Morgunblaðið - 14.11.2002, Qupperneq 32

LISTIR
32 FIMMTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er ljóst að fáir emb-
ættismenn eða stjórn-
málaspekúlantar í
Bandaríkjunum hafa
trú á því að hægt
verði að komast hjá stríði við Írak.
Saddam Hussein, forseti Íraks,
hefur að vísu ekki þegar þessi orð
eru skrifuð brugðist við nýrri
ályktun öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna en óhætt er að segja að
fáir vestra hafi trú á því að þegar
til lengri tíma er litið sé hann
reiðubúinn til að hlíta öllum skil-
málum ályktunarinnar.
Spurningin sé fyrst og fremst
hvort af þessu stríði verður í vor
eða hvort það frestist um ár.
Næstkomandi sunnudag mun
verða sýnd á bandarísku sjón-
varpsstöðinni
MSNBC dag-
skrá sem und-
irbúin er m.a.
af Lawrence
J. Korb,
þekktum
varnarmála-
sérfræðingi í Bandaríkjunum.
Ég átti því láni að fagna að hitta
Korb að máli í New York sl. föstu-
dag (frásögn mín af fundinum
birtist í Morgunblaðinu í gær) og
greindi hann þá frá því m.a. að í
sjónvarpsþættinum á sunnudag
væri meiningin að setja á svið tvo
fundi þjóðaröryggisráðs Banda-
ríkjanna. Íraksmál yrðu þar á
dagskrá, markmiðið væri að
skapa aðstæður (eins konar sýnd-
arveruleika) sem yrðu svo flókn-
ar, að erfitt væri fyrir þjóðarör-
yggisráðið að ráða fram úr þeim.
Hvað gera menn t.d. ef vopna-
eftirlitsnefnd SÞ finnur ólögleg
vopn í Írak, ber það upp á Saddam
en hann svarar því til að hann hafi
ekkert vitað um þessi vopn, að
þau séu á ábyrgð uppreisn-
arseggja í stjórnkerfinu [e. rogue
element], sem hann síðan tekur
sig til og lætur lífláta?
Leggja Bandaríkin í hernaðar-
aðgerðir gegn Írak við slíkar að-
stæður? Munu þjóðir heimsins
vilja leyfa Saddam að njóta vaf-
ans?
Hyggjast Korb og félagar
flækja leikinn enn frekar með því
að skapa erfiðar pólitískar að-
stæður í Norður-Kóreu og í Mið-
Austurlöndum. Markmiðið er að
reyna að læra nokkuð af þessum
tilbúnu „stríðsleikjum“. Þær
spurningar sem menn munu
standa frammi fyrir verði þess
eðlis, að þær gætu hugsanlega
komið upp í raunveruleikanum.
Korb var ekki á þeirri skoðun
að Bandaríkin myndu eiga í vand-
ræðum með að vinna öruggan sig-
ur á íraska hernum. Hann giskaði
á að í mesta falli myndu um eitt
þúsund bandarískir hermenn falla
í slíkum átökum og eftir þá at-
burði sem áttu sér stað 11. sept-
ember sl. sé bandaríska þjóðin
reiðubúin til að greiða slíkt gjald
fyrir það sem hún telur að muni
tryggja öryggi sitt betur.
Hernaðarlega standi Bandarík-
in vel að vígi, ekki sé hætta á að
þau færist of mikið í fang. Ein-
ungis 5.000 bandarískir hermenn
séu nú í Afganistan, ofurlítið fleiri
eru á Balkanskaganum. Banda-
ríkin hafi hins vegar 1,4 milljón
manna undir vopnum, 800 þúsund
til viðbótar séu í varaliðinu.
Annar virtur fræðimaður sem
ég hitti í New York, Gary Sick,
velti því fyrir sér hvað myndi telj-
ast góður árangur í stríði við Írak.
Sick, sem er prófessor við Col-
umbia-háskóla og sérfróður um
sögu Mið-Austurlanda, sagði að
þó að Bandaríkin ynnu skjótan
sigur á íraska hernum yrði honum
vart fagnað ef Saddam tæki sig til
í hefndarskyni, léti fylla ferða-
tösku af bólusóttarsmiti sem síðan
yrði dreift í vestrænni stórborg.
Það teldist heldur ekki sigur ef
Bandaríkjamenn þyrftu að heyja
stríð á götum Bagdad-borgar,
með tilheyrandi mannfalli (bæði
hermanna og óbreyttra íraskra
borgara). Jafnframt mætti deila
um hversu mikill sigur fælist í því
fyrir Bandaríkin að þurfa e.t.v. að
halda Írak hernumdu um áratuga
skeið að afloknum stríðsátökum.
