Morgunblaðið - 03.12.2002, Síða 24
LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
NÝKOMIN er út í Danmörku bók
um málfræðinginn og málamanninn
Rasmus Rask (1787–1832) sem einn
fárra útlendinga er tengdur Íslandi
svo sterkum böndum að nærri lætur
að megi líta á hann sem Íslending.
Rask (eða Rasmus Kristian Rask)
var svo mikill málvísindamaður að tal-
ið er að hann hafi kunnað 55 tungu-
mál. Hann tók sérstöku ástfóstri við
íslensku þótt ýmis framandi mál væru
sérgrein hans.
Í bókinni sem Kirsten Rask hefur
skrifað gefst tækifæri til að kynnast
Rask betur, ekki síst baráttuvilja
hans og ýmsu sem honum var mót-
drægt. Hann varð að þola ýmislegt
sem reyndi á viðkvæmar taugar hans,
einkum síðustu árin, m. a. veikindi og
skort á viðurkenningu.
Hann var þó loks gerður að pró-
fessor og konungurinn heiðraði hann
með persónulegu bréfi þar sem hann
þakkar honum fyrir rit hans. Eftir
dauðann jókst hróður hans mjög.
Þegar Rask kom til Íslands 1813
var Reykjavík smábær með 500 íbú-
um. Annað hvert orð var danska og
Rask gerði sér það ljóst að bregðast
þurfti við þessu á ákveðinn hátt. Hann
ferðaðist um landið og hitti ýmsa
mæta menn. Niðurstaðan var sú að
gefa þyrfti út rit á íslensku og stuðla
þannig að endurreisn málsins. Árið
1816 var Hið íslenska bókmennta-
félag stofnað í Kaupmannahöfn að
frumkvæði Rasks og var hann kjörinn
formaður félagsins, gegndi því starfi í
rúmt hálft ár, en
þá lagði hann
sama ár í hina
löngu Austur-
landaferð sína
sem stóð í sex og
hálft ár.
Bók Rasks um
íslenska málfræði
var prentuð 1811
og fyrir hana upp-
skar hann þakk-
læti Íslendinga sem m. a. ortu til
hans, samanber lofkvæði Finns
Magnússonar um hann.
Að mati Rasks var gríska, („móðir
norrænna mála“), eina málið sem
hægt var að jafna saman við íslensku,
en hann taldi íslensku orðin betri en
þau grísku, m. a. með það í huga að
mynda ný orð.
Kirsten Rask nefnir marga Íslend-
inga, m. a. „Thorarensson på Mæðru-
völlur“ sem er Bjarni Thorarensen
skáld. Nöfn annarra Íslendinga eru
þó rétt, til dæmis Finns Magnússon-
ar, Árna Helgasonar, Steingríms
Jónssonar, Sveinbjörns Egilssonar
og Baldvins Einarssonar svo að fáein-
ir séu nefndir. Rask lenti í ritdeilum
við Baldvin, annars voru það Íslend-
ingar sem viðurkenndu hann þegar
Danir snerust gegn honum.
Það gladdi Rask að vera loks skip-
aður prófessor í Asíumálum. Þegar
hann kom heim úr sinni löngu ferð
með viðkomu í mörgum löndum, m.a.
Rússlandi, væntu Danir þess að hann
skrifaði um ferðina því að margir voru
forvitnir um framandi lönd.
Í staðinn lenti Rask í stríði við
landa sína út af stafsetningu og má
sem dæmi nefna að hann vildi skrifa å
fyrir aa. Þótt margir væru sammála
honum voru ýmsir áhrifamenn á ann-
arri skoðun.
Rask var sjálfur harður í horn að
taka. Hann gagnrýndi t.d. þjóðskáldið
Oehlenschläger fyrir að nota orðið
„urkraft“ sem síðar varð til þess að
skáldið tók upp „grundkraft“ og jafn-
vel Grundtvig fékk að heyra það að
hann færi ekki alltaf rétt með forn-
norræn orð. Rask gagnrýndi þýðing-
ar hans á Eddukvæðum og var það
ekki sársaukalaust. Þetta kom ekki í
veg fyrir að Grundtvig orti eftir Rask
þar sem hann harmaði missi „hins
norræna rúnameistara“.
