Morgunblaðið - 28.06.2003, Page 32

MENNTUN
32 LAUGARDAGUR 28. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
D
óttir mín mótmælti
um daginn. Ekki í
fyrsta skipti og
varla það síðasta.
Hún er reyndar
fimm ára og var á háhesti á pabba
sínum sem lenti í fremstu röð
mótmælenda sem stóðu rétt hjá
styttunni af Jóni Sigurðssyni 17.
júní, sumir með saklaus spjöld á
lofti en enginn með læti.
„Mamma, löggan ýtti í þá sem
voru að mótmæla og sagði að þeir
ættu að fara,“ sagði hún þegar
hún kom heim ásamt pabba sín-
um eftir að hafa í sakleysi sínu og
þjóðhátíðargleði elt litlu skrúð-
gönguna
sem kom
þrammandi
frá Suður-
götu-
kirkjugarði,
fram hjá
húsinu okkar á leið á Austurvöll
að morgni þjóðhátíðardagsins.
Feðginin höfðu þegar þangað
var komið ákveðið að sýna sam-
stöðu með þeim örfáu sem þar
stóðu og mótmæltu hern-
aðarbrölti stjórnvalda. Enda er sú
stutta ekki óvön mótmælastöðum
eftir að hafa staðið með foreldrum
sínum fyrir utan kínverska sendi-
ráðið til að mótmæla mannrétt-
indabrotum sem framin hafa ver-
ið á Falun Gong-fólki, bæði í Kína
og á Íslandi, og hjálpaði þeim
einnig að mótmæla Íraksstríðinu
og „staðfestu“ íslenskra stjórn-
valda í því sambandi.
Nú voru mótmælin af hálfu
dóttur minnar og pabba hennar
að morgni þjóðhátíðardagsins
ekki skipulögð fyrirfram, þvert á
það sem ætla mætti af myndum
sem sýndar hafa verið frá Austur-
velli umræddan morgun, en á
mörgum þeim myndum eru ein-
mitt feðginin í hópi mótmælenda
(og hafa fengið ófá símtöl í kjöl-
farið).
En löggan telur sig sem sagt
hafa verið í fullum rétti til að
stugga við mótmælendum og
hindra þá í að tjá skoðanir sínar
af því að Austurvöllur var fyr-
irfram auglýst hátíðarsvæði og
mótmæli trufluðu allsherjarreglu
og fyrirfram auglýsta dagskrá.
Mótmælendurnir voru í hópi
áhorfenda. Enginn þeirra reyndi
að ráðast að forseta eða forsætis-
ráðherra eða fara inn á þeirra
svæði. Örfá lítilfjörleg mótmæla-
spjöld voru allt og sumt. Ég vissi
ekki að það væri hlutverk lögregl-
unnar að hindra tjáningarfrelsið
með þessum hætti en talsmenn
lögreglunnar hafa sagt að lög-
reglan telji sig hafa fulla heimild
til þess.
Það hlýtur að særa réttlæt-
iskennd margra þegar íslenskir
lögregluþjónar ýta í friðsama
mótmælendur, bera þá jafnvel í
burtu, og segja að þeir geti mót-
mælt annars staðar. Og það rétt
eftir að lögreglumennirnir hafa
sjálfir marserað að hermannasið í
tilefni þjóðhátíðardags friðsömu
þjóðarinnar í landinu þar sem
tjáningarfrelsið á að vera í háveg-
um haft og mannréttindi hvergi
brotin.
Og dóttir mín varð vitni að
þessu. Hún varð líka vitni að því
þegar réttlætiskennd pabba
hennar var misboðið, hann lýsti
furðu sinni á viðbrögðum lög-
reglunnar og talaði við vörð lag-
anna um tjáningarfrelsi og
mannréttindi. Og hún varð vitni
að því að vörðurinn sagði: „Vertu
nú ekki að blanda barninu í
þetta.“
Ég er búin að hugsa um þetta
í marga daga. Fyrst fannst mér
löggan hafa nokkuð til síns máls,
þ.e. bara í síðastnefndu setning-
unni. Mér fannst kannski eins og
það ætti ekki að blanda barni í
mótmælastöður og það yrði að
vernda hana fyrir raunveruleik-
anum enn um sinn. En eftir því
sem ég hugsa meira um þetta
finnst mér ágætt að dóttir mín
hafi orðið vitni að þessu, þótt
nokkuð snemma á lífsleiðinni sé.
Við foreldrarnir höfum alltaf
brýnt fyrir henni að hver megi
hafa sína skoðun og hafi rétt á að
tjá þá skoðun. Fólk hafi mismun-
andi skoðanir og manni beri að
virða það. Og við höfum sagt
henni að maður megi sýna að
maður sé á móti einhverju, eins
og við höfum m.a. gert með fyrr-
nefndum mótmælastöðum okkar
í vetur.
Því miður getur verið að dóttir
mín líti ekki eins mikið upp til
löggunnar og sumir jafnaldrar
hennar eftir þessa reynslu. „Af
hverju leyfir löggan fólki ekki að
sýna sína skoðun?“ gæti hún
hugsað með sér. En þetta er
raunveruleikinn.
