um
miðjan mánuð og í lok hans. B) Júlí:
Fremur hagstæð tíð á S- og V-landi,
en síðri NA-lands. Kalt. C) Ágúst:
Nokkuð stopulir þurrkar á S- og V-
landi en síðra NA-lands. Hiti í
Möðrudal frá 28° í plús í eins stigs
frost í sama mánuði að Grímsstöðum
á Fjöllun. D) September: Uppskera
úr görðum stórspilltist af frostum.
Met. Kaldasti september á landinu.
Mest frost í Reykjavík mínus 4,6°.
Árið 1916 er túninu að Ögmundar-
stöðum þannig lýst: „Túnið er orðið
12 dagsláttur, að meiri hluta slétt og
meðalrækt, bæði deiglent og harð-
lent og gefur árlega af sér 120 hesta.
Engi er bæði flæðiland, móar og
mýrar, sumt vel grasgefið og nær-
tækt. Í meðalári fást af því um 800
hestar af fremur góðu heyi.“
Þegar móðir mín minntist þessa
sumars, nefndi hún oft hvað engið
var blautt og staðfesti núverandi
bóndi á Ögmundarstöðum það við
mig í símtali 25. apríl sl., en hann
heitir Hróðmar Margeirsson, f.
1925, en kona hans er Ásdís Björns-
dóttir, f. 1930. Hann taldi engan á lífi
í Staðarhreppi, sem myndi eftir veru
móður minnar þar á bæ sumarið
1918, enda 84 ár síðan. Verð ég því
að styðjast eingöngu við frásagnir
móður minnar, en hún talaði mest
um heimferðina, en minna um hið
erfiða sumar.
II.
Nú halda þær frænkur suður í
Borgarnes upp úr miðjum septem-
ber og koma fyrst að Stóra-Vatns-
skarði. Þar hitta þær fyrir sköruleg-
an mann á hlaðinu, Jón Árnason
(1885–1977) síðar bankastjóra í
Landsbankanum. Spurðu þær hann,
hvort þær mættu njóta samfylgdar
hans suður í Borgarnes, en hann
svaraði: „Ekki banna ég ykkur veg-
inn.“ Þremenningarnir hafa líkleg-
ast gist fyrstu nóttina í Bólstaðar-
hlíð, en næstu nótt að Brekku í
Þingi, en þar var bóndi Magnús
Jónsson (1887–1962) er kvæntur var
frænku þeirra Sigrúnu Sigurðar-
dóttur (1895–1981) prests á Lundi í
Lundarreykjadal Jónssonar (1864–
1902) og konu hans Guðrúnar Mettu
Sveinssonar (1875–1940). Næsta dag
var riðið að Grænumýrartungu í
Hrútafirði, en þar bjó þá Gunnar
Þórðarson (1890–1980), sem seinna
varð einn af forystumönnum bænda
og Framsóknarflokksins. Frá
Grænumýrartungu var haldið yfir
Holtavörðuheiði og næsti gististað-
urinn að líkindum Hraunsnef. Þaðan
var svo haldið morguninn eftir til
Borgarness, þar sem leiðir skildu
með þeim frænkum, móðir mín fór
sjóleiðis til Reykjavíkur, en Sigríður
Guðný hélt með hestana að Álfta-
nesi. Annars var Sigríður Guðný
ráðskona hjá afa mínum Haraldi
Níelssyni á vetrum, þá hann var
milli kvenna, en ömmu mína Berg-
ljótu Sigurðardóttur missti hann 18.
júlí 1915, en kvæntist svo Aðal-
björgu Sigurðardóttur (1887–1974)
frá Miklagarði í Eyjafirði 2. okt.
1918. Sigríður Guðný hefur af þeim
sökum ekki snúið aftur til ráðskonu-
starfans. Jón Árnason var fæddur
17. nóv. 1885 að Syðra-Vallholti í
Seyluhreppi í Skagafirði og andaðist
í Reykjavík 1. janúar 1977. Hann
varð gagnfræðingur frá Akureyri
árið 1905, varð starfsmaður SÍS árið
1917 og starfaði þar allt til þess, að
hann varð bankastjóri Landsbanka
Íslands (1946–1954). Hann kvæntist
árið 1925 Sigríði Björnsdóttur al-
þingismanns frá Kornsá. Eigi veit ég
hvort Jón reið alla leið til Reykjavík-
ur, eða kom hestum sínum í haust-
beit annars staðar. Þremenningarn-
ir hafa vafalaust kvaðst hjá Gufá, og
var nú Jón miklu ánægðari á kveðju-
stund en er hann samþykkti með
semingi samfylgdina á Vatnsskarði.
Móðir mín virðist hafa orðið honum
minnisstæð, því tveim árum síðar
bauð Jón henni á leiksýningu í Iðnó.
Síðan bar fundum þeirra ekki sam-
an. Hún varð ekkja, er faðir minn
Sveinn M. Sveinsson forstjóri lést
23. nóv. 1951. Hún var þá óvön
bankaviðskiptum, en fékk sér þó
ávísanahefti til hagræðis. Í júnílok
1961 er hringt úr Landsbanka Ís-
lands og hún beðin að mæta þar hjá
stjórn bankans kl. 14 á laugardegi.
„Hvað heldur þú að þeir vilji mér á
laugardagseftirmiðdegi, Leifur
minn?“ segir hún við mig. „Getur
verið að ég hafi ekki lagt rétt saman
í ávísanaheftinu mínu?“ „Nei, örugg-
lega ekki á laugardegi, en þú verður
að mæta niður í banka og svo ökum
við af stað.“ Hún gekk heim af fundi
bankastjórnar og hafði þessar fregn-
ir að færa mér: „Þeir voru að færa
Barnaspítalasjóði Hringsins, þar
sem ég er formaður, kr. 75.000.00
ávísun. Ég spurði forviða, hvers
vegna þeir hefðu valið þetta félag.“
Svarið var: „Þetta er eina líknar-
félagið, þar sem reikningar félagsins
sýna engan kostnað. Það er ein-
stætt.“ Barnaspítalinn átti hug
hennar allan síðustu æviár hennar
og hún var formaður Hringsins er
hún dó 19. maí 1962. Draumur henn-
ar um spítalann virðist nú loks vera
að rætast eftir að 40 ár eru liðin frá
andláti hennar. Landsbanki Íslands
varð 75 ára 1. júlí 1961.
Í kaupavinnu norður í Skagafjörð 1918
Móðurminning
Barnaspítali Hringsins
átti hug hennar allan,
segir Leifur Sveinsson,
og draumur hennar
virðist nú loks vera að
rætast eftir 40 ár frá
andláti hennar.
Úr Byggðasögu Skagafjarðar, II. bindi
Ögmundarstaðir vorið 1925.
Sigríður Guðný
Jónsdóttir
Soffía E.
Haraldsdóttir
Heimildir
1. Byggðasaga Skagafjarðar, II. bindi. Útg.
Sögufélag Skagfirðinga, ritstjóri Hjalti Páls-
son frá Hofi, Sauðárkróki 2001, Ásprent/
POB Akureyri.
2. Borgfirzkar æviskrár I–XI., útg. Sögufélag
Borgarfjarðar 1969–2000.
3. Strandamenn, 1703–1953, Jón Guðnason gaf
út, Reykjavík 1955.
4. Hver er maðurinn? eftir Brynleif Tobíasson.
Útg. Bókaforlag Fagurskinnu, Reykjavík
1944 (Guðm. Gamalíelsson) I. bindi.
5. Öldin sem leið, minnisverð tíðindi 1861–1900,
bls. 204, Gils Guðmundsson tók saman. For-
lagið Iðunn, Reykjavík, Valdimar Jóhanns-
son 1956, Prentsmiðjan Oddi hf.
6. Ljósmæður á Íslandi I. Útg. Ljósmæðra-
félag Íslands, Reykjavík 1984, bls. 553. Út-
gáfustjóri Steinunn Finnbogadóttir. Prent-
smiðjan Oddi hf.
7. Veður á Íslandi í 100 ár eftir Trausta Jóns-
son veðurfræðing. Ísafold 1993.
8. Munnleg heimild: Hróðmar Margeirsson
bóndi á Ögmundarstöðum, Skagafirði.
Höfundur er lögfræðingur
í Reykjavík.
9  
3
 
