Morgunblaðið - 03.12.2002, Page 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 3. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÍSLENDINGUM á Bretlands-eyjum brá í brún á dögunumer morgunþátturinn Ísland íbítið á Stöð 2 birtist á skján-
um hjá þeim auk annars íslensks
sjónvarpsefnis. Ástæðan er sú að
Norðurljós/Stöð 2 og síðar Ríkisút-
varpið, RÚV, hafa hafið stafrænar
tilraunaútsendingar um gervitungl,
sem þýðir að sendingar stöðvanna
nást í Bretlandi og á Norðurlönd-
unum sé móttökubúnaður á jörðu
niðri nægilega öflugur. Það þýðir
líka að miðlarnir nást á Íslandsmið-
unum, líkt og sjómenn hafa barist
fyrir lengi. Ef tilraunin gefur góða
raun, en verið er að mæla um þess-
ar mundir hversu öflugan búnað
þarf til að taka á móti sendingun-
um, gæti stafrænt sjónvarp um
gervitungl orðið að veruleika innan
skamms.
En gervitunglið er þó ekki eina
leiðin sem skilað gæti stafrænum
útsendingum hér á landi.
Loft, jörð eða land?
Loftið er takmörkuð auðlind þeg-
ar kemur að sjónvarpssendingum.
Sem þýðir einfaldlega að aðeins er
pláss fyrir ákveðinn fjölda rása á
öldum ljósvakans í hliðræna kerf-
inu sem nú er notað til sjónvarps-
sendinga og því sífellt leitað leiða til
að auka nýtinguna enda ýmislegt
fleira en sjónvarp sem sent er í
gegnum loftið. Með stafrænum
sjónvarpssendingum er hægt að
auka flutningsgetu til mikilla muna.
Þá er hliðræna kerfið dýrt í rekstri
og hafa margar þjóðir ákveðið að
stefna að lokun þeirra á sem
skemmstum tíma. Þetta eru m.a.
rökin fyrir því að á vegum sam-
gönguráðuneytisins er nú unnið að
samkomulagi um uppbyggingu á
landlægu dreifikerfi fyrir stafræn-
ar útsendingar allra sjónvarps-
stöðva landsins. „Menn vilja fá
betri nýtingu út úr auðlindinni, sem
er tíðnin í loftinu,“ segir Sigurður
G. Guðjónsson, forstjóri Norður-
ljósa. „Það er grunntónninn að baki
hugmyndinni um stafrænt sjón-
varp.“
Nefndin á að skila áætlun um
flutning yfir í stafrænt kerfi í febr-
úar nk. og á útboð kerfisins að fara
fram í mars. Þá á að liggja fyrir
ákvörðun um hvenær hliðrænu
dreifikerfunum verði lokað.
En hagsmunaaðilar eru ekki á
einu máli um hagkvæmustu leiðirn-
ar til að skila stafrænum sjónvarps-
sendingum inn á heimili fólks. Líkt
og í því kerfi sem nú er notað eru
þrjár leiðir færar, um loft (með loft-
netum og sendum), í jörðu (með
kapalkerfi/ljósleiðara) og í gegnum
gervitungl, sem þýðir að viðtakandi
þarf að hafa móttakara, þ.e. gervi-
tungladisk. Í öllum tilvikum þarf
áhorfandinn að hafa móttökubúnað
til að taka við stafrænu sjónvarps-
merkjunum sem oftast er utaná-
liggjandi en getur verið innbyggður
í sjónvarpstækið. Það er því ekki
nauðsynlegt að hvert heimili end-
urnýi sjónvarpstækið þegar staf-
ræna tæknin verður komin í gagn-
ið.
Tilraunaútsendingar
hafnar
Norðurljós/Stöð tvö og síðar
RÚV hófu fyrir nokkru stafrænar
tilraunaútsendingar í gegnum
gervitungl. Í framhaldi af marg-
þættum mælingum verður tekin
ákvörðun um hvort Norðurljós/
Stöð 2 semji um dreifingu með
þessu móti við gervitunglafyrir-
tæki. Breiðband Landssímans hef-
ur þegar hafið stafrænar útsend-
ingar um ljósleiðara og er í
samstarfi við Skjá 1 um að dreifa
efni stöðvarinnar. Þá er í gildi
samningur Símans um dreifingu á
sjónvarpsstöðvum Norðurljósa og
viðræður eru hafnar við RÚV um
frekara samstarf í stafrænu sjón-
varpi á breiðbandinu. Stafrænt
sjónvarp er því orðið að veruleika
nú þegar á Íslandi.