Uppeldi snýst m.a. um að for-
eldrar veiti börnum sínum góðan
grunn til að takast á við raun-
veruleikann og standa á eigin
fótum. Veiti þeim m.a. um-
hyggju, öryggi og hlýju, innræti
þeim kurteisi og tillitssemi, og
byggi undirstöður réttlæt-
iskenndar, siðferðistilfinningar
og virðingar fyrir samfélaginu.
Foreldrar vilja ekki innræta
börnum sínum virðingarleysi
gagnvart reglum eða stjórn-
völdum. Sú virðing er mikilvæg
en það er gagnrýnin hugsun ekki
síður. Íslendingar þurfa nefni-
lega í ríkari mæli að temja sér
gagnrýna hugsun. Okkur hættir
svolítið til að gleypa fullyrðingar
án raka og spyrja ekki spurn-
inga. Börnin okkar hafa gott af
því að læra að spyrja spurninga.
Íslenskum stjórnvöldum, eins og
stjórnvöldum annarra landa,
veitir nefnilega ekki af aðhaldi.
Það er áhyggjuefni að stjórn-
völd og grundvallarstofnanir eins
og lögreglan grafi undan
tjáningarfrelsinu með því að
gera beint eða óbeint lítið úr
þeim sem tjá andstöðu sína við
ákveðnar ákvarðanir eða stofn-
anir í samfélaginu.
Dóttir mín hefur fengið og fær
áfram uppeldi sem gefur henni
góðan grunn til að takast á við
lífið. Í farteskinu hefur hún lífs-
reynslu mótmælandans á Íslandi
sem veit að hann á að taka skila-
boðum stjórnvalda með fyrirvara
en ekki kokgleypa ákvarðanirnar
að ofan.
Að virða
skoðanir
Íslendingar þurfa nefnilega í ríkari
mæli að temja sér gagnrýna hugsun.
Okkur hættir svolítið til að gleypa
fullyrðingar án raka og spyrja ekki
spurninga. Börnin okkar hafa gott af
því að læra að spyrja spurninga.
VIÐHORF
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
Á
KISTUNNI (kistan.is)
er að finna hnapp sem á
stendur Vefbækur og
handan hans eru tvær
kápur af slíkum bókum.
Annars vegar Konur um skáld og
hins vegar Kviksögur, hneykslismál,
réttarhöld: Átta ítardómar, það er
bók sem kom út á vefnum í þessari
viku. Hún er unnin af nemendum í
sagnfræðiskor Háskóla Íslands í
námskeiðinu Kviksögur, hneykslis-
mál og réttarhöld sem dr. Sigurður
Gylfi Magnússon kenndi á nýliðinni
vorönn. Ef rafkápan er snert opnast
hún með formála og átta ítardómum
eftir nemendur sem tengjast þessu
efni.
Óvenjuleg mál
Allar fjölluðu bækurnar sem nem-
endur völdu um afar óvenjuleg mál
sem tengdust kviksögum, hneyksl-
ismálum eða réttarhöldum. Nem-
endur unnu sagnrýni upp úr bók-
unum sem þeim var úthlutað, en það
byggist á viðamikilli greiningu á efni
bókanna, fræðilegu samhengi þeirra
og tengslum við rannsóknarsviðið.
Hver sagnrýni var um það bil tíu
blaðsíður að lengd og nemendur
kynntu síðan niðurstöður sínar með
45 mínútna fyrirlestri í kennslu-
stund.
Áður en að fyrirlestrinum kom
var sagnrýnin sett á Netið og þar
var öðrum nemendum í námskeiðinu
ætlað að kynna sér innihald hennar
og búa sig undir fyrirlesturinn.
Markmiðið var að skapa andrúms-
loft þar sem samræður færu frjáls-
lega fram um efni hverrar bókar og
viðfangsefni námskeiðsins.
Á miðju misseri tók síðan við
vinna við ítardómana (review essa-
ys). Nemendum var skipt upp í átta
hópa og réð efni bókanna hverjir
lentu saman í hópi. Nemendum var
ætlað að leggja til grundvallar eigin
sagnrýni en taka fyrir eitt tiltekið
hugtak eða fyrirbæri sem væri þeim
sameiginlegt og ræða það út frá bók-
unum. Oftast lentu tveir í hverjum
hópi en einn hópurinn hafði þremur
nemendum á að skipa. Hóparnir
fóru af stað með undirbúning að ít-
ardómunum í lok febrúarmánaðar
og unnu við þá fram í maí er nám-
skeiðinu lauk.
Konur sem myrða
Blaðamaður hitti tvo af þessum
nemendum og spurði um reynsluna
af þessari nýstárlegu aðferð í nám-
skeiðinu. Hilma Gunnarsdóttir á rit-
gerð í bókinni sem hún skrifaði með
Sigríði Bachmann: „All the World is
a Stage: Af samanburði, sviðsetning-
um og menningarlandamærum“.
Hilma var einnig ritstjóri bókarinn-
ar með Sigurði Gylfa Magnússyni.
