Vísir - 21.06.1980, Síða 25

Laugardagur 21. júní 1980
25
NJÓSNARARNIR SEM SKÓKU BRETLAND:
yfirvinna kynvillubælingar sínar
meö þvi aö gerast bysna ástfang-
inn af dyraveröi nokkrum sem
var ekki par hrifinn og baröi hinn ^
ástleitna diplómat sundur og
saman hvaö eftir annaö. Bæöi
Maclean og hinir sovésku yfir-
menn hans vissu oröiö aö MI-5
væri á hælunum á honum en
honum var skipaö aö halda kyrru
fyrir: þeir vildu hafa gagn af
honum svo lengi sem auöiö yröi.
Þegar Guy Burgess kom frá
Washington snemma I mal 1951
haföi hann meöferöis skilaboö frá
Philby um aö aöeins væri tlma-
spursmál hvenær Maclean yröi
gripinn. Enn var Maclean skipaö
aö biöa.
Svo leiö og beiö afmælisdagur
Macleans, 25. mal rann upp. Þá
kom aö þvi sem hann haföi svo
beöiö eftir. I aöalstöövum MI-5
var ákveöiö aö taka Maclean til
yfirheyrslu. Engar sannanir voru
til gegn honum en sterkar llkur
bentu til þess aö hann væri
maöurinn sem komiö heföi
upplýsingum til Rússa áriö 1944.
Menn þóttust vita, sem vafalaust
var rétt, aö Maclean myndi ekki
standast langvarandi yfir-
heyrslur heldur brotna niöur og
játa. En þeir geröu furöulega og
hallærislega vitleysu. 25. maí var
föstudagur og þvl var ákveöiö aö
fresta handtökunni yfir helgina
og fram á mánudag. Þaö nægöi
sovésku njósnurunum. Einhver,
e.t.v. Anthony Blunt, haföi sam-
band viö Guy Burgess og sagöi
honum hvernig komiö var. Burg-
ess hóf þegar I staö ráöstafanir en
einsog honum var lagiö meira af
kappi en forsjá. Undir kvöld haföi
hann sjálfur brotiö allar brýr aö
baki sér meö ógætnum yfir-
lýsingum um feröirslnar, þaö var
ekki annaö fyrir hendi en aö hann
flýöi llka. Um kvöldiö baröi hann
upp á hjá Maclean, skammt utan
viö London, ræddi stuttlega viö
hann og þar meö voru þeir á
braut. Flóttinn var hafinn. Þeir
óku I loftinu til Southampton á
bílaleigubíl og stukku um borö i
ferju til Frakklands. Er hafnar-
verkamenn hrópuöu til þeirra og
spuröu hvaö gera ætti viö bflinn
hrópaöi Burgess:
„Kem aftur á mánudaginn!”
Auövitaö kom hann ekki.
Allt verður vitlaust!
Þaö var ekki fyrr en eftir helg-
ina aö upp komst um flótta dipló-
matanna tveggja. Melinda Mac-
lean fór aö óttast um mann sinn
en hann haföi aöeins sagt aö hann
þyrfti aö bregöa sér frá stuttan
tlma. Er ljóst varö aö hann var
flúinn — og Guy Burgess meö
honum — varö allt vitlaust I
London. Þá brast laglega I
máttarstólpum bresks samfélags
þegar vitnaöist aö tveir hágöfugir
diplómatar höföu veriö sovéskir
njósnarar. Og þaö var eins vlst aö
þeir væru fleiri. Þannig beindist
athyglin aö Kim Philby I Wash-
ington. Hann haföi veriö góöur
vinur Burgess og þegar ferill
hans var rannsakaöur nánar
kom sitthvaö I ljós sem benti til aö
hann heföi ekki ætiö starfaö af
fyllstu samviskusemi. Philby var
kallaöur til London en ekkert
tókst aö sanna á hann. Leynileg
réttarhöld voru haldin yfir honum
og einn færasti yfirheyrslusér-
fræöingur MI-5, William Skardon,
reyndi sig gegn honum en Philby
sneri á þá alla. Hann lét engan
bilbug á sér finna og notfæröi sér
stam sitt til hins ýtrasta, fékk
alltaf tlma til aö hugsa vandlega
um hverja spurningu. Philby átti
llka volduga vini sem trúöu þvi
ekki aö þessi dyggi starfsmaöur
væri sovéskur spión og töldu hann
fórnarlamb samsæris MI-5 til aö
koma sökinni af njósnahneyksl-
inu yfir á SIS. Engu aö slöur var
ljóst aö ferill Philbys var á enda.
Honum var ekki framar treyst-
andi, þó ekkert heföi sannast. Þvl
var hann beöinn aö segja upp
störfum sem hann og geröi. Jafn-
framt þvl sem Philby var tekinn á
beiniö beindist athyglin einnig aö
Anthony Blunt og mörgum
fleirum. Blunt, hrokafullur og
storkandi, játaöi heldur ekki neitt
og fékk aö halda áfram störfum
hjá hiröinni.