Forsvarsmenn Norðurljósa
segja aðallega tvær ástæður fyrir
því að verið sé að skoða mögu-
leikann á stafrænum sjónvarps-
sendingum á þessum tímapunkti,
fyrir utan það að yfirvofandi er að
hliðræna kerfinu verði lokað af yf-
irvöldum. „Önnur ástæðan er sú að
verð í gervitunglum og mótttöku-
búnaður hefur lækkað verulega,“
segir Alfreð Halldórsson, deildar-
stjóri tæknideildar Norðurljósa. „Í
öðru lagi er líftími hvers myndlyk-
ils takmarkaður. Það fer að styttast
í að myndlyklar okkar verði gamlir,
en þeir voru teknir í notkun 1994.
Viðhaldskostnaður verður sífellt
meiri.“
Þór Jes Þórisson, hjá breið-
bandssviði Símans, segir hliðræna
kerfið fullnýtt í dag „og því þarf að
skipta yfir í stafrænt til þess að
fjölga rásum og koma með nýjung-
ar fyrir sjónvarp“. Alfreð segir að
sendingar um gervitungl myndu
alltaf verða ódýrari fyrir Norður-
ljós. „Við, líkt og Ríkisútvarpið,
flytjum nú efni eftir ljósleiðarakerfi
Landssímans til senda og þaðan í
lofti til áhorfenda, þar með er
blandan þreföld. Að endingu gæti
farið svo að svipuð blanda yrði fyrir
valinu með stafrænar sendingar.
En það tekur tíma að finna bestu
lausnina.“
Eyjólfur Valdimarsson, forstöðu-
maður tækniþróunarsviðs RÚV,
segir að dreifileiðirnar hafi allar
sína kosti og galla og telur því
blöndu þeirra verða ofan á, líkt og
vinnuhópur á vegum Póst- og fjar-
skiptastofnunar mælti með í
skýrslu sinni sem kom út í júní sl.
„Gæðin eru alls staðar svipuð en
raunhæf flutningsgeta er ekki sú
sama, hægt er að bjóða meira magn
í gegnum kapal og gervitungl.“
Kostar yfir milljarð
Breiðband Landsímans nær nú
til um 33.000 heimila á höfuðborg-
arsvæðinu og um það bil 3.000
heimili bætast við á ári hverju, að
sögn Þórs Jes, en dreifing á staf-
rænu sjónvarpsefni hófst á breið-
bandinu 1. nóvember sl.
andi uppbyggingarhraði g
að um 48.000 heimili á hö
arsvæðinu yrðu tengd ker
fimm ár.“
Kostnaður við uppb
landlægs stafræns dreifik
samkvæmt skýrslu Póst-
skiptastofnunar á bilinu 1–
arðar miðað við einn se
dreifði fimm dagskrárrá
allt landið. Nýjan sendi þy
bæta við rásum og kost
ykist samkvæmt því. Þá e
allur rekstrarkostnaður
kostnaður neytenda veg
tökubúnaðar.
En hversu langt er i
stafræns sjónvarps komin
Norðurlöndunum?
„Svíar voru fyrstir, hófu
ingar árið 1999,“ útskýrir
er þeir innleiddu landlæg
kerfi. „Fyrirtæki í eigu sæ
isins á og rekur landdre
Kúnnarnir eru svo ýmsar
t.d. sænska sjónvarpið. V
iðleika hefur hins vegar re
næstum farið með fyrir
hausinn. Ástæðan er m.a. s
Stafrænt sjónvarp á Íslandi: Ekk
Hagsm
deila um
Með stafrænum sjón-
varpssendingum er
hægt að margfalda
flutningsgetu á efni um
loft og láð, bæta mynd-
og hljóðgæði og auka
notkunarmöguleika
áhorfenda heima í stofu
til muna. Sunna Ósk
Logadóttir kannaði
áform íslenskra aðila
um stafrænt sjónvarp
hér á landi.
Þrjár leiðir eru færar til a
ingar um gervitungl hafa
einnig til greina. Sennileg
HVER er helsti ávinningurinn af
stafrænu sjónvarpi fyrir áhorf-
endur og sjónvarpsstöðvarnar?
„Betri nýting, fleiri rásir, betri
mynd- og hljóðgæði, möguleiki á
gagnvirkni og þar af leiðandi ýmis
önnur þjónusta,“ segir Alfreð
Halldórsson, deildarstjóri tækni-
deildar Norðurljósa. Eyjólfur
Valdimarsson, forstöðumaður þró-
unarsviðs RÚV, nefnir sérstaklega
að fleiri dagskrárrásir komist fyr-
ir á hverjum sendi en í hliðræna
kerfinu komist aðeins ein fyrir.
