Morgunblaðið - 03.12.2002, Side 17
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 2002 17
Dregið 24. desemberVeittu stuðning - vertu með!
mikilvægt forvarnastarf
Þátttaka í happdrætti
Krabbameinsfélagsins
er stuðningur við
RÍKISSTJÓRN Portúgals gerir nú allt hvað
hún getur til að tryggja að ekki verði umtals-
verður halli á ríkissjóði á þessu ári, annað árið
í röð. Mælist hallinn á ríkisfjármálunum hærri
en 3% í ár miðað við landsframleiðslu eiga
Portúgalar yfir höfði sér sekt af hálfu fram-
kvæmdastjórnar Evrópusambandsins (ESB)
sem gæti numið allt að 0,5% af landsfram-
leiðslu og hugsanlegt er einnig að Portúgal
yrði svipt réttinum til úthlutana úr uppbygg-
ingarsjóðum sambandsins.
Portúgal varð í fyrra fyrsta landið til að fara
yfir mörk sem sett hafa verið á evrusvæðinu
um að ríkishalli fari ekki yfir 3% miðað við
landsframleiðslu. Halli á ríkissjóði fyrir árið
2001 mældist 4,1% og hlutu Portúgalar
skammir framkvæmdastjórnar ESB fyrir vikið.
Þeir eiga hins vegar yfir höfði sér harðar
refsiaðgerðir gerist þeir aftur brotlegir við
reglur sambandsins í ár og ríkisstjórn landsins,
sem tók við völdum í apríl, hefur þess vegna
lagt höfuðáherslu á að tryggja að hallinn verði
ekki meiri en 3% í ár. Nýleg spá framkvæmda-
stjórnar ESB gerir hins vegar ekki ráð fyrir að
þetta markmið náist; því er spáð að þegar upp
verði staðið muni halli ríkissjóðs miðað við
landsframleiðslu árið 2002 mælast 3,4%.
Framkvæmdastjórnin sendi Portúgölum
formlega viðvörun í október um að allt stefndi í
að þeir yrðu brotlegir við reglur sem settar
hafa verið fyrir þær þjóðir sem eiga aðild að
Efnahags- og myntbandalagi Evrópu, þ.e.
Evrulandinu svonefnda. Voru þeir hvattir til að
koma ríkisfjármálunum í lag.
Ríkisstjórn landsins brást við viðvöruninni í
síðustu viku en þá tilkynnti efnahagsmálaráð-
herrann, Carlos Tavares, að skattar á eldsneyti
yrðu hækkaðir frá og með 1. desember en von-
ast er til að þetta tryggi að 7–8 milljónir evra
komi aukalega í ríkiskassann. Eftir á að koma í
ljóst hvort þetta dugir til að tryggja að hallinn
verði ekki nema 2,8% eins og að hefur verið
stefnt.
Mikill hagvöxtur í upphafi
Ljóst er að sá vandi, sem nú er kominn upp
vegna þeirra reglna sem evrulöndin hafa tekist
á hendur, veldur Portúgölum talsverðum ama.
Til að mynda fóru opinberir starfsmenn nýver-
ið í eins dags verkfall til að mótmæla harkaleg-
um aðhaldsaðgerðum stjórnvalda og annað
verkfall er ráðgert í desember.
Vandi Portúgala er gerður að umtalsefni í
nýjasta hefti vikuritsins The Economist og er
þar farið í saumana á þeim reglum sem Portú-
galar – eins og önnur ríki Evrulandsins – þurfa
að fylgja í ríkisfjármálum en reglurnar þykja
afar ósveigjanlegar. Þannig kveða þær á um að
vaxtahlutfall sé hið sama alls staðar í Evru-
landi, hvað sem líður aðstæðum í hverju landi
fyrir sig á gefnu tímabili, auk þess sem ekkert
svigrúm er gefið í viðskiptum með gjaldeyri,
þ.e. fastgengisstefnu er fylgt gagnvart öðrum
gjaldmiðlum.
Aðlögun að myntsamstarfinu tryggði reynd-
ar upphaflega mikinn hagvöxt í Portúgal; vext-
ir lækkuðu nefnilega úr 20% í 4% á örfáum ár-
um sem olli því að þorri almennings hafði allt í
einu efni á því að taka lán. Það aftur olli því að
mikill kippur kom í efnahagslífið enda þustu
menn út og keyptu sér nýtt sjónvarp, fjárfestu
í bíl, byggðu sér hús. Stjórnvöld létu ekki sitt
eftir liggja; vegna lægri vaxta varð ódýrara að
greiða af skuldum ríkissjóðs og peningarnir
sem þannig spöruðust voru nýttir til að styrkja
velferðarkerfið og hækka laun starfsmanna
hins opinbera.