Philby í skugganum
Næstu árin voru erfiö fyrir
Harold „Kim” Philby. Breska
leyniþjónustan vildi ekkert meö
hann hafa lengur og sovéska
leyniþjónustan taldi ekki óhætt aö
hafa samband viöhann. Þvi eyddi
hann næstu árum sinum i skugg-
anum, stundaöi ýmis störf en
festist ekki lengi á hverjum staö.
Meöal annars reyndi hann fyrir
sér sem sölumaöur og kaupsýslu-
maöur en ekki gekk þaö. Taliö er
aö hann hafi þessi ár staöiö I ein-
hvers konar sambandi viö SIS en'
þaö mun þó hafa veriö I lágmarki.
I ævisögunni „Þögla striöiö”
kemur fram aö þaö eina sem hélt
Philby frá þvl aö leggja á flótta
austur var vonin um aö hann gæti
oröiö Sovétmönnum aö liöi þó
siöar yröi. Hann var harla fana-
tiskur, Philby karlinn, þegar
hann vildi þaö hafa.
Svo geröist þaö áriö 1955, eftir
nokkurra ára óvissu, aö fyrir-
spurn kemur um þaö I Neöti deild
breska þingsins hvort stjórnin
ætli virkilega ekkert aö gera til

Eleanor Philby, þriöja kona
njósnarans. Hún hefur skrifaö
bóksem heitir: Kim Philby. The
Spy I loved: Njósnarinn sem ég
elskaði.
þess aö hafa sanna sekt „þriöja
mannsins” I njósnasamsærinu,
Kim Philbys. Þarna kom tæki-
færiö sem Philby haföi beöiö eftir.
Breska stjórnin neyddist til aö
gefa út þá yfirlýsingu aö ekkert
benti til þess aö Philby væri viö
máliö riöinn. Jafnframt hélt Phil-
by frægan blaöamannafund þar
sem hann sjarmeraði bresku
pressuna einsog hún lagöi sig
uppúr skónum: „Nei, ég er ekki
þriöji maöurinn”.
Hann haföi nú veriö opinber-
lega hreinsaöur af öllum ákærum
og fór nú smátt og smátt aö fikra
sig upp á viö á nýjan leik. Svo
margir innan leyniþjónustunnar
höföu þó illan bifur á honum aö
ekki var fært aö hefja þar meiri-
háttar störf en hann var ráöinn
fréttaritari „The Observer” og
„The Economist” I Miöaustur-
löndum og hélt áriö 1956 til Beirut
I Libanon þar sem hann hélt sig
næstu árin. Aileen Philby varö
eftir I London, andlegu ástandi
hennar haföi hrakaö mjög siöustu
árin og hún lést 1957, þá varla
meö sjálfri sér. Philby lét þaö
ekki á sig fá en giftist áriö eftir
þriðju konu sinni, Eleanor, sem
hann rændi frá kollega slnum I
blaöamannastétt. A Beirut-árum
sinum starfaöi Philby nokkuö
fyrir SIS en auðvitaö jafnframt
fyrir leyniþjónustu Sovétrikj-
anna.
Moskva! Moskva!
í London styrktist slfellt grunur
manna um aö Philby væri I raun
„þriöji maöurinn”. Ariö 1962 þótti
m

m
Guy Burgess lelddist ósegjanlega I Moskvu en reyndi þó aö njóta lffsins eftir mættl. Hér er hann á baö-
strönd á Krlmskaga áriö 1956.
þaö fullsannaö en af ýmsum
ástæöum var beöiö meö aö hand-
taka hann. Ef til vill fannst
Bretum nóg komiö af njósna-
hneykslum, 1962 var George
Blake handtekinn, sakaöur um
njósnir og fékk 40 ára fangelsi.
Philby var fullkunnugt um gang
mála og 23. janúar 1963 lét hann
sig hverfa frá Beirut. Hann fór til
Moskvu, var loks kominn
„heim”...
En vikjum aftur aö Donald
Maclean og Guy Burgess. Er þeir
komu til Moskvu áriö 1951 beiö
þeirra erfitt hlutskipti, aö aölag-
ast geróllku samfélagi. Donald
Maclean, loks laus viö slna and-
legu áþján, gekk þaö framar
vonum. Hann fékk starf viö
þýöingar úr ensku og áriö 1953
kom kona hans, Melinda, til
Sovétrlkjanna og bjó þar æ slöan.
Raunir hans voru engan veginn á
enda: þegar Philby birtist I
Moskvu vantaöi hann konu.
Eleanor heimsótti hann tvisvar
en sneri I bæöi skiptin aftur heim.
Þá var þaö Melinda sem hann
steig I vænginn viö og fljótlega
skildi hún viö hinn óheppna Mac-
lean og giftist Philby. Vesalings
Maclean er nú gamall maöur sem
býr I litilli blokkarlbúö i Moskvu
og lætur litiö fara fyrir sér.
