Morgunblaðið - 31.12.2002, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 31. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. S
TUNDUM er sagt að fátt sé öruggt í
heimi hér nema skatturinn og dauðinn.
„Skatturinn“ mun fulltrúi grínsins í
setningunni en dauðinn er sjálfum sér
líkur og lítið skemmtiefni. En þótt hann
heimti að lokum sérhvern mann lýtur
jafnvel hann óvissu tímans eins og sr.
Hallgrímur benti á. Við þessi skilyrði
sem öllum þeim sem lífsanda draga eru sköpuð er skilj-
anlegt að flestum láti betur að spá aftur en fram, jafnvel
á mikilvægum tímamótum. En jafnvel eftiráspámenn
eiga örðugt verk því snúið getur verið að spá um ný-
liðna tíma, eins og vitrir menn hafa vakið athygli á. Það
er því í þessu sambandi huggunarríkt að ársgamlar
væntingar og spár um að þensla, viðskiptahalli og verð-
bólguskot mundu láta undan síga hafa gengið eftir og
gott betur á árinu sem er að kveðja. Allir velviljaðir
menn hljóta í einlægni að fagna því að svo vel hafi til
tekist og vonandi einnig þeir, sem þóttust sjá miklar
hrakfarir og hremmingar þegar þeir rýndu í framtíð
efnahagsmálanna. En hið stóra fagnaðarefni er þó það,
að flest bendir til þess að gömlu formúlurnar um fall-
valtleika íslensks efnahagslífs hafi misst gildi sitt. Þær
miklu breytingar sem gerðar hafa verið á umgjörð og
grundvelli efnahagslífsins síðasta áratug hafa leitt til
þess að fyrr er hægt að bregðast við hættumerkjum en
áður, hvort sem um þenslu eða samdrátt er að ræða.
Annað atriði skiptir einnig mjög miklu. Leikendurnir á
sviði efnahagslífsins eru miklu fleiri en áður var og hlut-
verkaskipunin og hlutverkaskiptingin er betri en áður
tíðkaðist. Áður fór ríkið með aðalhlutverkið í hverjum
leik og flestir hinna leikendanna höfðu lítið að segja eða
voru nánast sem statistar. Ef aðalleikarinn missteig sig
eða fékk ekki valdið sínu stóra hlutverki varð fátt til
bjargar verkinu og það sligaðist undan sjálfu sér – með
öðrum orðum gangverk efnahagslífsins fór úr skorðum
með stórtjóni fyrir fólk og fyrirtæki. Nú er allt með öðr-
um svip. Ríkið hefur nú aðeins miðlungsrullu að miðla
og á mest undir því að spila vel á móti öðrum öflugum
leikurum á þjóðarsviðinu.
II
EFNAHAGSSÉRFRÆÐINGAR töldu að langur tími
hlyti að líða áður en verulegur viðskiptahalli yrði við-
ráðanlegur á ný. En samstilltur vilji fjöldans, fólks og
fyrirtækja og varfærni í fjármálastefnu ríkisins skilaði
vel sínu verki og miklu fyrr en nokkur vildi leggja trú á
að gæti gerst. Hagvöxtur verður þrátt fyrir allt nokkur
á þessu ári og mun aukast á næsta ári og enn frekar ár-
ið eftir, enda þótt stórvirkjunum og verksmiðjubygg-
ingum sé enn haldið fyrir utan öll reiknilíkön.
Þjóðhagslegur sparnaður fer vaxandi og verðbólga
hefur hjaðnað ört, og er nú í takt við það sem gerist í
nálægum löndum. Atvinnuleysi mun nokkuð aukast
næstu mánuði, en verður þó að miklum mun lægra en
gerist t.d. í Evrópusambandslöndunum. Ríkisstjórnin
stefndi að því að jafnvægi myndi nást í efnahagsmálum
á þessu ári. Það hefur gengið algjörlega eftir. Gert er
ráð fyrir hægum en öruggum efnahagsbata á næsta ári
og búast má við að góður skriður verði á efnahagslífinu
árið 2004. Og er þá enn sem fyrr látið vera að taka
ávinning af virkjunarframkvæmdum með í reikninginn.
Fari þar allt sem vænst er verður ávinningurinn enn
hraðari og meiri.
Því miður eru nú horfur á að lítill hagvöxtur verði
annars staðar í Evrópu og að þar aukist atvinnuleysi og
halli á rekstri hins opinbera á næsta ári. Hin sameig-
inlega mynt sem spekingar spáðu í kór að myndi hleypa
lífi í efnahagsþróun Evrópusambandsríkja hefur ekki
skilað tilætluðum árangri og vantar enn boðlegar skýr-
ingar á því hvað það var sem brást.