Undanfarin misseri hefur hins vegar orðið
samdráttur í efnahagslífinu enda ekki enda-
laust hægt að byggja hagvöxt á lántöku – og
um leið hafa reglur Evrulands tekið að segja til
sín. Aðhaldsaðgerðir stjórnvalda – sem að
hluta eru tilkomnar vegna reglna ESB, eins og
rakið hefur verið – valda síðan enn frekari
samdrætti í hagkerfinu.
Fyrr á tímum var mögulegt að bregðast við
vandanum með því að fella gengi portúgalska
gjaldmiðilsins og þannig blása lífi í útflutning
framleiðsluvara. Aðilar að Evrulandi geta hins
vegar ekki fellt gengið einhliða.
Og hætta er á að samdrátturinn sé viðvar-
andi sjálfskaparvíti því minni hagvöxtur þýðir
minni skatttekjur fyrir ríkissjóð, sem aftur
þýðir meiri halla á ríkissjóði sem hefur í för
með sér að enn frekar þarf að skera niður út-
gjöld. Og svo framvegis. Ekki að ósekju sem
menn spá því að í hönd fari stormasöm tíð í
portúgölsku samfélagi, óánægjunnar er þegar
tekið að gæta.
Stór ESB-ríki líka í vanda
Fram kemur í umfjöllun The Economist að
margir hagfræðingar spáðu fyrir um það að lít-
il lönd á jaðarsvæðum Evrulandsins myndu
eiga erfiðast með að aðlagast upptöku gjald-
miðilsins. Spá menn því t.a.m. nú að Grikkir
eigi innan fárra ára eftir að þurfa að takast á
við sömu vandamál og Portúgalar, enda séu að-
stæður þar svipaðar; þar mælist mikill upp-
vöxtur nú um stundir, sem byggist á lækkun
vaxta rétt eins og í Portúgal.
Stærri ríki Evrópusambandsins hafa hins
vegar einnig lent í erfiðleikum og í síðasta
mánuði varð Þýskaland annað ríkið á eftir
Portúgal til að fá senda viðvörun frá fram-
kvæmdastjórninni í Brussel. Er því spáð að
halli á ríkissjóði í Þýskalandi miðað við lands-
framleiðslu verði 3,8% á þessu ári. Frakkar
eiga einnig á hættu að fara yfir 3% markið á
næsta ári.
The Economist segir vanda Þýskalands og
Portúgals sumpart sambærilegan; lítill hag-
vöxtur í Þýskalandi sé einnig tilkominn af hinni
sameiginlegu vaxtastefnu. Vextirnir séu að vísu
of háir fyrir Þýskaland, á meðan þeir séu of
lágir fyrir Portúgal.
Bæði þýsk og frönsk stjórnvöld hafa lent í
erfiðleikum vegna lægri skatttekna og á báðum
stöðum hefur orðið umrót á vinnumarkaðnum
vegna tals um umbætur á efnahagskerfinu
(þ.m.t. á vinnumarkaði, sem gætu haft í för
með sér aukið atvinnuleysi).
Munurinn á Frakklandi og Þýskalandi ann-
ars vegar og Portúgal hins vegar er þó sá, að
sögn The Economist, að svo stór ríki geta
þrýst á um breytingar á reglum myntbanda-
lagsins. Þau áhrif skýri t.a.m. hvers vegna
framkvæmdastjórn ESB hefur nýlega lagt til
að slakað verði að nokkru á kröfunum, sem
gerðar eru; þ.e. að fjársterk ríki þurfi í fram-
tíðinni ekki að ganga jafnhart fram við það
verkefni að tryggja ætíð hallalaus fjárlög.
3% markið verður hins vegar áfram við lýði
og það er ljóst að sameiginlegt vaxtahlutfall og
fastgengisstefna fylgja myntbandalagi einsog
því sem ESB-ríkin hafa orðið ásátt um. Ekki er
þess vegna óeðlilegt að menn spái því að enn
eigi eftir að gefa á bátinn á þeirri för sem evru-
löndin eru nú á.
Prófsteinn á stefnu
myntbandalagsins
Portúgalar hafa átt erfitt með
að uppfylla skilyrði mynt-
bandalags ESB-ríkjanna. Davíð
Logi Sigurðsson fjallar um
vandamál þeirra.
Reuters
Jose Manuel Durao Barroso, forsætisráðherra
Portúgals, hefur í nógu að snúast þessa dagana.
Lissabon. AFP.
david@mbl.is
JANEZ DRNOVSEK, forsætisráð-
herra Slóveníu, var kjörinn forseti
landsins í síðari umferð forseta-
kosninga á
sunnudag.
