Morgunblaðið - 20.03.2003, Blaðsíða 29

LISTIR
28 FIMMTUDAGUR 20. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HELGI Þorgils Friðjónsson listmálari náði
fimmtugsaldri laugardaginn 8. mars síðastlið-
inn, daginn sem einkasýning hans var opnuð á
Kjarvalsstöðum. Á slíkum tímamótum er oft
litið yfir farinn veg en fyrir sýninguna á Kjar-
valsstöðum hefur listamaðurinn ákveðið að
sýna einungis ný málverk enda rétt fjögur ár
liðin síðan yfirlitssýning á verkum hans var í
Listasafni Íslands. Í ræðu sinni við opnun sýn-
ingarinnar kallaði Stefán Jón Hafstein, borg-
arfulltrúi og formaður menningarmálanefndar
Reykjavíkur, listamanninn „einn af bæjarins
bestu sonum“. Helgi á þann titil vel skilið.
Hann hefur verið á meðal atorkumeiri lista-
manna á Íslandi síðastliðin 25 ár. Hann var
einn af frumkvöðlum „nýja málverksins“ hér-
lendis, var fulltrúi Íslands á Feneyjartvíær-
ingnum árið 1990 og hann hefur rekið Gallerí
Gang á eigin heimili ásamt eiginkonu sinni,
Margréti Lísu Steingrímsdóttur, síðan árið
1980. Í alþjóðlegum myndlistarheimi hefur
Helgi vakið meiri athygli en flestir aðrir Ís-
lendingar og tekið þátt í allmörgum alþjóð-
legum sýningum, þ. á m. með hópi listamanna
sem gengu undir nafninu „Maximalistarnir“ á
tíunda áratugnum og skartaði listamönnum á
borð við Milan Kunc og Jan Knap.
Frá pönki til helgimynda
Fyrstu verk Helga, á mótum áttunda og ní-
unda áratugarins, féllu undir nýja expressjón-
ismann, oft kallað „Bad painting“, sem var
nokkurskonar pönk-bylgja málverksins þar
sem tækni eða sígild efnistök vöru hundsuð
líkt og pönkarar hundsuðu hljóðfærakunnáttu
í dægurtónlistinni. Nýi expressjónisminn, eins
og pönkið, var fersk en skammlíf bylgja og
málurunum varð það ljóst að engin þróun
mundi eiga sér stað án kunnáttu. Margir völdu
þá að tjá sig með sama hætti í öðrum miðlum
en málverki en aðrir hófu að þróa efnistök sín
samhliða myndmálinu. Helgi tók síðari leiðina
og leitaði eftir innblæstri allt aftur til end-
urreisnarinnar á 15. öldinni og barokklistar.
Beinskeitt afhelgun málverksins sem ein-
kenndi nýja expressjónismann snerist í and-
hverfu sína. Heilagar verur svo sem englar,
gyðjur og goð tóku að birtast á myndfletinum,
efnistökin urðu mjúk og myndmálið flóknara,
táknrænna og trúarlega.
Það er að vissu leyti skiljanlegt að mörgum
líki betur við eldri verk listamannsins en
þeirra sem sýnd eru á Kjarvalsstöðum, eins og
hann minntist sjálfur á í nýlegu viðtali í Les-
bók Morgunblaðsins. Í eldri verkunum sem
Helgi málaði í kjölfar nýja expressjónismans
eru sakleysislegar og einfaldar fígúrur mál-
aðar á einfaldan hátt. Í dag hafa þær öðlast
skírari vöðva og beinabyggingu og eru jafnvel
æðaberar. Má velta því fyrir sér hvort öguð
efnistök vinni ekki gegn barnslegu sakleysi
fígúranna og hvort afkáraleg anatomían virki
sannfærandi þegar tæknin verður skarpari.
Sjálfum þykir mér þó málverk Helga Þorgils
verða gjöfulli eftir því sem þau verða vandaðri.