Meðal deiluefna Rasks var ágrein-
ingur við þýsku bræðurna Grimm.
Þeir voru þjóðernissinnaðir og virtu
dönsku lítils sem fékk Rask á móti
þeim. Hann hafði áður unnið með
þeim en þótti kunnáta þeirra í dönsku
og íslensku lítil og þýðingar þeirra á
Eddukvæðum ótrúverðugar.
Rask lagði drög að heimsmáli 64
árum á undan höfundi esperantos,
Zamenhof.
Íslenska Rasks var málfræðilega
rétt en nokkuð bókleg, sótti mikið til
Íslendingasagna. Menn voru sam-
mála um að hann væri altalandi á ís-
lensku.
Í bók Kirsten Rask birtist Rask
lesendum sem nokkuð einmana mað-
ur og þrjóskur á köflum. Menn fá
betri innsýn í heim þessa einstæða
manns við lestur bókarinnar og yfir-
leitt tekst höfundinum að vekja áhuga
lesandans og segja fjörlega frá þótt
lærdómsmaðurinn Rask sé fyrst og
fremst í öndvegi. Lesandinn fær þó að
kynnast manninum, meira að segja
ástamálum hans sem voru þó fyrir-
ferðarlítil.
Jóhann Hjálmarsson
BÆKUR
Ævisaga
eftir Kirsten Rask. Prentuð í Danmörku.
Gads Forlag 2002 – 255 síður.
RASMUS RASK
Rasmus Kristian
Rask
Baráttuglaður fræðimaður
ÁRIÐ 1999 komu saman fjórtán
listamenn sem eiga það sameiginlegt
að vinna verk sín innan ramma mál-
aralistarinnar, markmið þeirra voru
umræður innan hópsins, hvatning og
sýningarhald. Fyrsta sýning þeirra
var haldin í Gallerí Gangi sama ár,
síðan hefur hópurinn sýnt á Kjar-
valsstöðum, í Berlín, á Siglufirði og í
Færeyjum. Nú hefur nýstofnað
Listasafn Reykjanesbæjar boðið
hópnum að sýna og er það sjötta sýn-
ing hans. Þetta er aðeins önnur sýn-
ing safnsins og er því hér með óskað
velfarnaðar með starfsemi sína en
það er gleðilegt þegar nýr boðssýn-
ingarsalur bætist við þá fáu sem þeg-
ar eru á landinu.
Félagar í Gullpenslinum hafa allir
verið virkir á sínum vettvangi um
árabil, sumir lengur en aðrir en allir
eiga þeir það sameiginlegt að nálgast
listina af mikilli alvöru og segja má
að hver um sig fáist við rannsóknir
og sköpun á sínu sviði. Hver sýning
þeirra er því mjög áhugaverð fyrir
almenning sem fær tækifæri til að
kynna sér verk fjórtán málara á einu
bretti. Ég velti því þó aðeins fyrir
mér af hverju konurnar í hópnum
séu aðeins þrjár?
Þau JBK Ransu, Sigtryggur
Bjarni Baldvinsson og Inga Þórey
Jóhannsdóttir sækja öll á einhvern
hátt til fortíðar í myndum sínum,
JBK Ransu notar tungumál op/pop-
listarinnar, Sigtryggur Bjarni sömu-
leiðis, en blandar verk sín einnig
náttúrumótífum. Inga Þórey Jó-
hannsdóttir heldur áfram á sinni sér-
stæðu braut í rannsóknum sínum á
litum og formum og áhugavert að
fylgjast með hverju nýju verki henn-
ar. Á öðrum slóðum er Sigríður
Ólafsdóttir sem hefur fengið mjög
lofsamlega dóma fyrir málverk sín af
íslenskum fjölskyldum, þar er ríkur
efniviður fyrir áhugaverða listsköp-
un. Jóhann Ludwig Torfason beitir
tölvutækni við gerð mynda sinna og
er sá í hópnum sem helst byggir
myndir sínar á einhvers konar frá-
sögn en að auki má nefna þar til
Helga Þorgils Friðjónsson sem hér
sækir efnivið sinn í Biblíuna.