Korb segir um hugsanleg hern-
aðarátök að spurningin sé ekki
hvort hægt verði að vinna örugg-
an sigur á Írökum, heldur hvernig
eigi að standa straum af þeim gíf-
urlega kostnaði sem muni hljótast
af verkefninu.
Athyglisvert er í þessu sam-
bandi að Korb heldur því fram að
Bandaríkin hafi beinlínis haft
gróða af síðasta Persaflóastríði.
Rétt er að taka fram að Korb er
ekki ofsóknaróður andstæðingur
George W. Bush heldur mikils-
virtur sérfræðingur á sínu sviði,
ekki meiri demókrati en svo að
hann gegndi aðstoðarráðherra-
embætti í bandaríska varn-
armálaráðuneytinu í forsetatíð
Ronalds Reagans.
„Gengið var út frá því að Persa-
flóastríðið myndi vara 3 mánuði,“
segir Korb. „Bandaríkin lögðu til
80% herliðsins, sem fór í það verk-
efni, svo samið var um að þau
skyldu greiða 20% kostnaðarins.
Við söfnuðum peningum aðallega
frá ríkjunum við Persaflóa, en
einnig frá Þýskalandi og Japan.
Stríðið varaði hins vegar ekki í
neina þrjá mánuði. Við vorum aft-
ur á móti búin að safna 56 millj-
örðum Bandaríkjadala. Ég staldr-
aði við þessa tölu og hugsaði með
mér: heyrðu mig nú, við notuðum
aldrei allt þetta fé!
Ég skrifaði grein um þetta sem
var birt á leiðarasíðu The New
York Times og þar hélt ég því
fram að við hefðum grætt um 10
milljarða dala á öllu saman.“
Hafði Korb að sögn tekið eftir
því að Bandaríkjaher hefði ein-
ungis notað um 43 Patriot-
flugskeyti í stríðinu þegar allar
kostnaðaráætlanir gerðu ráð fyrir
því að 100 yrðu notuð. Hann
kveðst seinna hafa fengið þessar
tölur staðfestar af John Sununu,
sem var á sínum tíma starfs-
mannastjóri George Bush eldri,
forseta Bandaríkjanna 1989–1993.
„Núna yrðu Bandaríkin að
mestu leyti að greiða kostnaðinn
ein, þ.e. 50–60 milljarða dollara.
Verði sett á laggirnar hernáms-
stjórn að loknu stríðinu má gera
ráð fyrir að það kosti 15–20 millj-
arða dollara á ári,“ segir Korb.
Ekki verði auðvelt að finna þessa
fjármuni, m.a. vegna þess að Bush
hafi engan hug á að afturkalla
þær skattalækkanir sem hann
hefur fyrirskipað, nema síður sé.
Hvað kost-
ar stríð?
[...] þó að Bandaríkin ynnu skjótan sigur
á íraska hernum yrði honum vart fagnað
ef Saddam tæki sig til í hefndarskyni, léti
fylla ferðatösku af bólusóttarsmiti sem síð-
an yrði dreift í vestrænni stórborg.
VIÐHORF
Eftir Davíð
Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
EITT verka Spánverjans Fern-
ando Arrabal sem rataði á leiksvið
hér á landi var Skemmtiferð á víg-
völlinn sem m.a. var leikið hjá Leik-
félagi Reykjavíkur 1966. Þar kemur
leikskáldið persónum sínum í þær fá-
ránlegu aðstæður að foreldrar her-
manns nokkurs ákveða að gleðja
hann með því að skipuleggja lautar-
túr á vígstöðvarnar – með skelfileg-
um afleiðingum.
Í þessu útvarpsleikriti Braga
Ólafssonar, sem hlaut verðlaun í leik-
ritasamkeppni Útvarpsleikhússins
og Félags íslenskra leikskálda 1995,
sviðsetja þrír vinnufélagar skógar-
ferð á skrifstofunni. Í stað leikrits
Arrabals þar sem absúrdleikritið er
skrifað kringum andstæður þess
hvernig vel uppalið millistéttarfólk
hagar sér allajafna og miskunnar-
leysis stríðsins er fáránleikinn í leik-
riti Braga af allt öðrum toga.
Hér er það ógn hversdagsleikans
sem er allsráðandi – sáravenjulegir
atburðir hreyfa við áhorfendum
vegna þess að persónurnar bregðast
ekki við þeim á réttan hátt. Heimi
þeim, sem höfundurinn skapar, svip-
ar að mörgu leyti til draumveraldar
en með mjög sterkum keim af rang-
hugmyndum og skvettu af ofsóknar-
brjálæði. Leikrit Arrabals er ádeila á
hörmungar stríðsins en boðskapur
Braga er óræðnari; það er engin
ástæða að baki skógarferðar vinnu-
félaganna nema ef vera skyldi að að-
alpersónan Jóel legði í hana ein-
hverja dulda merkingu.