Guy Burgess, hins vegar, hann
var ekki spor þægari I Moskvu en
London eöa Washington. Honum
leiddist lífiö I Sovétrikjunum
óskaplega en þegar honum var
bent á óopinberan kynvillinga-
samkomustaö léttist heldur á
honum brúnin. Hann var fljótur
aö ná sér I elskhuga sem hann bjó
meö upp frá þvi. Reyndar átti
Burgess þá ósk heitasta aö snúa
aftur til Englands og þreifaöi
fyrir sér meö þaö en komst aö þvi
aö Englands megin var lltill
áhugi fyrir sliku. Þvl eyddi hann
slöustu ævidögunum eins glæsi-
lega og honum var frekast unnt I
grámyglulegri Moskvuborg. Ariö
1963 lagöist hann veikur og dó I
ágúst. Meöal þeirra sem heim-
sóttu hann á dánarbeö var Kim
Philby, hans gamli vmur, sem
ekki haföi veriö leyft aö hitta
hann fyrr en þá.
Endataf I
Þaö er komiö aö lokum. Kim
Philby geröist háttsettur I KGB
og er enn. Hann lifir nú góöu lífi
sem einn af forréttindastétt
Sovétrlkjanna meö fimmtu konu
sinni sem er rússnesk. Philby var
ekki „born looser” einsog Donald
Maclean, né heldur óstýrilátur
uppskafningur einsog Guy vinur-
inn Burgess, honum gekk prýöi-
lega hreint aö aölaga sig
sovéskum aöstæöum. Philby
hefur fengiö fjölmargar heim-
sóknir til Sovétrikjanna og er
alltaf jafnborubrattur, hann
. hefur veriö sæmdur einni æöstu
oröu Sovétrikjanna og hefur þaö I
einu oröi sagt: fint!
Og þá er aöeins einn eftir:
Anthony Blunt. Eftir flótta Phil-
bys fór heldur aö þrengjast hagur
hans. Þar kom loks, áriö 1964,aö
hann játaöi á sig njósnir gegn þvi
aö vera gefnar upp sakir. Hann
hélt þvi áfram starfi slnu þar til i
nóvember á siöasta ári þegar
opinbert varð hvaö hann haföi
dundað sér viö hér áöur fyrr.
Slöan hefur hann haldiö sig aö
mestu I Ibúö sinni I Bayswater.
Gamall félagi hans og ástmaöur,
William Gaskin — kallaöur Lady
John - slasaöist alvarlega I febrú-
ar slöastliönum þegar hann féll á
dularfullan hátt af svölum
Ibúöarinnar, slöan hefur hann
veriö aö mestu einn. Þaö sem
kannski furöulegast er, er aö
hann vinnur enn fyrir drottning-
una 1 leyni. Hann vinnur aö
spjaldskrá og gagnasöfnun um
franska málarann Poussin en
Blunt er viöurkenndur mestur
sérfræöingur heims I þessum 17.
aldar málara. Vinir hans og fyrr-
verandi nemendur færa honum
matvæli og mikiö af uppáhalds
vlskltegundinni hans. Þar sem
hann er prýöiskokkur veitist
honum létt aö sjá um sig sjálfur.
—IJ tóksaman.
Harold
„Kim” Phil-
by: Ekkert
tókst aö
sanna á
hann eftir
flótta
Burgess og
Macleans en
ferli hans
Guy Francis
de Money
Burgess:
Hann reynd-
i s t s o v -
éskum vald-
höfum engu
slður erfiöur
en hinum
ensku.
Burgess
leiddist svo I
Donaid
Maclean:
Allt gekk
þessum
„looser” I
óhag. Eftir
taugaáfall I
Kairó var
hann fluttur
til London
þa r s e m
dyravöröur
var iokiö I
raun. Þegar
hann loksins
flúöi til
Sovétrikj-
anna var
hann geröur
aö ofursta i
KGB og iifir
þar góöu lifi.
Sovétrikjun-
um aö hann
reyndi aö fá
leyfi til aö
koma aftur
til Englands.
Þaö gekk
ekki en þó er
hann grafinn
I enskri
mold.
baröi
sundur
saman
vegna
leitni.
Slöasta
falliö
svo I Moskvu
er Kim Phil-
by stal frá
honum kon-
unni.
hann
og
ást-
á-
kom
Anthony
Blunt: Hann
neitaöi öliu
þegar hann
var yfir-
heyröur eftir
fiótta Burg-
ess og Mac-
Ir þeirra fyrir Sovétrikin 3. og siðasti hluti
leans / játaöi
1964 aö hafa
veriö njósn-
ari, gegn þvi
aö fá sakar-
uppgjöf. Siö-
an á siöasta
ári hefur
hann veriö
aö mestu
innilokaöur i
Ibúö sinni.
J