Kosið var á
milli Drnovseks
og Barbara Brez-
igar, fyrrverandi
dómsmálaráð-
herra, þar sem
ekkert forseta-
efnanna fékk
meirihluta at-
kvæða í fyrri um-
ferð kosninganna 10. nóvember.
Drnovsek er 52 ára hagfræð-
ingur, að mennt og fyrrverandi
bankastjóri. Hann varð forsætis-
ráðherra 1992, árið eftir að Slóven-
ía sagði sig úr sambandsríkinu
Júgóslavíu. Hann minnir oft Slóv-
ena á að hann hefur gegnt embætt-
inu lengur en nokkur annar for-
sætisráðherra í Evrópu að Davíð
Oddssyni undanskildum.
Drnovsek kom á markaðs-
umbótum og gert er ráð fyrir því að
Slóvenía verði á meðal tíu ríkja sem
fá aðild að Evrópusambandinu árið
2004 og sjö landa sem ganga í Atl-
antshafsbandalagið.
Drnovsek veiktist af lungna-
krabbameini en læknaðist. Hann
tekur við forsetaembættinu af Mil-
an Kucan, sem hefur gegnt því síð-
an Slóvenía fékk sjálfstæði.
Janez Drnovsek
Slóvenía
Drnovsek
kjörinn
forseti
Ljubljana. AFP.
FORSETAR Rússlands og Kína,
hvöttu í gær til þess að deilurnar um
gereyðingarvopn í Írak og Norður-
Kóreu yrðu leystar með friðsamleg-
um hætti. Þeir Vladímir Pútín og
Jiang Zemin hétu einnig hvor öðrum
stuðningi í baráttunni gegn íslömsk-
um aðskilnaðarsinnum.
Forsetarnir sögðust vilja að Kór-
euskagi yrði án kjarnavopna og
hvöttu Bandaríkjamenn til að koma
tengslunum við kommúnistastjórn-
ina í Norður-Kóreu „í eðlilegt horf“.
Ígor Ívanov, utanríkisráðherra
Rússlands, sagði að hefja þyrfti sem
fyrst pólitískar viðræður um ágrein-
ingsmál ríkjanna. Kína og Rússland
hafa lengi verið álitin nánustu
bandamenn Norður-Kóreu.
Í yfirlýsingu Pútíns og Jiangs var
ennfremur lögð áhersla á að deilan
um Írak yrði leyst með friðsamleg-
um hætti í samræmi við ályktanir ör-
yggisráðs Sameinuðu þjóðanna.
Ennfremur er hvatt til þess að stefnt
verði að „margra póla heimi“ en
orðalagið hefur oft verið notað af
þeim sem gagnrýna ofurvald Banda-
ríkjanna í alþjóðamálum.
Í yfirlýsingunni lofa ríkin hvort
öðru stuðningi í baráttunni gegn ísl-
ömskum aðskilnaðarsinnum – Téts-
enum í Rússlandi og Uighurum í kín-
verska héraðinu Xinjiang. Aðskiln-
aðarsinnunum var lýst sem hryðju-
verkamönnum.
„Ríkin tvö staðfesta að hryðju-
verkamennirnir og aðskilnaðarsinn-
arnir í Tétsníu og „Austur-Túrkest-
an“ eru hluti af alþjóðlegri hryðju-
verkastarfsemi,“ sagði í yfirlýs-
ingunni. „Hefja þarf sameiginlega
baráttu gegn þeim, með þátttöku
allra ríkja heims.“
Tveggja daga heimsókn Pútíns til
Kína lýkur í dag.
Pútín og Jiang heita
hvor öðrum stuðningi
Peking. AP, AFP.
FRAKKAR og Þjóðverjar hafa sam-
þykkt að gera átak til að samræma
skattastefnuna í Evrópusambandinu,
þrátt fyrir andstöðu Breta, að því er
blaðið Financial Times greindi frá í
gær. Vonast sé til að sameiginlegar
tillögur Frakka og Þjóðverja verði til-
búnar fyrir jól og feli í sér tillögur um
samræmingu laga um skatta á fyr-
irtæki og virðisaukaskatt.
Frakkar og Þjóðverjar telja að
hinn sameiginlegi Evrópumarkaður
gjaldi fyrir „ósanngjarna skattasam-
keppni“ þar sem sum lönd, t.d. Írland,
krefjist lágra skatta af fyrirtækjum,
að því er blaðið segir. Bresk stjórn-
völd eru aftur á móti hlynnt hug-
myndinni um „samkeppni í sköttun“
og hafa hingað til barist fyrir því að
halda rétti sínum til neitunarvalds við
mótun efnahagsstefnu Evrópusam-
bandsins.
Vilja sam-
ræma skatta-
stefnu ESB
London. AFP.
♦ ♦ ♦