Morgunblaðið - 08.11.2003, Page 20

ERLENT
20 LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á
HRIF af hugmyndum
Ronalds Reagans,
fyrrverandi Banda-
ríkjaforseta, voru
auðheyrð í ræðu
Georges W. Bush, núverandi for-
seta, sl. fimmtudag, er hann
fjallaði um utanríkisstefnu Banda-
ríkjamanna og gerði upp við for-
tíðina.
Bush útskýrði afstöðu sína til
Miðausturlanda með samlíkingu
við viðhorf Reagans í kalda stríð-
inu fyrir 20 árum. Sagði Bush, að
ýmsir hefðu gefið lítið fyrir trú
Reagans á að frelsi væri besta
undirstaðan í samfélagsuppbygg-
ingu, auk þess að vera siðferði-
lega rétt afstaða.
Reagan byggði utanríkisstefnu
sína á þeirri sannfæringu, að
„frelsið nyti byrs og yrði ekki
stöðvað“, eins og Bush komst að
orði. Reagan virti að vettugi fólk
sem sagði hann „barnalegan ein-
feldning, og jafnvel hættulegan“.
Bush er sannfærður um að
Reagan hafi haft hárrétt fyrir
sér, og að það sem dugði gegn
Sovétríkjunum á níunda áratugn-
um muni einnig duga í Miðaust-
urlöndum. „Þeir sem gagnrýndu
Reagan beina nú spjótum sínum
að mér, en Reagan sýndi fram á
að þeir hafa rangt fyrir sér,“
sagði Bush.
Í ræðunni sem Bush hélt á
fimmtudaginn gerði hann grein
fyrir því, hvernig Bandaríkja-
menn myndu útbreiða lýðræði í
Miðausturlöndum og öðrum
heimshlutum, og sagði að allar
þjóðir gætu í framtíðinni notið
frelsis.
Engar áætlanir
Útbreiðsla lýðræðis í Miðaust-
urlöndum verður að vera „þunga-
miðjan í stefnu Bandaríkjanna
næstu áratugina“, sagði forsetinn
í ræðu sinni, er hann hélt á veg-
um National Endowment for
Democracy, opinberrar stofnunar
sem stuðlar að lýðræðisumbótum
erlendis.
Bush lagði þó ekki fram neinar
áætlanir um hvernig þessi lýð-
ræðisútbreiðsla myndi fara fram
og greindi heldur ekki í smáat-
riðum frá því hvernig Bandaríkja-
menn myndu hvetja til „lýðræð-
isbyltingar í heiminum“, eins og
hann orðaði það.
Þetta var þó nákvæmasta út-
skýring sem hann hefur gefið á
hugmyndum sem fyrst komu fram
í aðdraganda Íraksstríðsins og
hljóða upp á að „frelsið sem við
metum svo mikils er ekki aðeins
fyrir okkur, allt mannkynið á rétt
á því og hefur möguleika á því“.
Bandaríkjamenn hafa löngum
stutt einræðisstjórnir í Miðaust-
urlöndum, að hluta vegna þess að
þeir þurfa á olíu þaðan að halda.
Einnig voru ríki þar álitin banda-
menn í stórveldakapphlaupinu við
Sovétríkin. En Bush gagnrýndi
óbeint forvera sína á forsetastóli,
og sagði stefnuna hingað til hafa
byggst á skammsýni.
„Í 60 ár hafa vestræn ríki af-
sakað og sætt sig við frelsisleysið
í Miðausturlöndum en það hefur
ekki orðið til að auka öryggi okk-
ar,“ sagði Bush. Hann lagði
áherslu á að ekki væri um að
kenna íslamskri trú, heldur ein-
ræðisherrum sem héldu þegnum
sínum í heljargreipum.
Forsetinn andmælti þeirri af-
stöðu að menning og trú í Mið-
austurlöndum komi í veg fyrir að
þar geti lýðræði dafnað. Fullyrti
Bush, að arabaríki ættu rétt á að
þróa hjá sér lýðræði sem sam-
ræmdist menningu þeirra og trú.
Hugsjónamennirnir ofan á
Fréttaskýrendur sögðu að ræða
forsetans hefði ekki gefið miklar
hugmyndir um hvenær eða hvern-
ig þessari framtíðarsýn yrði hrint
í framkvæmd – fyrir utan þá
framkvæmd sem blasi við í Írak.
En það blasi við, að nú hafi
hugsjónamennirnir náð undirtök-
unum í mótun utanríkisstefnu
Bandaríkjanna. Þetta komi ef til
vill á óvart, vegna þess að faðir
Bush forseta, Bush eldri, hafi
ekki tilheyrt hópi hugsjónamann-
anna, heldur andstæðingum
þeirra, yfirveguðu raunsæismönn-
unum.
„Hann er af Reagan-skólanum,“
sagði Vin Weber, fyrrverandi
þingmaður, um núverandi forseta.
„Bush byggir á þeirri eindregnu
sannfæringu sinni, að heimurinn
mótist af hugmyndum.“ Þessa
sannfæringu hafi hann ekki erft
frá föður sínum, heldur Reagan.
„Ég settist fyrst á þing árið
sem Reagan var kosinn forseti,“
sagði Weber. „Og það sem ég
man um Reagan er að hann safn-
aði um sig fólki sem trúði á hug-
myndir, og hann var algerlega
sannfærður um að þessar hug-
myndir yrðu ofan á.“
Reagan og Margaret Thatcher,
fyrrverandi forsætisráðherra
Bretlands, hafa bæði minnst á
það hve dauflega hafi verið tekið í
hugmyndir um opinn og frjálsan
markað í kjölfar síðari heims-
styrjaldar. Bæði Reagan og
Thatcher nærðust á skrifum aust-
urríska hagfræðingsins Friedrichs
von Hayeks, sem hélt því fram, að
frelsi – til að eiga eignir, til að
hugsa og tala og til að búa við lög
og rétt – væri forsenda efnahags-
framfara.