Náttúran sem einhvers konar
hugleiðsluástand birtist í verkum
þriggja listamanna, undurfallegt
verk Þorra Hringssonar vekur upp
þrá eftir liðnum sólskinsdögum um
leið og það kemur kyrrð á hugann.
Líkt og þau JBK Ransu, Sigtryggur
Bjarni og Inga Þórey sækja að
nokkru leyti til fortíðar gerir Þorri
það einnig með því að leita fanga í
ævistarfi föður síns og halda áfram
með starf hans ef svo má segja. Það
er spennandi að sjá hvernig verk
hans líkjast málverkum Hrings Jó-
hannessonar að hluta til en einhvers
staðar skilur algjörlega á milli svo ný
verk verða til. Þetta sýnir vel hversu
miklir möguleikar eru enn óplægðir í
íslenskri landslagsmálun. Málverk
Þorra eru raunsæ að mestu leyti en
búa einnig yfir annarri vídd, dreymni
og rómantík, smáatriðin leysast upp
í liti og birtu sem er annars heims.
Málverk Georgs Guðna eru núorðið
mörgum kunn, einnig hér er náttúr-
an eins konar griðastaður eða
ímyndað hugarástand. Kristín Gunn-
laugsdóttir er í verkum sínum fjær
raunveruleikanum eins og við þekkj-
um hann en þó finnst mér að megi
finna svipað hugarástand í lands-
lagsverki hennar af hvítu fjalli; eins
og verk hinna tveggja býður það upp
á kyrrð og ró, kallar fram hugleiðslu-
ástand.
Eggert Pétursson sýnir hér litla
og fallega mynd í anda þeirra blóma-
verka sem hann hefur unnið á liðnum
árum en verk hans eru frábært fram-
lag til íslenskra landslagsmálverka.
Hjá Sigurði Árna kemur fram
nostalgía þegar hann festir óefnis-
kennt augnablik á strigann. Það er
eftirtektarvert að í þessum skugga-
myndum vitnar hann einnig í verk
Hrings Jóhannessonar líkt og Þorri
gerir. Mynd Sigurðar Árna sem sjá
má í sýningarskrá og sýnir skugga
manns er nánast nákvæm eftirlíking
af málverki eftir Hring Jóhannesson.
Sigurður Árni er þó enn innan þess
ramma sem hann hefur gert um verk
sín, þar sem hann rannsakar það
sem er og það sem ekki er. Ætíð má
lesa málverk hans á fleiri en einn
veg.
Daði Guðbjörnsson er á svipuðum
nótum og hann hefur verið lengi. Nú
eru nýjungar ekki alltaf af hinu góða
og alls óþarft að listamenn séu ávallt
að koma með eitthvað nýtt nýjung-
anna vegna, eins og ljóslega kemur
fram hér að ofan. En ég gæti þó
ímyndað mér að Daði ætti eitthvað í
pokahorninu sem hann og við höfum
ekki enn séð.
Flest verkin á sýningunni eru ný
af nálinni og því kemur á óvart að
Hallgrímur Helgason kýs hér að
sýna þrettán ára gamalt verk. Óneit-
anlega hefði verið áhugaverðara að
fá að sjá hvað Hallgrímur er að fást
við í dag.
Listamennirnir í Gullpenslinum
eru mjög ólíkir sín á milli. Mér sýnist
sem að á sínum tíma hafi verið hóað
saman nokkrum sem voru að mála,
sem eitthvað þekktust og héldu sig
geta átt einhver samskipti og það er
auðvitað gott og gilt. En nú hefur
hópurinn haldið sex sýningar með
þessu formi óbreyttu og það er
spurning hvort ekki sé grundvöllur
fyrir að vinna markvissara á ein-
hvern hátt. Listamennirnir sjálfir
eru bestu listfræðingarnir og kúra-
torarnir og mættu sýna það oftar í
verki. Nú eru til dæmis nokkrir í
hópnum sem leita á vissan hátt aftur
til fortíðar í verkum sínum og
kannski væri áhugavert að sjá verk
þeirra við hlið þess sem á undan er
gengið, hvort sem það væru verk lífs
eða liðinna listamanna. Og kannski
væri hægt að taka fleiri inn í hópinn,
stofna hóp út frá hópnum eða hvað
veit ég. Möguleikarnir eru óþrjót-
andi í þeim efnum sem öðrum.