Í því sambandi er þó rétt að vekja athygli á við-
horfum Miltons Friedmans, hins heimsþekkta Nóbels-
verðlaunahafa í hagfræði. Í viðtali við Morgunblaðið
fyrir skömmu kemur fram sú skoðun Friedmans að erf-
itt muni reynast fyrir ríki Evrópusambandsins að búa
við eina samræmda peningamálastefnu. Gengi evrunnar
taki ekki tillit til þess að aðstæður séu mismunandi eftir
löndum og það muni valda vandræðum. Orðrétt segir
Friedman: „Til lengri tíma tel ég að svona vandamálum
muni fjölga því erfitt er að aðlaga hagkerfi með því að
breyta verðlagi og launum. Það mun leiða til vaxandi at-
vinnuleysis og pólitískra átaka milli landanna.“ Þetta er
athyglisvert sjónarmið, einkum í ljósi reynslu okkar Ís-
lendinga nú að undanförnu. Hvað hefði gerst ef við
hefðum ekki búið við okkar eigin mynt? Hagkerfi okkar
Íslendinga er um flest líkt því sem gerist annars staðar
hvað varðar atvinnufrelsi, hlutverk ríkisins og áherslu á
markaðsbúskap. En það er staðreynd að hagsveiflan
hér stjórnast ekki af sömu öflum og hún gerir t.d. á
meginlandi Evrópu. Þetta er grundvallaratriði og það
kemur því ekki á óvart það mat Friedmans að það væru
mikil mistök af hálfu okkar Íslendinga að taka upp evru.
III
LENGI HEFUR verið unnið að því að tryggja hér á
landi stórfelldar virkjunarframkvæmdir og atvinnuupp-
byggingu í tengslum við þær. Góðir áfangar hafa náðst
og þegar skilað miklu inn í hið íslenska hagkerfi. Enn
hefur lokaákvörðun um stærstu framkvæmdirnar ekki
verið tekin. En við höfum þó ekki áðu
takmarki en nú. Óhætt er að fullyrða
hafi jafnmiklu fé, tíma og kröftum fr
varið til að rannsaka, meta, skrá og ski
hinar miklu framkvæmdir kunna að haf
úrufar og aðra umhverfisþætti á nálæg
það verður sjálfsagt endalaust deilt, h
að taka ákvarðanir um framkvæmdir
vegna fjárhagslegs umfangs þeirra og m
á umhverfi, sem þeim hlýtur óneitanle
um hitt verður ekki af sanngirni deil
hafa menn haft betri skilyrði til að veg
hlutlægan hátt en við þessa framkvæm
víst né öruggt að hið mikla fé sem varið
ismats myndi heimt til baka. Þá áhætt
vitandi og fumlaust. Þetta er tímanna
verður aldrei ráðist í stærri framkvæ
gaumgæfa umhverfisþætti vel, jafnvel
ingar tapist. Sumum eru tamar setnin
„að náttúran skuli ætíð njóta vafans“
vissulega snoturlega í munni en er me
Hvenær hefur öllum efa verið eytt í þe
öðrum? Seint eða aldrei. Þýðingarmes
allt sem í okkar valdi stendur til að nýt
til fulls og hafa sem skýrastar upplýsin
ar ákvörðun er að lokum tekin. Það er
og hámarkskrafan. Þeirrar kröfu hefur
gætt í þessu tilviki.
Hitt er svo áhugavert efni, að sagan
uðum rökum um ytri þætti, svo sem r
og umhverfismál, hefur ætíð verið beitt
framkvæmdum. Getgátur og illa grund
stundum í nafni eða með stuðningi
glapræði í fjárfestingum og óbætanle
hafa ekki staðist dóm sögunnar.
Það er óhætt að fullyrða að nái að
næstu vikum um álver á Reyðarfirði se
frá Kárahnjúkavirkjun, þá eru yfirgnæ
Landsvirkjun og eigendur hennar m
auk þess sem stofnsetning og rekstur f
raforkuna kaupir muni skila ómældum
íslenskt þjóðfélag í bráð og lengd.
