Vísir - 21.06.1980, Side 24

VISIR Laugardagur 21. júnl 1980
24
Hnigniin
og ffall
russnesks
nj ósnahrings
Þegar siðast fréttistaf þeim Kim Philby, Guy Burgess, Donald Macleanog Ant-
hony Blunt var ýmislegt á seyði. Að sönnu hafði Blunt dregið sig að mestu í hlé til
þess að vinna að lístráðgjöf fyrir kónginn en kollegar hans þrír voru í fullu f jöri. -
Donald Maclean var kominn til Kairó, illa farinn á taugum eftir vistina í Washing-
ton, Guy Burgess flakkaði á milli deilda utanríkisráðuneytisins í London en Kim
Philby var í Washington sem fyrsti sendiráðsritari að nafninu til en raunverulega
tengiliður SIS við bandarísku leyniþjónustuna. Allt virtist vera með felldu á yfir-
borðinu en undir niðri voru blikur á lofti...
Umræddar blikur
Þegar þeir félagarnir gerBust
njósnarar fyrir Sovétmenn
snemma á fjóröa áratugnum var
þaö annars vegar vegna þess aö
þeir álitu kommúnisman einan
þess umkominn aö standast
fasismanum snúning og hins
vegar vegna þess aö þeir þóttust
sjá þess merki aö i náinni framtíö
gæti kommúnisminn náö undir
sig Englandi og raunar allri
Vestur-Evrópu: þau hin spilltu
lönd væru sigursælum harölinu-
kommúnisma litil hindrun. Svo
kom strlöiö: Rússar geröu
samning viö Hitler, réöust á
Finna o.s.frv. Þaö virtist harla
litill munur á þeim og kapltalista-
rlkjunum. Og eftir strlö var ekki
annaö aö sjá en Vestur-Evrópa
væri endanlega gengin
kommúnismanum úr greipum,
vlötæk Marshall-aöstoö rétti viö
hnugginn fjárhag landanna og
samúöin meö Rússum, sem haföi
veriö mjög rlk I heimsstyrj-
öldinni, dvlnaöi fljótt.
Allt þetta skildi njósnarana
eftirsem fiska á þurru landi. Þeir
höföu kosiö aö fylgja stefnu sem
þeir héldu aö væri aö sigra, allt I
einu var fátt sem benti til þess.
Þvert á móti. Og hvaö áttu þeir
félagar aö gera? Hætta njósnum,
játa allt fyrir Bretum og reyna
siöan aö snúa aftur til eölilegs
lifs? Þegar þeir hugleiddu þennan
möguleika komust þeir aö þvl aö
of margar brýr höföu þeir brennt
aö baki sér. I fyrsta lagi væri
óvlst hvort Bretar fengjust til aö
láta þá sleppa og I ööru lagi voru
Rússar þekktir fyrir aö koma
flóttamönnum úr sínum her-
búöum fyrir kattarnef. Þeim var
nauöugur sá kostur aö halda
áfram njósnum og hinu tvöfalda
liferni meö öllu þvl andlega álagi
sem þvl fylgdi. Llkast til hefur
Harold „Kim” Philby aldrei efast
um aö þessi kostur væri sá rétti.
Hann var eintrjáningur sem hélt
fast viö sitt. Donald Maclean virt-
ist hins vegar I hinum mestu
vandræöum og vinir hans, sem
auövitaö vissu ekki aö hann væri
rússneskur spión, lýstu honum
stundum sem kaþólikka sem væri
farinn aö efast um aö trú sin væri
rétt....
„Sir Donald"
og/eða „Gordon"
Donald Maclean var reyndar á
fallanda fæti. Getiö var um þaö I
siöustu grein aö lltil sérdeild
bandarisku leyniþjónustunnar
haföi komist aö þvl aö hann
njósnaöi fyrir Sovétmenn en vildi
ekki eiga á hættu aö koma upp um
heimildir sinar meö þvl aö segja
frá þvl. Jim Angelton, forstööu-
maöur deildarinnar, var aö reyna
aö veiöa stærri fisk: Kim Philby,
sem hann haföi illan bifur á.
Vandræöi Macleans voru nóg
samt. Þaö haföi komiö i ljós aö
einhver I sendiráöi Breta I Wash-
ington haföi njósnaö fyrir Sovét-
menn áriö 1944. Rannsóknin tók
langan tima en hringurinn
þrengdist æ meira um Donald
Maclean. Llklega vissi hann af
þvi og þaö jók á sálarkreppu hans
sem var nóg fyrir. Hann haföi
vonast til þess aö geta slakaö á,
eftir erfiöa Washington-dvöl en
þaö fór á annan veg. Taugar hans
voru þandar til ýtrasta og ekki
varö aftur snúiö. 1 Egyptalandi
var Farúk kóngur viö völd og
Maclean hataöi og fyrirleit spillta
stjórn hans sem hann neyddist þó
til aö sýna viröingu sem diplómat
Andúö hans á Amerlku og öllu þvl
sem ameriskt var braust ræki-
lega fram I Kairó en þvl haföi
hann reynt — meö heldur lélegum
árangri — aö halda niöri I Wash-
ington. Maclean var illa farinn af
öllu þessu tvöfalda lífi, inn I þaö
spiluöu llka persónuleg vandamál
hans og Melindu sem gramdist
þaö mjög aö hann varö henni
Philby hélt frægan blaöamannafund áriö 1955 þar sem hann neitaöi þvf
eindregið aö hafa njósnaö fyrir Sovétrikin.