Sýningin í heild er af þessum sök-
um óhjákvæmilega dálítið sundur-
laus. Húsnæðið er ágætt en býður
ekki upp á að hver listamaður sýni
fleiri en eitt verk. Listamennirnir
mættu því að ósekju leggja meiri
áherslu á að hafa kynningarefni um
önnur verk sín til hliðsjónar verkun-
um á sýningunni. Sumir gera það en
langt frá allir. Ekki er ólíklegt að á
sýningu sem þessa komi nokkuð
margir sem ekki þekkja verk allra
listamannanna fyrir, en vilji gjarnan
kynna sér þau betur. Það er a.m.k.
vonandi að sem flestir líti inn í nýja
safnið í Duushúsum í Reykjanesbæ.
Líflegur Gullpensill í Reykjanesbæ
MYNDLIST
Listasafn Reykjanesbæjar
Til 8. desember. Sýningin er opin alla
daga frá kl. 13-17.
MÁLVERK, GULLPENSILLINN, SAMSÝN-
ING FJÓRTÁN LISTAMANNA
Ragna Sigurðardóttir
Morgunblaðið/Hilmar Bragi Bárðarson
Verk Þorra Hringssonar, „Á Flesjunum“, á sýningu Gullpensilsins.
Morgunblaðið/Jim Smart
SÝNING Íslenska dansflokksins,
sem sýnt hefur í Þýskalandi að
undanförnu, fær lof í dómi Neuß-
Grevenbroicher Zeitung. „Kraft-
mikið, tjáningarríkt, ólgandi – Ís-
lenski dansflokkurinn greip áhorf-
endurna í Neuss sterkum tökum
með danssýningu sinni í þremur
þáttum,“ segir í fyrirsögn blaðsins.
Þá segir í dómnum að stjórnand-
inn Katrín Hall – sem þýskir
áhorfendur kannist líklega við frá
Kölnarárum hennar – hafi frá því
hún tók við stjórn Íslenska dans-
flokksins með skipulegum hætti
umbreytt verkefnaskrá flokksins
þannig að hann sýni nú dans sem
sé í senn alþjóðlegur, nútímalegur
og íslenskur.
„Þegar á heildina er litið sýndi
Íslenski dansflokkurinn vandaðan,
grípandi og sannfærandi nútíma-
dans – þar sem húmor og alvara,
þungi og léttleiki vógu salt,“ segir
Neuß-Grevenbroicher Zeitung.
Myndin er tekin á æfingu Ís-
lenska dansflokksins.
Kraftmikil,
grípandi
sýning
Hrásalur, Listaháskóla Íslands,
Sölvhólsgötu 13 Jólatónleikar tón-
listardeildar skólans verða daglega
fram til 17. desember og hefjast kl.
20, nema tónleikarnir 17. desember
eru tvískiptir: kl. 18 og kl. 20. Nem-
endur flytja sóló dagskrár og kamm-
ermúsík auk frumsamdra tónverka.
Nánari upplýsingar um hverja tón-
leika fyrir sig birtast á heimasíðu
skólans www.lhi.is samdægurs.
Súfistinn Laugavegi 18 Lesið
verður úr fantasíubókum kl. 20.
Anna Heiða Pálsdóttir les úr þýð-
ingu sinni á bók Philip Pullmann:
Skuggasjónaukinn, Aðalsteinn Ás-
berg Sigurðsson les úr bókinni Ljós-
in í Dimmuborg, Gunnhildur Hrólfs-
dóttir les úr bókinni Allt annað líf og
Guðlaug Richter les úr þýðingu sinni
á bók Lars Henrik Olsen: Baráttan
um sverðið.
Í DAG