Þróunarferlið tel ég jafnframt eðlilegt. Fimm-
tugur pönkari væri ótrúverðugur og þótt verk
hans hafi yfir sér þennan barnslega saklausa
blæ hafa þau aldrei verið naív og því eðlilegt
að efnistökin verði agaðri þegar á líður.
Að lesa í táknin
Helgi er jafnan á þjóðlegum nótum. Ósnort-
ið íslenskt landslag, íslenski hundurinn, lóan,
selur, hvalur og ýmsir fiskar úr norðursjó
spila mikilvæga rullu í myndunum. Hann not-
ar jafnframt táknmyndir sem tengjast heimi
trúarbragðanna. Þar koma fiskarnir til sögu
en fiskur er algengt tákn í trúarbrögðum, þ. á
m. var hann aðaltáknið fyrir Jesú Krist í frum-
kristninni. Hvítur svanur skipar líka veiga-
mikið hlutverk í táknfræðinni, en hann var
tákn listaguðsins Apollo og skáldagyðjanna í
grískri goðafræði. Í ævintýrum táknar svan-
urinn oftast hamskipti líkt og er með fiðrildi
sem einnig birtast í nokkrum málverkanna, en
fiðrildi er gjarnan séð sem tákn fyrir end-
urfæðingu eða frelsi sálarinnar. Í mörgum
verkanna málar Helgi endurspeglun þar sem
hluti af málaðri mynd endurvarpast í vatni eða
í spegli. Speglun er yfirleitt séð sem tákn lífs
eða tilveru. Búdda sagði tilveruna vera speg-
ilmynd manns sjálfs og forn-Egyptar notuðu
orðið „ankh“ bæði yfir spegil og líf. Vatn er
einnig táknrænt fyrir líf eða fæðingu lífs.
Margt má því lesa í myndum listamannsins og
annað en ég nefni hér enda öllum frjálst að
gera það eftir eigin höfði og velta ekki fyrir
sér trúarlegum eða goðsögulegum merkingum
táknanna. Aðalatriðið er auðvitað að leyfa
skynjuninni að ráða ferðinni en verk Helga
miðast fyrst og fremst við fagurfræðilega og
tilfinningalega upplifun.
Á milli himins og jarðar
Leik og léttleika er yfirleitt að finna í mynd-
unum. Goðsagnakenndar fígúrur fljóta án
klæða á dúnskýjum, tærar og tómar. Sjálfur
dauðinn spókar sig meira að segja alsæll á
ströndinni með ljá í hönd í fimm mynda röð á
Kjarvalsstöðum. Myndröðin minnir á teikni-
myndasögur og er Helgi því kominn á gamlar
slóðir með nýjar áherslur, en hann sótti tals-
vert í teiknimyndaformið á níunda áratugnum.
Það sama má segja um landslagsmyndaseríu,
alls 52 smámyndir málaðar á Kjallakstöðum á
Ströndum. Hvert málverk sýnir einn mynd-
ramma og er sjónarhorni lítillega breytt á milli
mynda svo að hrynjandi skapast í heildar-
myndinni. Landslagsmyndirnar eru fljótunnar
og grófari miðað við aðrar myndir. Á sýning-
unni sjáum við reyndar margar hliðar á list-
sköpun Helga – myndraðir, landslagsmálverk,
uppstillingar, skýjamyndir, Biblíumyndir og
sjálfsmyndir, svo eitthvað sé nefnt. Á annað
hundrað málverka eru til sýnis, allt frá 20 cm
til 300 cm á lengdina. Svo umfangsmiklar
einkasýningar teljast til tíðinda hjá íslenskum
myndlistarmönnum. Þeir eru oftast bundnir
við smærri sýningarrými sem gefur þeim ekki
tækifæri til að vinna með meira eina til tvær
hugmyndir í senn eða eina innsetningu. Sýn-
ing Helga Þorgils er lýsandi dæmi um þá
breidd sem listamaður getur leyft sér í stærri
sýningarrýmum, þó að hann vinni innan þetta
afmarkaðs ramma. Mætti vestursalurinn á
Kjarvalsstöðum vera notaður oftar undir
einkasýningar íslenskra myndlistarmanna en
bara einu sinni á ári, eins og stefnan virðist
vera, og ætti þessi tímamótasýning Helga Þor-
gils Friðjónssonar að verða hvatning til þess.