„Það er hugsanlegt að Rík-
isútvarpið myndi nýta sér þetta og
fá jafnframt aukinn sveigjanleika.
Alþekkt er óánægjan með að frétt-
ir víki fyrir íþróttum og öfugt.“
Gagnvirkni er sá kostur staf-
ræns sjónvarps sem margir hafa
horft í, þó að tæknin
sé víða stutt á veg
komin. Gagnvirkni
getur þýtt margt, t.d.
að áhorfandinn taki
beinan þátt í sjón-
varpsþáttum, geti
verslað í gegnum
sjónvarpið eða ráðið
frá hvaða sjón-
arhorni hann kýs að
horfa á formúluna
eða fótboltann.
Alfreð telur að einhvers
gagnvirkni muni fylgja sta
sjónvarpi í lofti á Íslandi a
byrjun. Hann nefnir sem m
leika að hluta til að í stað t
varps gæti komið það sem
er dagskrárvísir, EPG, og
mun fleiri aðgerðarmögul
Betri gæði – flei
RAPPAÐ Á ÍSLENSKU
VARÐVEISLA TÓNVERKA
Í Morgunblaðinu sl. sunnudag birt-ist grein undir fyrirsögninni„Varðveisla tónverka“, en þar
minnti Bergþóra Jónsdóttir blaðamað-
ur á þann merkilega menningararf sem
fólginn er í tónlistarverkum íslenskra
tónlistarmanna fyrr og síðar. Hún vek-
ur athygli á mikilvægu hlutverki Ís-
lensku tónverkamiðstöðvarinnar í því
sambandi, en þar er varðveitt eina safn-
ið sinnar tegundar hér á landi þar sem
haldið er til haga öllum tegundum ís-
lenskrar samtímatónlistar, og segir að
„ef það hyrfi væri heil listgrein í ís-
lenskri menningarsögu síðustu aldar
þurrkuð út í einu lagi“. Þá er einnig
bent á þýðingu þess efnis sem varðveitt
er á safnadeild Ríkisútvarpsins, „sem
hefur að geyma bróðurpart þess sem
hljóðritað hefur verið af íslenskri tón-
list frá upphafi“.
En greinin fjallar ekki einungis um
þýðingu þessara safna fyrir íslenska
menningarsögu, heldur er einnig rak-
inn sá mikli vandi sem blasir við þessum
tónlistarsöfnum þar sem hvorugt þeirra
hefur „haft fjárhagslega burði til þess
að standa undir þeim kröfum sem al-
menningur mætti og ætti að gera til
þeirra“. Enn hafa þau til að mynda ekki
haft bolmagn til að færa gögn sín yfir á
tölvutækt form og skrá þau með við-
unandi hætti, en einungis þannig er
hægt að varðveita safneignirnar á
öruggan máta til frambúðar og gera
verkin aðgengileg þeim sem vilja vinna
með þau eða rannsaka þau nánar.
Svo virðist sem um þennan málaflokk
hafi ríkt andvaraleysi meðal stjórn-
valda, því eins og Berþóra greinir frá er
ekki kveðið á um leiðir til að varðveita
þennan veigamikla þátt íslenskrar
menningarsögu í nýlegum safnalögum.
Þó er ljóst að ef einhver hluti þessara
verka tortímdist væri skaðinn óbætan-
legur, þar sem um frumeintök er að
ræða og öðrum eintökum er ekki til að
dreifa. Það er því afar brýnt að stjórn-
völd taki nú þegar af skarið og kosti því
til sem þarf til að finna þessum málum
viðunandi farveg. Íslenskan tónlistar-
arf verður að varðveita með sómasam-
legum hætti, enda hefur lítil þjóð á borð
við okkar síst efni á að vanrækja eða
jafnvel glata heilli listgrein úr menn-
ingararfleifð sinni.
Ef marka má greinina „Fjölnismennvorra daga“ sem birt var í Lesbók
nú um helgina fer vegur íslenskrar
tungu og þeirra tjáningarmöguleika
sem hún býr yfir vaxandi innan dæg-
urmenningar, þrátt fyrir að vinsældir
enskra texta á því sviði hafi lengi verið
áhyggjuefni. Þar leiðir greinarhöfund-
ur, Katrín Jakobsdóttir, að því líkur að
merkja megi jákvæða þróun í því
skemmtilega afturhvarfi til íslenskunn-
ar sem vart hefur orðið í íslenskri rapp-
tónlist, sem um þessar mundir er einn
frjóasti vaxtarbroddur íslenskrar dæg-
urtónlistar.
