Vísir - 23.06.1980, Qupperneq 24

VÍSIR
Mánudagur 23. júnl 1980
Umsjón:
Magdalena
Schram
tónlist
Jónas Tómas-
son skrifar.
■■■■■(
Arnold Schönberg fæddist i Vin
áriö 1874 og dó I Los Angeles 1951.
Sumir segja, aö hann beri ábyrgö
á allri „vitleysunni” I músik
þessarar aldar. Þeir ættu aö
kynna sér músikina fyrst, „vit-
leysuna” siöan. Alla vega ættu
þeir, sem áhuga hafa á músik aö
kynna sér Schönberg vel og vand-
lega. Ekki er laust viö aö þaö
dragi úr „vitleysunni” aö þekkja
Pierrot Lunaire.
Þaö, sem menn fengu aö heyra I
Þjóöleikhúsinu (mikill er annars
munurinn á aö vera þar á tónleik-
um en t.d. i Háskólabiói) á föstu-
daginn 13. júni var allt samiö
áöur en höfundur varö fertugur
og áöur en hann fór aö beita tólf-
tóna-aöferöinni i tónsmlöum sin-
um, Strengjakvartett no. 2 er
m.a.s. I Fis-moll. Annarlegur
blær gælir þar viö eyru manns og
þótti mér svolltiö reyna á eyrun,
annaö hvort er hljómburöur húss-
ins ekki nógu liflegur (ég sitjandi
á fjóröa bekk) eða átök hljóö-
færaleikara ekki svo mikil. En
hvaö meö það, flutningurinn var
virkilega spennandi — og e.t.v.
ekki laust viö aö flytjendur væru
spenntir. Schönberg spennti bog-
ann (fimbulbogann?) þaö hátt aö
ekki nægöu tvær fiölur, viola og
cello, hann sprengdi kvartett
formiö (svipaö og Beethoven i
þeirri niundu) meö sópran söng i
tveim siöustu þáttunum. Þvi
ekki? Annars var Schönberg
aö fást viö aöra miklu
meiri sprenginu: þ.e. spreng-
BRAVO - BRAVO
ingu dúr og moll tónsmiöaaöferð-
ar. Og þvi fór sem fór sem betur
fer. Hvar væri fólk statt ef
menn nenntu ekki aö brydda
upp á einhverju nýju? Og þaö
gat Schönberg heldur betur.
Sigrún Gestsdóttir söng og geröi
vel. Þaö kemur e.t.v. hressilega á
óvart aö heyra unga söngkonu
spreyta sig á verki sem þessu en
fullyröa má aö hún stóð sig. Rut
Ingólfsdóttir og Helga Hauksdótt-
ir léku á fiölur, Stephen King á
violu og Pétur Þorvaldsson á
cello. Það mætti fjalla um feimni
eöa óöryggi i fyrsta þætti, mis-
ræmi i 2. þætti o.s.frv. en þaö
tekur þvi varla. Sem sagt, spenn-
andi og takk fyrir.
Þá lék Anna Málfriöur Sigurö-
ardóttir sex litil pianólög opus 19
og geröi ágætlega. Ekki veit ég
hvort hún var aö flýta sér aöa
hvað, alla vega hef ég ekki heyrt
no. 2 og 6 leikin svo hratt áöur.
Þessar perlur eru meö vinsælustu
lögum Schönbergs og heföi mátt
njóta þeirra betur með þvi aö
færa flygilinn svo sem eins og
fimm metra framar á sviöiö og
nær áheyrendum og biöja hljóm-
sveitina niður i kjallara aö fara i
pásu rétt á meöan. Anna Málfriö-
ur lék jarðarfararkirkjuklukkna-
hljóma Mahlers. Takk fyrir,
Anna Málfriöur.
Eftir hlé voru menn spenntir
mjög að heyra Pétur i tunglinu.
(3x7 kvæöi eftir úr Pierrot
Lunaire eftir franska skáldiö
Giraud i þýskri þýöingu Hart-
leben) og fengu þaö lika svo um
munaöi. Annan eins flutning hef
ég hingaö til ekki heyrt.
Rut Magnússon, söngkona.