IV
HVER ERU meginverkefni stjór
stundum spurt. Og svörin sem við því f
og taka einkum mið af stöðu og högum
vonum hans og væntingum. Það hlýtur
keppikefli kjörinna fulltrúa framsæk
bæta lífskjör hennar jafnt og þétt. Ka
Íslendinga vex án hlés í níu ár samfel
andi ár meðtalið. Sagan kann ekki að n
annað skeið, þar sem svo vel hefur mi
þykja allgóður dómur um stjórnarfar
hvernig pólitískum markmiðum þar er
þarf þó ekki endilega að vera svo. Ka
linga má til dæmis auka um skamma
rekstri opinberra sjóða og tilheyrandi e
um. Það hefur verið einkennisaðgerð
Íslandi fyrr og síðar með viðeigandi br
hið ánægjulega hefur gerst undanfarin
sama tíma að grynnka á skuldum sín
stoppa upp í stærðargöt í lífeyris- og lá
víkkuðu ár frá ári, svo stefndi í fullkom
sanngjarnan samanburð á ríkisrekstri
um áratug þyrfti að horfa til þessa þá
menn séð enn skýrar hvers konar ums
Þessu verki verður haldið áfram af rí
almenna lífeyriskerfi er einnig að eflas
þessu leyti miklu betur en margar þj
bandsins, þar sem mikil skattlagnin
skerðing lífeyrisréttinda blasir við inna
við uppbyggingu hins íslenska lífeyr
mikil hyggindi sem eiga eftir að koma í
því hafa tilraunir ríkisvaldsins og aðila
til að efla svokallaðan frjálsan lífeyriss
Davíð Oddsson f
Á
AFSÖGN INGIBJARGAR SÓLRÚNAR
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir tilkynntií fyrradag að hún mundi segja af sér
sem borgarstjóri í Reykjavík frá og
með 1. febrúar nk. Sú niðurstaða hefur
blasað við frá því nokkrum dögum fyrir
jól, þegar ljóst varð hver viðbrögð
framsóknarmanna og vinstri grænna
urðu vegna yfirlýsingar borgarstjóra
um að hún tæki sæti á framboðslista
Samfylkingarinnar í öðru Reykjavík-
urkjördæmanna í þingkosningunum í
vor. Borgarstjóri hélt því að vísu fram í
rúma viku að hún mundi sitja í embætti
sínu hjá Reykjavíkurborg og fara í
framboð til Alþingis, þrátt fyrir and-
mæli samstarfsmanna hennar innan
Reykjavíkurlistans en ljóst var að hún
hafði ekkert pólitískt bolmagn til að
standa við þær yfirlýsingar.
Þetta mál er áfall fyrir Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur sem stjórnmála-
mann og áfall fyrir Reykjavíkurlistann
sem haldið hefur meirihlutavöldum í
borgarstjórn Reykjavíkur nú á þriðja
kjörtímabil. Raunar má segja að um sé
að ræða einn mesta afleik íslenzks
stjórnmálamanns á taflborði stjórn-
málanna um langt árabil.
Ingibjörgu Sólrúnu tókst að bjarga
sér fyrir horn ef svo má segja með því
að leggja fram tillögu, sem fól í sér af-
sögn hennar sjálfrar og ráðningu nýs
borgarstjóra utan borgarstjórnar-
flokks Reykjavíkurlistans, sem sam-
þykkt var af öllum aðildarflokkum
Reykjavíkurlistans.
Bæði borgarbúar og vinstriflokkarn-
ir hafa reynslu af því stjórnkerfi sem
nú verður tekið upp hjá Reykjavíkur-
borg. Á árunum 1978–1982, þegar
vinstriflokkarnir höfðu meirihluta í
borgarstjórn Reykjavíkur, var ráðinn
vel metinn einstaklingur í stöðu borg-
arstjóra. Hin pólitísku völd voru hins
vegar hjá þremur oddvitum þáverandi
samstarfsflokka í meirihluta borgar-
stjórnar. Þeir voru allir talsmenn
meirihlutans. Borgarstjórinn var eins
konar framkvæmdastjóri borgarinnar.
Nú hefur Reykjavíkurlistinn ákveðið
að taka upp þetta sama stjórnkerfi á
ný. Þótt Þórólfur Árnason, sem ráðinn
verður borgarstjóri frá og með 1. febr-
úar nk., búi yfir víðtækri reynslu í
stjórn og rekstri fyrirtækja og hafi
skilað góðu verki á þeim vettvangi hef-
ur hann ekki það pólitíska umboð frá
kjósendum í Reykjavík sem fengin
reynsla sýnir að er nauðsynleg fyrir þá
sem gegna starfi borgarstjóra. Yfir-
gnæfandi líkur eru á því að hinn nýi
borgarstjóri verði framkvæmdastjóri
borgarinnar en hinir þrír oddvitar að-
ildarflokka Reykjavíkurlistans, Árni
Þór Sigurðsson, Stefán Jón Hafstein
og Alfreð Þorsteinsson, muni takast á
um það sín í milli hver þeirra nái því að
verða helzti talsmaður Reykjavíkur-
listans. Þetta mat byggist á fenginni
reynslu, sem m.a. var ein helzta ástæð-
an fyrir því, þegar Reykjavíkurlistinn
var settur á stofn, að áherzla var lögð á
að hann lyti pólitískri forystu útnefnds
borgarstjóraefnis.
