Morgunblaðið - 31.12.2002, Blaðsíða 35

Af Keikó í Noregi
HÁHYRNINGURINN Keikó hef-
ur frá því í haust verið í Noregi eftir
að hafa synt yfir Atlantshafið. Verk-
efninu verður fram haldið og reynt að
koma Keikó á ný í villta náttúru. Há-
hyrningar fylgja síldinni inn á Vest-
landet í Noregi á útmánuðum og þá
verður þess freistað að aðlaga Keikó
að hjörð háhyrninga. Hann er við
Taknes við Aravíkurfjörð, afskekktu
nesi ekki langt frá Kristiansund.
Mjög hefur dregið úr umfangi
verkefnisins frá í Vestmannaeyjum.
Nú starfa þar tveir þjálfarar, Kan-
adamaðurinn Colin Baird og Þor-
björg Kristjánsdóttir líffræðingur
ásamt norskum aðstoðarmanni. Þeg-
ar mest var í Vestmannaeyjum unnu
um 30 manns við verkefnið. Í Eyjum
var girðing yfir þvera Klettsvík en í
Noregi er engin slík. Þjálfararnir
annast um velferð dýrsins, sjá um
daglegar æfingar og fæðu.
Þjálfarar fóru með Keikó á háhyrn-
ingaslóð við Vestmannaeyjar í júlí síð-
astliðnum í von um að hann aðlagist
háhyrningum. Fylgst var með dýrinu
úr skútu með því að nema sendingar
frá vhf-sendi og gervihnetti. Um
verslunarmannahelgina yfirgáfu há-
hyrningarnir Eyjarnar, eins og und-
anfarin ár. Dýrin fóru hratt yfir aust-
ur á bóginn. Eftir það var stuðst við
gervihnött til þess að fylgjast með
ferðum Keikó. Það er skemmst frá
því að segja að Keikó hélt austur með
suðurströnd Íslands, norður fyrir
Færeyjar og þaðan til Noregs. Þjálf-
arar fylgdust með úr fjarlægð. Þeir
voru í Færeyjum þegar Keikó var
norður af eyjunum og héldu til Nor-
egs þegar dýrið nálgaðist norska
skerjagarðinn. Þá hafði Keikó verið
sex vikur í hafi. Í september fundu
þeir Keikó í Skálavíkurfirði, skammt
frá Kristiansund. Keikó hafði greini-
lega þrifist vel í hafi og fengið nægju
sína að éta.
Keikó tók upp á því að elta bát til
hafnar og koma dýrsins varð á allra
vitorði í Noregi. Fólk streymdi til
Skálavíkurfjarðar og myndir birtust
af börnum að leik við dýrið. Fólk var
mjög ágengt og virti lítt beiðni þjálf-
ara um að ónáða ekki. Allir helstu fjöl-
miðlar beggja vegna Atlantsála sendu
fréttamenn til Skálavíkur. Fréttin fór
um allan heim. Norsk stjórnvöld settu
nálgunarbann á dýrið og aðstoðuðu
við að bægja fólki frá. Í nóvember var
Keikó fluttur á afskekktan stað við
Taknes. Þar hefur tekist að skapa
nauðsynlegt næði til þess að vinna
með dýrið og undirbúa framhaldið
sem er að skila Keikó í villta náttúru.
Að baki verkefninu standa Free
Willy Keikó Foundation, samtök sem
gagngert voru stofnuð til þess að
freista þess að koma Keikó í villta
náttúru og Humane Society í Banda-
ríkjunum. Nú eru rúm fjögur ár frá
því Keikó var fluttur til Vestmanna-
eyja. Það er skoðun hinna bandarísku
samtaka að mikið hafi áunnist. Keikó
er í miklu betra ástandi nú en fyrir
fjórum árum, er við „hestaheilsu“ og í
góðu formi. Hægt og örugglega hefur
Keikó tekið framförum og sumarið
var hreint ævintýri.
Þeir sem að verkefninu standa hafa
ávallt gert sér grein fyrir því að tví-
sýnt er um árangur. Það hefur þó
ekki hindrað menn í að gera þessa til-
raun sem á sér ekki hliðstæðu um víða
veröld. Samtökin skuldbundu sig
gagnvart íslenskum stjórnvöldum að
annast um velferð Keikó og bera allan
kostnað. Við það hefur verið staðið.
Svo lengi sem Keikó sýnir framfarir
verður tilrauninni haldið áfram.
Eftir Hall
Hallsson
„Svo lengi
sem Keikó
sýnir fram-
farir verður
tilrauninni
haldið áfram.“
Höfundur er framkvæmdastjóra
Keikó-samtakanna á Íslandi.