Þorsteinn Gylfason þýddi ljóðin
(sem og ljóöin sem Sigrún söng)
og lét jafnframt ljósrita þau á
frumniálinu og fylgdi þaö ljósrit
efnisskránni. Þaö var fyrsta
efnisskráin unnin af viti, sem ég
hef séö á þessari Listahátiö.
Schönberg samdi Pierrot á 21
degi en þaö mátti heyra aö flytj-
endurhöföu notaö mun fleiri daga
til æfinga en þaö. Þau unnu gifur-
legt afrek og man ég ekki eftir
skemmtilegri tónleikum, þótt ég
leiti langt aftur i timann i huga
mlnum — (enda timinn ekki til
eins og heyrist i verkum Messian
á Listahátiö). Hugsa sér alla þá
vinnu, sem fór I þennan eina
flutning: sjónvarp og hljóövarp
festu ekkert á band og er grátlegt
aö ekki fái maöur aö heyra Tungl-
Pésa á tslandi nema þetta eina
sinn, ekki fyrr en eftir 21 ár, eöa
hvaö? Ég vil nota tækifæriö og
biöja um annan flutning á næstu
Myrku músikdögum þvi um þaö
leyti veröurPaul Zukofsky stadd-
ur hér aftur. Zukofsky stjórnaöi
Pierrot Lunaire af einbeitni og
eins og þar væri jafn sjálfsagður
hlutur á ferö og skreppa út I búö
eftir brauði, svo létt fór hann meö
þaö. Svartklæddir hljóöfæraleik-
arár LÉKU kristallsandvörp,
dimma valsa, geisla tungslins og
bleikt blóö. Rut Ingólfsdóttir lék á
fiölu og violu, Carmel Russel á
cello, Annar Málfriöur á pianó,
Gunnar Egilson á klarinettu og
bassaklarinettur og Bernhard
Wilkinson á flautu og piccalo. Rut
Magnússon talsöng. I Pierrot er
Schönberg að færa taliö I átt aö
söng en ekki öfugt og tókst Rut að
framkvæma þaö á réttan máta.
Hún var i silfurfögrum kjól, en
mátti e.t.v. beita meiri hvitu I
andlitið: „Heim á leiö skal halda/
heim til Bergamo”.
Aheyrendur kunnu greinilega
gott aö meta, fagnaöarlætin voru
glfurleg úr hálftómu húsi, þrjú
siöustu lögin endurtekin og aftur
klapp, klapp, — lengi. Paul Zu-
kofsky og Rut Magnússon —
BRAVO!
Jónas Tómasson.
M
EG ER„.”
RagnhelOar Jónsdóttur, sem hún gerðí fyrir Listahátíð
Af myndrðð
Grafikmyndir Ragnheiöar
•Jónsdóttur eiga sér gælunöfn,
sem allir viröast þekkja, — eöa
hver kannast ekki viö „óléttu-
myndirnar”, „stólana”, „tertu-
kerlingarnar”,? Nýjustu mynd-
irnar hafa þegar fengiö nafn:
Steinkallarnir. Formlega heita
þær „Ég er...” og Ragnheiður
geröi þær aö beiöni listahátiöar
og hafa þær veriö sýndar á vegum
hátiöarinnar i anddyri Háskóla-
biós, i klúbbnum i Félagsstofnun
stúdenta og að Kjarvalsstöðum.
Myndirnar eru sex og eins og svo
oft áöur hittir Ragnheiöur áhorf-
andann beint á kjaftinn (afsakiö
oröbragöiö).
Steinkallarnir eru karlaveldiö
uppmálar, þungir og massivir,
steinrunnir I kerfi dauöra tölu- og
bókstafa. Skilningarvitin eru lok-
uö. A mynd no. 1 svifa tákn frelsis
og náttúru umhverfis hann eins
og til aö undirstrika ósamlyndi
mannsog umhverfis. A mynd no.
2 litur kallinn I blaö. Kona reynir
aö komast aö verki I myndasögu.
Brúöur horfa tómlega út i loftiö.