Sakleysið
uppmálað
MYNDLIST
Listasafn Reykjavíkur – Kjarvalsstaðir
Safnið er opið alla daga frá kl. 10–17. Sýningin
stendur til 11. maí.
MÁLVERK
HELGI ÞORGILS FRIÐJÓNSSON
Uppskeruhátíð, 2002, er dæmi um leik og léttleika í málverkum Helga Þorgils.
Blóm, 2003, er á meðal nýjustu málverkanna
á sýningunni á Kjarvalsstöðum.
Jón B.K. Ransu
LISTRÆN áhætta er ekki í
tísku hjá leikfélögum framhalds-
skólanna þessi árin, heldur róið á
stórsjóinn með áherslu á fag-
mennsku og markaðssetningu. Á
þessu eru nokkrar undantekning-
ar og spunaverkið Fuglinn minn
heitir Fótógen er besta dæmið
um slíkt sem ég hef séð í vetur.
Fádæma sterk sýning hvernig
sem á er litið.
Verkið er unnið í kringum per-
sónur og aðstæður tveggja
Tsékhov-leikrita, Máfsins og
þriggja systra. Hér eru lífsleiðir
og sjálfhverfir dreifbýlingar
Rússans færðir inn í íslenskt
þorp og gengur sú tilfærsla al-
gerlega upp.
Verkið hverfist um heimkomu
frægustu dóttur þorpsins, stór-
leikkonunnar Birgittu Rósar.
Með henni í för er kvikmynda-
gerðarmaðurinn Skúli Friðjón
sem hefst þegar handa við að elt-
ast við ungpíur þorpsins, meðan
sonur Birgittu reynir að vekja at-
hygli hennar með framúrstefnu-
legum listgjörningi. Margt fleira
fólk kemur hér við sögu, en ekki
er ástæða til að rekja hana frek-
ar.
Sýningin byggist frekar upp af
sterkum senum og vandaðri leik-
aravinnu en framvindu, sem þó
er til staðar og raunar ótrúlega
sterk miðað við hvernig til sýn-
ingarinnar er stofnað. Hún er
kannski dálítið lengi að enda, en
ekki myndi ég treysta mér til að
velja hvaða senur mættu missa
sín.
Sýningin er keyrð áfram af
miklum krafti og slíku öryggi að
sveiflur á milli ótrúlegs grodda-
skapar og fínlegustu ljóðrænu
takast fullkomlega. Sigrún Sól
leysir úr læðingi bæði yfirgengi-
legan lágkúruhúmor og algera
einlægni sem virðist ekki vefjast
fyrir neinum að skila og fyrir vik-
ið sveiflast áhorfendur með. Hóp-
urinn sem heild hjálpast að við að
drífa sýninguna áfram og flæðið
virkar samtímis agað og stjórn-
laust. Vel valin tónlist og áhrifa-
mikil lýsing setja síðan punktinn
yfir i-ið.
Leikhópurinn sem heild er
stjarna sýningarinnar en samt er
nauðsynlegt að geta nokkurra
sérstaklega. Árni Grétar Jó-
hannsson var óborganlegur sem
fyllibyttan faðir þriggja systra.
Nærvera Önnu Hansen sem hin
hljóðláta yngsta systir var afar
sterk og söngurinn fallegur.
Kristín Hrefna Halldórsdóttir
var réttilega óþolandi, enda per-
sónan byggð á andstyggilegustu
persónu Tsékhovs. Bjartmar St.