Björn Þór Vilhjálmsson gagnrýn-
andi sagði í umsögn um síðustu
skáldsögu Braga, Gæludýrin, í Mbl.
5. desember 2001 að „hæfileikar
Braga ligg[i] þó í því að setja við-
burðaleysið fram á þann hátt að for-
vitni vakn[i] hjá lesandanum“. Þetta
má til sanns vegar færa: Bragi er
skáld aðstæðnanna, stemmningar-
innar, sem hægt væri að álíta eðlilega
þróun hjá höfundi sem á að baki svo
langan feril sem ljóðskáld. Orð Braga
í viðtali í Mbl. 26. nóv-
ember 1996, nokkru
eftir að Sumardagur-
inn fyrsti var frum-
fluttur renna stoðum
undir þessa skoðun:
„Ég forða mér undan
því að leiða fram ein-
hverjar sögur…allur
texti hjá mér sprettur
af einhverri einni setn-
ingu.“
Það er gaman að
bera saman þetta verk
frá 1995 og annað
nýrra sem útvarpað
var fyrir nær réttu ári.
Nýrra leikritið, Augn-
rannsóknin, er styttra og hnitmið-
aðra – þar er brugðið upp mynd af
vinnufélögum sem eiga í höggi við
óskiljanlegar aðstæður sem slá þá út
af laginu. Á þeim á að giska fimm ár-
um sem liðu milli ritunartíma þess-
ara tveggja verka hefur Bragi tekið
miklum framförum sem leikskáld;
frá því að gera mjög nýstárlega til-
raun með frásagnarmáta í leikriti til
þess að gera sér skýrari grein fyrir
því sem hann vill ná fram með leik-
ritaskrifunum og ná betra valdi á
miðlinum. Óvissan sem setti svip á
Sumardaginn fyrsta er orðin allsráð-
andi í Augnrannsókninni, viðbrögð
persónanna eru örvæntingarfyllri, þó
að þær reyni að halda andlitinu sem
er þveröfugt við eldra leikritið þar
sem tilhneiging Jóels til að breiða yf-
ir það sem miður fer í andstöðu við
mótbárur kvenpersónanna er
ríkjandi. Í Sumardeginum fyrsta er
mögulegt að túlka aðstæðurnar sem
svo að skynjun Jóels sé á skjön við
hinar persónurnar og veruleika
þeirra. Hann kemur aldrei neinu í
verk þó að hann þykist sístarfandi,
hann skýtur sér undan ábyrgð með
því að skella fram röngum staðhæf-
ingum og er altekinn af viðfangsefn-
um sem eiga ekki að skipta hann máli
eins og skógarferðin er gott dæmi
um.
Munurinn á nálgun höfundarins í
útvarpsleikritunum tveimur liggur
m.a. í því að í Augnrannsókninni upp-
lifa hlustendur sjálfir heim óvissunn-
ar en í Sumardeginum fyrsta eru þeir
utan hans. Áberandi í báðum verkum
er nálgun við raunveruleikann sem
leggur áherslu á smáatriði en ekki
heildstæðan skilning með þeirri af-
leiðingu að áheyrandinn skynjar
brotabrot af hugsanalífi einstakra
persóna sem raðast í óræða heild
sem vekur upp spurn-
ingar sem aldrei fæst
svar við. Tilviljana-
kennd uppröðun ólík-
legra – en aldrei ómögu-
legra – atburða skapar
óvissu fáránleikans án
þess að tengslin við
raunveruna séu rofin.
Í Sumardeginum
fyrsta tekst Braga
mætavel að skapa trú-
verðugar aðstæður á
vinnustað – þó að við
nánari skoðun reynist
ekkert eins einfalt og
sjálfsagt og við fyrstu
sýn. Hinum yfirborðs-
kenndu gervisamskiptum vinnu-
félaganna – nánum samskiptum án
tilfinningalegrar tengingar eða
ábyrgðar – er vel lýst. Leikstíllinn er
á köflum of afslappaður – æsingin í
Augnrannsókninni túlkar betur
óvissuna sem ríkir í huga persón-
anna. Þó að Randver Þorláksson og
Saga Jónsdóttir standi sig ágætlega
og eigi oft góða spretti þá stendur
leikur Völu Þórsdóttur upp úr. Hún
gefur persónu sinni eitthvert það yf-
irbragð óþolinmæði – jafnvel óþols –
sem á svo vel við hér.