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 2002 35
Áhrif ríkistryggingar á gengi fáeinna félaga
Markaðurinn Ríkistrygging
Nafnávöxt-
unarkrafa Gengi
Nafnávöxt-
unarkrafa Gengi
Bakkavör 13,25 11,5 5,5 190
Eimskip 14,2 6 5,5 11
Marel 16 18 5,5 144
JÓHANNES Geir Sigurgeirsson,
stjórnarformaður Landsvirkjunar,
svarar fyrir gagnrýni á arðsemi
Kárahnjúkavirkjunar hér í blaðinu
rétt fyrir jól. Megináherslan í mál-
flutningi Jóhannesar virðist vera sú,
að hann telji áhættu ekki skipta
neinu máli við mat á arðsemi fjár-
festinga, heldur megi leggja að jöfnu
fjárfestingar í ríkisskuldabréfum og
áhætturekstri.
Nálgun Jóhannesar er bæði ný-
stárleg og djörf. Með því að beita að-
ferðafræði hans mætti stórauka virði
allra íslenskra hlutafélaga. Allt sem
þarf er að tryggja, að annaðhvort
veiti ríkið öllum fyrirtækjum á
markaðnum ríkisábyrgð, eða hluta-
bréfaverð verði fest miðað við rík-
istryggða lánsfjárvexti. Gangist rík-
ið einnig í ábyrgð fyrir hlutafé má
enn auka verðmæti fyrirtækjanna.
Ég hef til gamans endurreiknað
gengi hlutabréfa í fáeinum fyrir-
tækjum á grunni töfraformúlu
stjórnarformanns Landsvirkjunar.
Viðurkennt skal, að um er að ræða
fremur ónákvæman útreikning, sem
þó gefur nægilega skýra vísbend-
ingu um áhrifin. Gengið er út frá ný-
legum tölum frá Íslandsbanka um
ávöxtunarkröfu, gengi og framtíðar-
vöxt. Ef miðað yrði við 5,5% ríkis-
tryggða ávöxtun gæti gengi Eim-
skipafélags Íslands samkvæmt
þessu hækkað úr 6 í 12, gengi Bakka-
varar færi úr 11,5 í 190 og gengi
Marels hf. úr um 18 í 144. Sannkölluð
jólagjöf það!
Jæja, kannski má maður vera feg-
inn því, að Jóhannes Geir Sigur-
geirsson skuli ekki vera fjármálaráð-
gjafi. Það veldur mér hins vegar
nokkrum áhyggjum, að maður, sem
treyst er fyrir milljarðatugum af al-
mannafé, skuli tjá sig opinberlega
um grundvallaratriði þess reksturs,
sem honum er falinn, af jafnlítilli
þekkingu og raun ber vitni.
Eftir Þorstein
Siglaugsson
Höfundur er hagfræðingur.
„Nálgun Jó-
hannesar er
bæði nýstár-
leg og
djörf.“
Töfralausn Jó-
hannesar Geirs
ÞAÐ er mikilvægt að stofnað verði
embætti umboðsmanns neytenda.
Embættið ætti að gæta hagsmuna
neytenda, svo sem að farið verði eftir
gildandi leikreglum, tekið verði tillit
til sjónarmiða neytenda, settar verði
almennar viðmiðunarreglur í við-
skiptum, jafnaður ágreiningur milli
neytenda og hagsmunaaðila og þann-
ig um búið að umboðsmaðurinn geti
farið með mál neytenda fyrir dóm-
stóla. Á síðasta ári flutti ég þings-
ályktunartillögu á Alþingi um stofn-
un umboðsmanns fyrir neytendum
en málið hefur ekki enn náð fram að
ganga.
Á síðustu árum hafa verið sam-
þykkt margvísleg lög á Alþingi sem
bætt hafa stöðu neytenda. Ástæða
þess er m.a. sú að neytendur standa
höllum fæti við að ná fram rétti sín-
um gagnvart fyrirtækjum. Fyrir-
tækin hafa yfir að ráða sérþekkingu
og meira fé en almennur neytandi.
Samfélagið verður sífellt flóknara og
því erfiðara fyrir neytendur að átta
sig á rétti sínum og réttarúrræðum.
Umkvörtunarefni neytenda eru fjöl-
mörg en oft smá. Ef fyrirtækin eru
ekki tilbúin til að leysa úr ágreinings-
málunum tekur því sjaldnast fyrir
neytendur að leita lausna með aðstoð
dómstóla þar sem lögfræðikostnaður
nemur oftast margfalt hærri fjárhæð
en upphaflegt umkvörtunarefni
snerist um. Sem dæmi má nefna að
algengt er að kvartað sé í kjölfar
kaupa á fötum eða hreinsunar á fatn-
aði. Að vísu eru til fjölmargar kvört-
unar- og úrlausnarnefndir sem úr-
skurða í neytendamálum en
úrskurðir þeirra eru sjaldnast bind-
andi fyrir fyrirtækin. Þá vantar mik-
ið upp á að neytendur þekki þessar
úrlausnarleiðir auk þess sem þær
vantar enn á ýmsum sviðum, t.d.
varðandi ágreiningsefni um þjónustu
tannlækna. Hér á landi er ekki hægt
að leita til óháðs aðila og láta meta
hvort dýrar aðgerðir séu nauðsyn-
legar eða hvort rétt hafi verið að
verki staðið. Þennan möguleika hafa
hins vegar bæði Bretar og Ítalir.