Steinarsson var síðan ekkert
minna en magnaður í báðum sín-
um hlutverkum. Sem Skúli Frið-
jón var hann eins og Friðrik Þór
í líkama Hrafns Gunnlaugssonar
og í hlutverki einfeldningsins
Einars var hann hjarta sýning-
arinnar í blóðrauðri Nóatúns-
peysunni.
Fótógen er frábær skemmtun,
fyndin og sár, hávær og hljóðlát,
groddafengin og fínleg. Allir á
Selfoss.
Lítill söngfugl flýgur hátt
Þorgeir Tryggvason
LEIKLIST
Leikfélag Fjölbrautaskóla
Suðurlands
Spunaverk eftir leikhópinn og Sigrúnu
Sól Ólafsdóttur, leikstjóri: Sigrún Sól
Ólafsdóttur, búningar: Elín Harpa Val-
geirsdóttir og Þórunn Gróa Magn-
úsdóttir, tónlistarval: Birkir Kúld Pét-
ursson, lýsing: Guðmundur
Finnbogason og Sævar Öfjörð Magn-
ússon. Leikhúsinu við Sigtún, Selfossi
14. mars 2003.
FUGLINN MINN HEITIR FÓTÓGEN
BANDARÍSKI rithöfundurinn
Maurice Sendak og austurríski rit-
höfundurinn Christine Nöstlinger
hljóta sænsk bók-
menntaverðlaun
sem veitt eru í
minningu Astrid
Lindgren. Munu
rithöfundarnir
tveir deila verð-
launafé sem nem-
ur um 50 millj-
ónum íslenskra
króna en Vikt-
oría krónprins-
essa Svíþjóðar afhendir verðlaunin
í Stokkhólmi 4. júní.
Sænska ríkisstjórnin stofnaði til
verðlaunanna á síðasta ári en þeim
er ætlað að vinna að framgangi
barnabókmennta og heiðra rithöf-
unda sem einnig hafa unnið að
framgangi réttinda barna.
Nöstlinger, sem er 66 ára, hefur
m.a. skrifað bækurnar Dósastrák-
inn og bókaflokkinn um Frans, sem
hafa verið þýddar á íslensku.
Sendak er 74 ára gamall og hefur
fengið fjölda viðurkenninga.
Bókmennta-
verðlaun í
minningu Ast-
rid Lindgren
Astrid Lindgren
Á SÝNINGUNNI Viðarlist frá
Dalsåsen, sem opnuð verður í and-
dyri Norræna hússins í dag kl. 17,
má sjá verk átta listamanna sem
hafa notið þess að vinna verk sín í
umhverfi norrænu listamannamið-
stöðvarinnar Dalsåsen í Noregi. Þó
svo að áherslan sé einkum á tréð sem
efnivið vinna listamennirnir einnig
með annars konar efni og miðla. Á
sýningunni eru verk úr tré og mynd-
bandsverk eftir listamennina Guðjón
Ketilsson, Lars Wallsten (Svíþjóð),
Anu Laurila og Jorma Lechtinen
(Finnland), Lars Sture og Lillian
Dahle (Noregur), Christian Finne
(Danmörk) og Aeneas Wilder (Skot-
land).
Lars Wallsten mun halda fyrir-
lestur í dag kl. 17.30 sem hann nefnir
„Konst og mortal – fotografiska
projekt som behandlar brottsplat-
sen“. Lars sýndi ljósmyndaröðina
Myndir af afbrotum á sýningunni
Modern Times II í Hasselblad-mið-
stöðinni árið 2000. Myndirnar sýna
hvernig heimilið umbreytist í af-
brotastaði en Lars starfaði í lögregl-
unni á árum áður og byggir á reynslu
sinni þar.
Sýningin stendur til 27. apríl
næstkomandi.
Viðarlist frá
Dalsåsen