oröiö aö litlu gagni. Hann drakk
meira en nokkru sinni fyrr og
meö verri afleiöingum en áöur,
þaö brást varla aö hann ylli
hneyksli I hvert einasta sinn sem
hann drakk. A endanum var hann
hættur aö hringja dyrabjöllu eöa
banka þegar hann heimsótti vini
sina: hann gelti einsog hundur og
fólk þekkti þaö og sagöi:
„Nei, þaö er Donald. Faröu og
hleyptu honum inn.”
Þrátt fyrir allar þessar
mögnuöu drykkjuorglur —
margar hverjar meö vini Mac-
leans, Philip Toynbee — tókst
honum enn aö halda höföi meöan
hann var I vinnu sinni I sendi-
ráöinu. Þar var hann enn Imynd
, .karrler-diplómats”,
dugnaöurinn og iönin uppmáluö.
Sá hluti hins klofna persónuleika
hans sem sneri aö yfirboöurunum
I sendiráöinu var kallaöur „Sir
Donald”, háösyröi sem Donald
haföi um sjálfan sig og visaöi
bæöi til hugsanlegrar framtlöar
og svo til fööur hans. Hinn hlutinn
hét einfaldlega „Gordon”, eftir
uppáhaldsgini Macleans sem
hann drakk ómælt.
Þar kom loks aö sendiráösyfir-
völdunum varö ljóst I hvflíkum
vandræöum hinn ungi og duglegi
Donald var. Eftir aö hafa veriö
handtekinn vegna drykkjuskapar
var hann settur I sjúkraleyfi og
sendur til Englands.
Hallar undan fæti...
A meðan allt þetta geröist var
Kim Philby I Washington og virt-
ist þar á grænni grein. Þó svo aö
Jim Angelton og ýmsir fleiri
heföu eitthvaö upp á hann aö
klaga var Philby af flestum talinn
ábyggilegur og öruggur starfs-
maöur bresku leyniþjónustunnar
og hann var skipaöur I nefnd sem
samræma skyldi aögeröir Breta
og Bandarlkjamanna. Þar haföi
hann aðgang aö geysilegu magni
upplýsinga sem væntanlega hafa
komiö hinum sovésku hús-
bændum hans aö geysilegu gagni.
Philby var fremur vinsæll og vel
látinn þó ekki gæfi hann mörg
færi á sér en eignaöist nokkra
ágæta kunningja. Hann var
reyndar engu slöri drykkjumaöur
en Donald Maclean en munurinn
var sá aö þaö var sama hversu
mikið Philby drakk, hann haföi
fulla stjórn á sjálfum sér og þvi
sem hann sagöi. Maclean og
Burgess glopruöu stundum ýmsu
þvi út úr sér sem vinir þeirra gátu
tengt njósnastarfseminni: þaö
var seinna meir; á þessum tima
grunaöi fáa aö flagö væri undir
fögru skinni.
t júni 1950 geröist þaö svo aö
yfirboöarar Guy Burgess I utan-
rikisráöuneytinu I London fengu
loks nóg af hneykslunarhellunni,
honum var skipaö út til starfa I
sendiráöinu I Washington og
sterklega gefiö til kynna aö þaö
væri siöasta tækifæriö sem hann
fengi. Guy Burgess, hann haföi nú
aldeilis ekki áhyggjur af þvl! 1
Washington tók hann fljótt upp
fyrri háttu og var þrisvar sama
daginn tekinn fyrir of hraöan
akstur. Þaö var hann sem kom af
staö brandaranum alkunna:
— Heyröu vinur, varst þú ekki
á niutiu?
— Niutlu osvei! Ég var á
a.m.k. hundraö og tuttugu!
Meöan Burgess herjaöi á höfuö-
borg Bandaríkjanna bjó hann hjá
sinum gamla vini, Kim Philby.
Þar var um fjarska mikla óvar-
kárni af hendi Philbys aö ræöa
sem slöar meir batt endi á
árangursrikan njósnaferil hans.
Allt um þaö, Burgess var I litlum
kærleikum hjá yfirboöurum
sinum I breska sendiráðinu og var
settur i þaö aö sortéra bréf sem
bárust. Hinn mikli Guy Burgess,
hann varö þvl fegnastur þegar
honum var skipaö aftur til Eng-
lands.
Flótti brestur
á liðið
Donald Maclean haföi, frá þvi
aö hann kom frá Kairó unniö sem
yfirmaöur Amerlkudeildar utan-
rikisráöuneytisins I London og
reynt aö setja saman púsluspil
persónuleika sins á nýjan leik.
Þaö gekk aö vfsu heldur illa.
Mellnda yfirgaf hann um tima og
geröist fylgdarmey arablsks
prins en sneri þó aftur til eigin-
manns slns aö lokum. Donald
sótti sálfræöitima og reyndi aö
Um Philby, Burgess, MacLean, Blunt og njósn