Það má nefna það hér að lokum að
Bragi skrifaði einþáttunginn Spurn-
ingu um orðalag sem sýndur var í
Höfundasmiðju Leikfélags Reykja-
víkur í marslok 1996 og áætlað er að
frumsýna nýtt verk eftir hann, Belg-
íska Kongó, í Borgarleikhúsinu undir
vor.
Skógarferð í vinnunni
LEIKLIST
Útvarpsleikhúsið
Höfundur: Bragi Ólafsson. Leikstjóri:
Brynja Benediktsdóttir. Hljóðvinnsla:
Sverrir Gíslason. Leikarar: Dofri Her-
mannsson, Helga E. Jónsdóttir, Randver
Þorláksson, Saga Jónsdóttir og Vala
Þórsdóttir. Var áður á dagskrá í apríl
1996. Endurflutt sunnudag 10. nóv-
ember; endurtekið fimmtudagskvöld 14.
nóvember.
SUMARDAGURINN FYRSTI
Bragi Ólafsson
Sveinn Haraldsson
Lögreglukór Reykjavíkur heldur
tónleika kl. 20 og á laugardag kl. 15.
30 í Höllinni í Vestmannaeyjum.
Stjórnandi er Guðlaugur Viktorsson.
Einsöngvari með kórnum er Eiríkur
Hreinn Helgason, undirleikari Að-
alheiður Þorsteinsdóttir.
Súfistinn, Laugavegi 18 Lesið
verður úr nýjum bókum kl. 20. Stef-
án Máni les úr bók sinni Ísrael –
saga af manni. Elísabet Ólafsdóttir
les úr bók sinni Ég vaknaði í Brussel
og Kristján Þórður Hrafnsson les úr
bók sinni Hugsanir annarra. Þá
verður lesið úr bók Helga Ingólfs-
sonar, Lúin bein.
Grand-Rokk Lesið verður úr nýút-
komnum glæpasögum kl. 22. Vigfús
Geirdal les úr þýðingu sinni á Bros-
mildi maðurinn eftir Henning Man-
kell, Arnaldur Indriðason les úr bók
sinni Röddin, Ævar Örn Jósepsson
les úr bók sinni Skítadjobb, Viktor
Arnar Ingólfsson les úr bók sinni
Flateyjargátan og Árni Þórarinsson
og Páll Kristinn Pálsson lesa úr bók
sinni Í upphafi var morðið.
Stella Blómkvist kemst ekki til að
lesa úr bók sinni Morðið í alþing-
ishúsinu en lesið verður upp úr bók-
inni í fjarveru hennar. Þá leika Tóm-
as R. Einarsson og félagar af
geislaplötunni Kúbanska.
KK og Magnús Eiríksson leika
uppáhalds lögin sín á Garðatorgi í
Garðabæ kl. 21. Kl. 20 verður tísku-
sýning á fatnaði Maríu Lovísu fata-
hönnuðar. Tónleikarnir eru aðrir
tónleikarnir sem menningar- og
safnanefnd Garðabæjar býður höf-
uðborgarbúum upp á í nóvember í
tónleikaröðinni Tónlistarveisla í
skammdeginu.
Kaffihúsastemning og kertaljós
verður í húsi Domus Vox kl. 21.30 en
þar verða útgáfutónleikar á nótna-
bók Hreiðars Ingi Þorsteinssonar,
Strax eða aldrei. Vinir Hreiðars
Inga flytja verk úr þessari 25 laga
söngbók. Fram koma Valgerður
Guðnadóttir, Hafsteinn Þórólfsson,
Bjarni Snæbjörnsson, Iwona Ösp
Jagla, Bentína Sigrún Tryggvadótt-
ir og Kór Verzlunarskólans. Hólm-
fríður Jóhannesdóttir flytur efni af
væntanlegri plötu, Rautt silkiband
og Páll Óskar og Monika flytja efni
af plötunni Ef ég sofna ekki í nótt.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Í KAFFIHÚSINU Lóuhreiðri í
Kjörgarði stendur nú yfir sýning, á
myndverkum sem unnin eru í ull,
þ.e. flókafilt. Listakonan er Sigrún
Björgvinsdóttir frá Egilsstöðum.
„Myndirnar eru bæði fíguratífar og
fantasíur og bera þess merki að ég
kem úr skógræktarumhverfi. Þetta
mun vera í fyrsta sinn sem slíkar
myndir eru sýndar í Reykjavík,“
segir Sigrún. „Rammana utan um
verkin smíðaði ég sjálf og sótti efni-
viðinn í lerkið í Hallormsstaða-
skógi. “
Sýningin er opin fram að mán-
aðamótum.
Morgunblaðið/Sverrir
Sigrún Björgvinsdóttir frá Egilsstöðum.
Ullarflókar
í Lóuhreiðri