Katrín segir það jafnframt „grátbros-
legt“ að rapparar standi líklega „há-
skólamönnum framar í þessum efnum“
og vísar til þeirra hættu sem íslenskri
tungu getur verið búin í háskólasamfé-
laginu ef ekki er nægilega vel staðið að
þýðingum á erlendum orðum og hugtök-
um á hverju fræðasviði fyrir sig, sér-
staklega þar sem hluti kennslunnar fer
nú fram á ensku. Sú áminning er tíma-
bær, því jafnvel þótt vitskuld sé nauð-
synlegt að kenna ýmis námskeið á há-
skólastigi á ensku, til að þjóna erlendum
nemendum og hagsmunum skólans,
verður jafnframt að gera þá skýlausu
kröfu til íslenskra kennara og nemenda
að þeir séu vel heima í sínum fræðum á
móðurmálinu, auk enskunnar.
Alltof oft er talað um afturför í mál-
vitund yngri kynslóða samfélagsins,
ekki síst unglinganna. Það er því sér-
staklega ánægjulegt þegar tungumálið
gengur í endurnýjun lífdaga í listsköp-
un þess aldurshóps. Svo lengi sem ís-
lenska þjónar skapandi þörfum þeirra
sem eiga eftir að setja mark sitt á fram-
tíðina – og „þeir eru þreyttir á íslensk-
um enskurappandi mönnum“, eins og
segir í texta XXX Rottweilerhundanna
– er líklega ástæðulaust að óttast um af-
drif hennar.
HLÝJA OG UMHYGGJA
Sjúkdómar geta lagt miklar byrðar áfólk, bæði sjúklingana og aðstand-
endur þeirra. Hrörnunarsjúkdómurinn
Alzheimer er sérstaklega erfiður viður-
eignar. Smátt og smátt missir sjúkling-
urinn alla færni, getuna til að tala, tjá
sig og vinna með höndunum. Þessu
fylgir minnissjúkdómur, sem skiptist í
þrjú stig. Á fyrsta stiginu er aðallega
um skammtímaminnisleysi að ræða, á
öðru stigi ágerist minnisleysið og sjúk-
lingurinn gleymir jafnvel nöfnum og
þekkir ekki lengur vini og ættingja. Á
þriðja stigi þarf viðkomandi hjálp með
allar athafnir daglegs lífs og á erfitt
með að tjá sig og átta sig á umhverfinu.
Fyrir átta árum greindist Kristín
Þorsteinsdóttir með Alzheimer. Sigur-
jón Ingi Hilariusson, maður Kristínar,
hefur annast hana og sér um hana allan
sólarhringinn. Sigurjón lýsti því í við-
tali við Nínu Björk Jónsdóttur í Morg-
unblaðinu á sunnudag að hann yrði var
við ákveðna tilhneigingu til að stimpla
einstaklinga með þessa sjúkdóma í
samfélaginu. „Fólk spyr hvort það þýði
nokkuð að koma í heimsókn, hvort hún
þekki fólk og hvort það þýði eitthvað að
koma og tala við hana. Það hefur ekki
verið sagt við mig að hún sé heiladauð
og það þýði ekki að heimsækja hana, en
það hefur verið sagt um svona sjúklinga
og það er slæmt.“
Sigurjón bendir í viðtalinu á lykil-
atriði varðandi umönnun sjúklinga, sem
fæstir gera sér sennilega grein fyrir.
Hann leggur áherslu á að þótt Kristín
hafi misst greindarminnið hafi hún enn
tilfinningaminni. „Tilfinningarnar eru
mjög ríkar og þær geta verið sveiflu-
kenndar. Það besta sem maður getur
gert fyrir Kristínu er að gefa henni
hlýju, halda í höndina á henni, horfa í
augun á henni, brosa með henni og fá
hana til að hlæja.“ Síðar bætir hann við:
„Við verðum að styðja einstaklinginn
með tilfinningum, innlifun og sannfær-
ingu, það getum við ekki gert með
hroka og stærilátum.“
Frásögn Sigurjóns Inga Hilariusson-
ar er í anda þessara orða. Og þau minna
á að jafnvel í baráttunni við illvíga sjúk-
dóma á borð við Alzheimer, þar sem
enga leið er að finna til bata, verður að
hafa í huga að þótt sjúklingurinn glati
miklu glatar hann ekki tilfinningaminn-
inu. Hlýja og umhyggja skipta síst
minna máli en réttur lyfjaskammtur í
umönnun sjúklinga með alvarlega sjúk-
dóma á borð við Alzheimer.