Myndaþraut i formi völundar-
húss. Gaman eöa alvara? Létt-
stigir dansfulgar, — þeirra llf lýt-
ur líka reglum, þó sýnast þeir
frjálsir og sjálfs slns eign. Mynd
no. 6: steinkall á leiöarenda —
Blaöinu hefur borist eftirfarandi
athugasemd frá Jóni Asgeirssyni,
tónskáldi:
„Aö gefnu tilefni, eöa vegna
ummæla ólafs Stephensen I
gagnrýni hans um hljómleika
Ragnheiöur og ein af tertukell-
ingunum.
skrambi er hann góður meö sig og
kominn meö lárviöarsveiginn rétt
eins og hann eigi slikt skiliö!
Hverju hefur hann áorkaö, hafa
augu hans opnast? óteljandi
spurningar og vangaveltur, sem
halda áfram aö suða i eyrunum,
löngu eftir aö myndirnar eru yfir-
gefnar.
Stan Getz, vil ég taka þaö fram,
aö ég var ekki á umræddum
tónleikum. Rétt er að þessi at-
hugasemd komi fram, þvi mörg-
um viröist sem tilgreind hávaöa-
semi hafi átt viö mina persónu.”
Jón Asgeirsson.
Þaö er tilviljun aö á Kjarvals-
stööum eru nú sýnd verk eftir
þrjár konur samtimis. En sú til-
viljun er fróöleg auk þess aö vera
skemmtileg. Auövitaö er hlutur
Ragnheiöar örsmár, en hann er
þeim mun áleitnari vegna þess
bakgrunns sem stærri sýningar
gefa. Kristín Jónsdóttir 1888-
1959), sýndi fyrst hér heima áriö
1915. Myndir hennar eru fyrst og
fremst fallegar, I þeim rikir friö-
ur og ró og samlyndi manns og
náttúru. Geröur Helgadóttir
(1928-1975) mótast siöur af þvi
sem viö blasir, verk hennar eru
óhlutlæg, og skilja að mann og
umhverfi. Ragnheiöur er sprell-
lifandi og hrærist i hugarheimi
dagsins I dag. Um samlyndi er
ekki lengur aö ræöa, maöurinn er
steingeröur og i andstæöu viö
sjálfan sig og umhverfiö. Þaö er
fróöleg saga, sem þessar þrjár
konur segja.
Ragnheiöur Jónsdóttir var ekki
viöstödd opnun Listahátiöar, hún
var þá á förum til Póllands, en
þangaö var henni boöiö sem opin-
berum gesti á The International
Print Biennale I Krakov. Daginn
áöur en hún fór utan var hún aö
hengja upp nýju myndirnar og
segja fyrir um hvernig bezt væri
aö lýsa þær, „þær veröa aö fá
góöa birtu” sagöi hún, og haföi
áhyggjur af þvi aö þurfa aö fara
án þess aö geta gengiö frá ljósun-
um sjálf.
„Þó gat ég alls ekki stillt mig
um aö þiggja þetta boö frá
Krakov, þetta er mikill heiöur
fyrir mig. Nei, ég hef aldrei kom-
iö þangað fyrr, en hef oft sýnt á
þessari sýningu, hún er mjög
stór.”
Ragnheiöur vill sem minnst
segja um steinkallana, vill láta
öðrum eftir aö sjá i þeim þaö sem
þeir sjálfir kjósa, „en stundum
verö ég alveg hissa á þvi hvaö
fólk sér i myndunum mínúm og
„Ég er...” mynd no. 1.
,,Ég er...” Mynd no 3.
hef gaman af aö ræöa þær viö
fólk. Þaö koma t.d. stundum til
min konur, sem ætla að kaupa
mynd til aö gefa manninum sin-
um. Tertukerlingarnar t.d. — ein
kona vill kannski gefa myndina til
aö minna á hvernig hún er ekki
eöa vill ekki vera, önnur til að
minna á hvaö hún er. Stundum
finnst mér skrýtiö aö konur skuli
ekki sýna haröari viöbrögö viö
þvi, sem ég er aö reyna aö segja.”
Myndrööin ,,ég er...” er eins og
áöur sagöi sýnd aö Kjarvalsstöö-
um, i Félagsstofnun stúdenta og i
anddyri Háskólablós og veröa
þær sýndar þar áfram eitthvaö
fram eftir sumri.