0'

/'8'
2$ 8
38
4

3 '

283

02 ''

5  :
4
3 











.
  1
;13

2
 







 








  








 








BU
DA
PE
ST
Sérferð MasterCard til
S k ó g a r h l í ð 1 8 • 1 0 5 R e y k j a v í k
S í m i 5 9 5 1 0 0 0 • F a x 5 9 5 1 0 0 1 • w w w . h e i m s f e r d i r . i s
39.950 kr.
Flug 10. október og gisting í
4 nætur, skattar innifaldir.
Hótel Tulip, 2 í herbergi me›
morgunver›i. M.v. grei›slu me›
MasterCardkorti og 5.000 kr.
MasterCardávísun.
Beint flug fimmtudaga og mánudaga í október
Buda
pest
MasterCard og Heimsfer›ir
bjó›a nú einstaka fer› til
Búdapest flann 10. október,
á sérkjörum fyrir handhafa
MasterCard. Búdapest er í
dag ein eftirsóttasta borg í
Evrópu og fla› undrar engan
sem hefur kynnst töfrum
hennar. Drottningin vi› Dóná og
hjarta Evrópu eru nöfn vi› hæfi.
Ungverjar eru or›lag›ir fyrir gestrisni og í Búdapest er
au›velt a› njóta veislu í mat og drykk, á milli fless sem
ma›ur kynnist ólíkum andlitum borgarinnar.
Ungverjaland var í fljó›braut milli Austur- og Vestur-
Evrópu og menningararfurinn ber flví vitni.
Heimsfer›ir bjó›a nú einstakt tækifæri til a› kynnast
flessari heillandi borg. Í bo›i eru mjög gó› flriggja,
fjögurra og fimm stjörnu hótel og spennandi kynnisfer›ir
um borgina me› íslenskum fararstjórum Heimsfer›a.
M.v. a›
5.000 kr.
MasterCard
fer›aávísun sé
n‡tt sem
grei›sla upp
í fer›.
N
O
N
N
I

O
G

M
A
N
N
I

I
Y
D
D
A

•

N
M
0
5
9
5
1

/

s
i
a
.
i
s
me› Heimsfer›um
frá 39.950 kr.*
10.október
www.europay.is
®
®
*