Allir landsmenn eru neytendur og
flestir þeirra vilja gjarnan eiga að-
gang að úrlausnarleiðum fyrir neyt-
endur þegar réttur þeirra er brotinn.
Mikilvægt er að halda uppi eðlilegu
aðhaldi og eftirliti jafnframt því sem
neytendur hafi góða yfirsýn yfir
markaðinn.
Hlutverk umboðsmanns neytenda
er að tryggja að eðlilegar og sann-
gjarnar leikreglur ríki á markaðin-
um. Hann gætir hagsmuna neyt-
enda, sér til þess að farið sé eftir
gildandi leikreglum og að tillit sé tek-
ið til sjónarmiða neytenda, setur al-
mennar viðmiðunarreglur í viðskipt-
um og gegnir hlutverki sáttasemjara
í ágreiningsmálum milli neytenda og
hagsmunaaðila. Umboðsmaður get-
ur farið með mál fyrir dómstóla til
varnar hagsmunum neytenda að eig-
in frumkvæði og/eða fylgt málum eft-
ir. Umboðsmaður sinnir kvörtunum
frá neytendum sem kaupa vöru (eða
þiggja) og/eða þjónustu bæði frá
einkaaðilum og opinberum aðilum.
Alls staðar annars staðar á Norð-
urlöndum er starfandi umboðsmaður
neytenda auk neytendastofnana á
vegum hins opinbera og frjálsra
neytendasamtaka. Þá hafa Neyt-
endasamtökin lengi óskað eftir því að
stofnað verði sérstakt embætti um-
boðsmanns neytenda hér á landi.
Eitt af þeim verkefnum sem um-
boðsmaður neytenda í Svíþjóð hefur
unnið að er bættur aðgangur neyt-
enda að tækninýjungum, svo sem að
leiðbeiningar með flóknum tækjum,
t.d. myndbandstækjum og tölvum,
séu á skiljanlegu máli og settar fram
á einfaldan hátt. Hann hefur samið
viðamikla skýrslu um aðgang aldr-
aðra og fatlaðra að tækninýjungum,
svo sem að hraðbankar séu hannaðir
þannig að þeir henti öllum neytend-
um. Vinna hans fyrir þá sem sjá illa,
eiga erfitt um hreyfingar eða eiga við
aðra fötlun að stríða hefur verið
kynnt víða.
Ef ákveðið verður að stofna emb-
ætti umboðsmanns neytenda á Ís-
landi þarf að semja tvenn lög úr nú-
verandi samkeppnislögum, þ.e. lög
um samkeppni og lög um neytenda-
vernd. Þannig mundi sá kafli sam-
keppnislaga sem fjallar um órétt-
mæta viðskiptahætti og neytenda-
vernd falla undir umboðsmann
neytenda. Auk þess væri eðlilegt að
kafli samkeppnislaga um greiðslu-
kortastarfsemi félli einnig undir
hann. Eðlilegt væri einnig að sum
sérlög sem samþykkt hafa verið til að
auka neytendavernd færðust frá
Samkeppnisstofnun til umboðs-
manns neytenda, svo sem lög um
lánsviðskipti og alferðir (pakkaferð-
ir). Einnig ætti umboðsmaður neyt-
enda að fylgjast með ólögmætum
samningsskilmálum í stöðluðum
samningum og grípa inn í þegar um
óeðlilega skilmála væri að ræða. Til
að tryggja öfluga en um leið sann-
gjarna samkeppni er því best að sam-
keppnisyfirvöld gæti samkeppninnar
en umboðsmaður neytenda sinni
neytendavernd.
Það er mikið hagsmunamál fyrir
almenning að málefnum neytenda sé
vel sinnt og umboðsmaður neytenda
getur bætt réttarstöðu neytenda
verulega. Þar sem neytendur standa
oft höllum fæti tel ég mikilvægt að
málið nái fram að ganga.
Umboðsmaður neytenda
Eftir Drífu
Sigfúsdóttur
„Það er mik-
ið hags-
munamál
fyrir almenn-
ing að mál-
efnum neytenda sé vel
sinnt.“
Höfundur er varaþingmaður.
Í Morgunblaðinu á mánudögum fá lesendur nýjustu fréttir af atburðum helgarinnar
úr heimi íþrótta, menningar, viðskipta og stjórnmála auk fastra efnisþátta.
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
L
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
M
O
R
19
69
3
1
2/
20
02
Auglýsendur!
Nú gefast enn fleiri tækifæri til að ná til landsmanna þegar Morgunblaðið
kemur líka út á mánudögum. Pantanafrestur er til kl. 16.00 á föstudögum
í síma 569 1111 eða augl@mbl.is.