Mestar líkur eru því á að þær miklu
sviptingar innan Reykjavíkurlistans,
sem Ingibjörg Sólrún Gísladóttir ber
ábyrgð á, leiði til veikari yfirstjórnar
höfuðborgarinnar og vaxandi sundur-
lyndis meðal pólitískra forystumanna
aðildarflokka borgarstjórnarmeiri-
hlutans.
ÁRAMÓT
Árið, sem senn er á enda runnið,hefur að mörgu leyti verið Ís-lendingum hagfellt. Miklu
skiptir að þrátt fyrir margvíslegar
hrakspár á síðasta ári hefur á þessu ári
tekizt að endurheimta stöðugleikann í
efnahagslífinu sem er undirstaða vel-
ferðar fólks og fyrirtækja. Verðbólgan
er á ný komin á viðunandi stig, vextir
fara lækkandi, krónan hefur styrkzt,
viðskiptahallinn nánast þurrkazt út.
Samtök vinnumarkaðarins tóku skyn-
samlega á málum á fyrri hluta ársins
og lögðu grundvöll að þeim árangri
sem náðst hefur. Hins vegar sjáum við
fram á að hagvöxtur verður lítill á nýju
ári. Jafnframt bendir flest til að at-
vinnuleysi fari vaxandi, sem getur orð-
ið mikið vandamál í okkar litla sam-
félagi þar sem allir sem vilja vinna hafa
alla jafna átt víst að fá atvinnu.
Í atvinnulífinu hafa verið stigin ný
skref í átt til frjálsræðis og minnkandi
ríkisafskipta og ber þar hæst einka-
væðingu ríkisbankanna tveggja þótt
standa hefði mátt að henni með öðrum
hætti en gert var. Ef vaxandi frjáls-
ræði í viðskiptalífinu fylgja ekki skýrar
leikreglur, sem tryggja samkeppni og
hindra að völd og áhrif safnist á fárra
hendur, býður það hættunni heim.
Kosningaár fer nú í hönd. Mörg mik-
ilvæg viðfangsefni blasa við á vettvangi
stjórnmálanna en afstaðan til þeirra
fer ekki endilega eftir flokkslínum og
óvíst er að hversu miklu leyti þau
verða kosningamál.
Hér ber fyrst að nefna endanlega
ákvörðun um byggingu álvers í Reyð-
arfirði og Kárahnjúkavirkjunar, svo og
ákvörðun um hvort ráðizt verður í
Norðlingaölduveitu eður ei. Þetta eru
afdrifaríkar ákvarðanir, hvernig sem á
málið er litið, út frá pólitískum og efna-
hagslegum hagsmunum og ekki síður
út frá hagsmunum náttúru landsins.
Stefnan í þessum málum snýst í raun
um þá lykilspurningu á hverju þjóðin
vill byggja hagvöxt og nýsköpun til
framtíðar.
Á nýja árinu má búast við erfiðum
samningaviðræðum og ákvörðunum
um tilhögun varna Íslands. Hver sem
niðurstaðan verður á þeim vettvangi
hljótum við Íslendingar að horfa til
þess að auka í framtíðinni þátttöku í
eigin vörnum og hækka fjárframlög
okkar til eigin varnarmála og sameig-
inlegra varna vestrænna ríkja. Varn-
arsamstarf Íslands og Bandaríkjanna
hefur alla tíð byggzt á gagnkvæmum
hagsmunum og annar aðili þess sam-
starfs getur ekki horft eingöngu á eig-
in hagsmuni þegar semja á um framtíð
þess, heldur verða báðir að vera til-
búnir að leggja sitt af mörkum.
Snemma á árinu hefjast jafnframt
viðræður við Evrópusambandið vegna
stækkunar þess til austurs og þeirrar
stækkunar Evrópska efnahagssvæðis-
ins sem í henni felst. Þær viðræður
verða ekki síður flóknar og erfiðar en
viðræðurnar við Bandaríkin um varn-
armálin. Bæði þessi mikilvægu mál
krefjast sterkrar pólitískrar forystu og
stefnufestu hér innanlands.
Morgunblaðið óskar lesendum sín-
um og landsmönnum öllum gleðilegs
árs og þakkar samfylgdina á gamla
árinu.