„Samnemendur mínir tóku því bara
vel að ég ritstýrði einnig þessari
bók,“ segir Hilma og nefnir að gildi
vefbókarinnar felist m.a. í því að í
ritgerðunum séu krækjur í annað
efni sem tengist málum eða per-
sónum sem nefndar eru til sögunn-
ar.
Guðný Hallgrímsdóttir skrifaði
ritgerð með Emblu Þórsdóttur um
tvær bækur sem fjalla um tvö ólík
dómsmál sem höfundar nálgast með
ólíkum aðferðum. Þetta er ritgerðin
Konur sem myrða. „Höfundar bók-
anna sem við fjöllum um beita ólíkri
aðferðafræði. Önnur bókin fjallar
um alþýðukonu sem myrðir og hin
um aðalskonu sem myrðir.
Bækurnar eru The Trial of Mad-
am Caillaux eftir Edward Berenson.
og The Trials of Maria Barbella, The
True Story of a 19th Century Crime
of Passion eftir Idanna Pucci. Ber-
enson er prófessor og heldur sig við
hefðbundið orðaval háskólanna, en
Barbella er djarfari í framsetningu
og við að segja sögu einstaklings.
„Það er mjög þroskandi að bera
saman aðferðir og skoða þær leiðir
Vefbók á Kistunni/Nemendur í valnámskeiði í sagnfræðiskor HÍ
gáfu út sagnrýnda bók á vefnum. Kistan.is varð vettvangur nám-
skeiðs um kviksögur, hneykslismál og réttarhöld. Gunnar
Hersveinn ræddi við kennara og nemendur á námskeiðinu.
Ítardómar nem-
enda á vefnum
Morgunblaðið/Jim Smart
Á námskeiðinu fengum við nýjan vinkil á námið; uppbyggilega gagnrýni.
Guðný og Hilma segja að vefbókin hafi verið mikil hvatning fyrir nemendur.
 Háskólakenn-
arar geta unnið
að vefbókum
með nemend-
um sínum
 Nemendur
ljúka námskeiði
í HÍ með því að
skrifa vefbók á
Netið.
„Á VORMISSERINU
kenndi ég námskeið við
sagnfræðiskor Háskóla
Íslands sem bar heitið
Kviksögur, hneykslis-
mál og réttarhöld,“ segir
Sigurður Gylfi Magn-
ússon sagnfræðingur og
háskólakennari við
sagnfræðiskor. „Þetta
námskeið var þannig
uppbyggt að nemendur
og kennari lásu saman
töluverðan fjölda bóka
sem tengdust umræðuefnunum í
nafni námskeiðsins. Að auki voru
nemendurnir ábyrgir fyrir einni bók
hver sem flestar töldust til einsögu-
rannsókna.“
Hópurinn ræddi efni þessara bóka
allt misserið og gerði tilraun til að
draga fram áhrifamátt þessara hug-
taka, nefnilega kviksagna, hneyksl-
ismála og réttarhalda. Umræður
urðu afar líflegar að sögn Sigurðar og
um mitt misserið var
nemendum skipt upp í
átta hópa með það mark-
mið að hver hópur ritaði
ítardóm (review essay)
sem tengdist efni nám-
skeiðsins.
„Hugmyndin var að
koma ítardómunum út á
veraldarvefnum; að birta
það á þessum nýja vett-
vangi miðlunar og fræða,“
segir Sigurður, en hafði
áður komið að máli við
Matthías Viðar Sæmundsson, dósent
í Háskóla Íslands og aðaldriffjöður
vefritsins Kistunnar, og lagt til að
nemendur hans myndu skrifa bók
sem hann myndi síðan birta í júní á
Kistunni. „Við Matthías áttum langar
samræður um mikilvægi þess að
virkja þann kraft sem býr í hug-
myndum nemenda á háskólastigi,“
segir hann „og við ákváðum að hefja
sameinginlega vinnu sem miðaði að
því að kynna Kistan.is sem möguleika
til miðlunar fyrir háskólakennara og
háskólanemendur. Soffía Auður Birg-
isdóttir, ritstjóri Kistunnar, hefur síð-
an unnið ötullega að því starfi.“
Vefbókin Kviksögur, hneykslismál
og réttarhöld á að vera nokkurs kon-
ar prófsteinn á þessa vinnu. „Ég held
að þessi vinna, það að stíga skrefið frá
hefðbundinni nemendaritgerð yfir í
texta sem birtist á opinberum vett-
vangi, hafi verið mjög lærdómsrík og
muni skila nemendunum mikilli þekk-
ingu og dýrmætri reynslu,“ segir Sig-
urður.
Sennilega hefur öll þessi vinna
reynt á þolinmæði hópsins en afrakst-
urinn ber merki þeirrar dyggðar.
„Ég er að vona að fleiri háskólakenn-
arar líti á þessa tilraun jákvæðum
augum, noti hugmyndaflugið með
nemendum sínum og birti tilbúið efni
með þeim á Kistunni – nemendum og
lesendum til ánægju,“ segir Sigurður
Gylfi.
Kviksögur og hneykslismál