Ms
ATHUGASEMD FRÁ
JÓNI ÁSGEIRSSYNI
„oft ég svarta sandinn leit,
svlða grænan engireit”,
Sumir hafa áhuga á listum og
aðrir alls ekki og er hvorugur
hópurinn verri eöa betri fyrir
vikiö. Sumir tala um „þessa
svokölluðu listahátiö”, aörir
aöeins um hátiö og koma langan
veg til aö halda hana. 1 þeim
hópi eru konur og karlar af öllu
tagi, sem vinna alls konar
vinnu, kjósa alls konar stjórn-
málaflokka, fátækir og ríkir,
ungt fólk og gamalt. Þaö á sér
e.t.v. ekkert annað sameigin-
legt en þaö aö láta sér
ekki nægja heimsmyndina eins
og hún blasir viö, heldur leita
einatt að nýjum sjónarhólum og
fagna þvi aö mega ganga á ann-
arra manna hóla til að njóta út-
sýnis þaöan. Þessu fólki er til-
veran meira viröien svo, að hún
verði mæld með notagildi og
margbrotnari en svo, aö henni
veröi lýst á ljósmynd. Þessum
hópi er það mikils viröi, aö þeir,
sem utan hans standa aö ööru
jöfnu, laöist aö Listahátíö fyrir
tilstilli spánskra gleðimanna,
eöa þá aö vegfarendur, sem
annars láta sér sýningar i léttu
rúmi liggja, hópist til aö taka
þátt I uppákomum viö Breið-
firöingabúð. En þeim eigin-
gjarnari i þessum hópi verður
þaö þó eflaust meira viröi og
eftirminnilegra aö hafa heyrt
fullkomnun i söng eöa píanó-
spili, aö hafa kynnst betur einu
af öndvegisskáldum þjóöarinn-
ar, hlustaö á verk eftir braut-
ryöjendur i tónsmiöum eöa
fengiö aö skoöa hugarheim hin-
um megin frá af jaröarkringl-
unni. Allt er þetta til aö stækka
heimsmyndina, nýir kögunar-
hólar, sem hver um sig vikkar
sjóndeild langt út fyrir fjalla-
hringinn i kring um okkur.
Hinir, sem ekki hafa áhuga á
„svona löguöu” yppta öxlum.
Þeir skipta sér ekki af, velta
stundum fyrir sér gildi slikrar
hátíöar og stundum ekki.
En einhvers staöar þarna mitt
á milli er þriöji hópurinn, hvaö
svosem hægteraðkallahann —
honum þykir betra aö fara nafn-
laus um héruö — og hallar höföi
eftir vindi. Raunar viröist þessi
flokkur ævinlega einblina I eina
átt, þvi upp á hann standa
aöeins vindar úr vestri eöa
austri. Hann hefur engan áhuga
á listum, en þeim mun meiri
áhuga á listafólki. Forysturollur
þessa hóps fyrirlita alla þá, sem
yfirgefa túnib heima hjá sér og
leggja land undir fót til annars
en að smala kindum. í þeirra
sauöahúsi er menntun timasóun
og ástundun lista þvi aðeins
afsakanleg, ef hún er bundin i
klafa gamalla heföa og hægt er
að græöa á henni. Til hvers,
spyrja svona menn, aö horfa á
einhvern hreyfa sig, sem hreyf-
ir sig ööru visi en allir aðrir?
Þessari spurningu er auövitað
einfaldast aö svara meö annarri
fáránlegri spurningu: Til hvers
að skrifa sögu, t.d. um leigubil-
stjóra, þegar viö getum pantað
okkur einn slikan hvenær sem
er?
Listahátið er vitanlega allt
annaö og miklu meira en eign
þeirra manna, sem stýra henni
þær vikur sem hún varir. Lista-
hátíö er eign allra I landinu og
markmiö hennar eru augljósari
en svo að það taki að tíunda þau
hér. Þaö er tvennt óllkt aö gagn-
rýna framkvæmd hennar
hverju sinni og benda á þaö sem
betur mætti fara —■ og svo hitt,
að henda gaman aö hugsjónum
hennar og tilgangi.
Ms