En þau byggðu stefnu sína á
þessum hugmyndum. Sagan segir,
að einhverju sinni hafi Thatcher
slengt á borðið eintaki af bók
Hayeks, Frelsinu, og sagt: „Þetta
er það sem við trúum á.“ Þau
byggðu utanríkisstefnu sína einn-
ig á hugmynd, það er að segja, að
unnt væri að vinna sigur í kalda
stríðinu og að frelsið væri sterk-
asta vopnið í því stríði.
En jafnvel innan Repúblík-
anaflokksins heyrðust margar
efasemdaraddir. „Það var mikil
rökræða innan flokksins um hvort
hagsýnispólitík eða hug-
sjónastefna skyldi ráða ferðinni í
utanríkismálum,“ segir Weber.
„Richard Nixon var manna dug-
legastur við að beita yfirvegaðri
herkænsku, og á þessum tíma var
ekki langt um liðið frá því hann
var forseti.“
Ofbeldi til útflutnings
Ræða Bush á fimmtudaginn
byggðist á þessari sömu hug-
myndafræði. Hann sagði að það
væri „merkileg, óumdeilanleg
staðreynd“ að „með tíð og tíma
styrkjast frjálsar þjóðir og ein-
ræðisríki veikjast“. En ef marka
má orð Bush standa engar deilur
á milli hugsjónamanna og hag-
sýnna. Hann lítur svo á, að það
sem þurfi að tryggja – öryggi á
tímum hryðjuverkastarfsemi –
krefjist þess að hugsjónir ráði
ferðinni.
„Til langframa er ekki hægt að
fórna frelsinu fyrir stöðugleika.
Svo lengi sem lýðræði fær ekki að
þrífast í Miðausturlöndum munu
þau einkennast af stöðnun,
óánægju og ofbeldi, sem flutt er
út til annarra landa,“ sagði Bush.
Heimildir: The Washington
Post, Los Angeles Times.
Stöðugleiki
er ekki mik-
ilvægari en
frelsið
AP
Bush flytur ávarp sitt á vegum National Endowment for Democracy á fimmtudaginn.
Um leið og George W. Bush Bandaríkja-
forseti gerði upp við fortíðina í utanrík-
isstefnu Bandaríkjanna með ræðu, sem
hann hélt í Washington í fyrradag, þykir
hann hafa sýnt og sannað að hann er hug-
sjónamaður af Reagan-skólanum.
’ Bush er sann-færður um að Reag-
an hafi haft hárrétt
fyrir sér, og að það
sem dugði gegn Sov-
étríkjunum á níunda
áratugnum muni
einnig duga í Mið-
austurlöndum. ‘
SÉRFRÆÐINGAR voru margir
þeirrar skoðunar að ræða George
W. Bush hefði verið uppfull af
óhlutbundnum grundvallar-
hugmyndum, en minna hafi farið
fyrir útlistunum á því hvernig
þeim verði hrint í framkvæmd.
Joseph S. Nye, deildarstjóri
stjórnvísindadeildar Harvardhá-
skóla, sagði að orð Bush end-
urspegluðu hefðbundin markmið í
utanríkismálastefnu og virtust
ennfremur til þess ætluð að setja
atburðina í Írak í stærra sam-
hengi. „Það sem Bush sagði er
fyllilega í samræmi við langa
hefð í utanríkismálastefnu
Bandaríkjanna,“ sagði Nye.
„Hann er líka að reyna að sveipa
stefnu sína í Írak lýðræðisblæ.“
„Þetta var lýðræðiskennsla fyr-
ir byrjendur,“ sagði Dmitri Sim-
es, fræðamaður við Nixon-
miðstöðina í Washington. „Þetta
var eins og eplabaka. Hver færi
að andmæla því, að fólk í Mið-
austurlöndum eigi skilið lýðræði?
Spurningin er aftur á móti sú,
hvað menn eru tilbúnir til að
leggja á sig til að ná því mark-
miði? Hvað eru menn tilbúnir til
að fórna lífi margra hermanna?“
Richard Haass, formaður utan-
ríkismálaráðs og fyrrverandi
starfsmaður utanríkisráðuneyt-
isins, sagði að með ræðunni hefði
Bush komið á framfæri þeirri
mikilvægu hugmynd að „íslam
geti samræmst lýðræði“. Forset-
inn hafi ekki ætlað sér að gera
miklar breytingar á svipstundu,
„en þetta er til marks um að
Bandaríkjamenn muni ekki leng-
ur veita íslömskum ríkjum það
sem kalla mætti undantekningu
frá lýðræðiskröfunni“.
Edward Walker, fram-
kvæmdastjóri Rannsóknarstofn-
unar í Miðausturlandafræðum og
fyrrverandi sendiherra Banda-
ríkjanna í nokkrum arabaríkjum,
kvaðst efast um að ræðu forset-
ans yrði vel tekið í Miðaust-
urlöndum. Þar sé tortryggni í
garð Bandaríkjanna og Bush of
djúpstæð. „Þetta verður líklega
mistúlkað sem enn eitt dæmið um
„lýðræðisheimsvaldastefnu“
Bandaríkjanna,“ sagði Walker.
„Það var réttur tónn í ræðunni,
en hún mun ekki hafa náð eyrum
fólks.“
Arabískir stjórnmálamenn og
fréttaskýrendur sögðu, að ef
Bush ætlist til þess að mark sé
tekið á honum ætti hann að reyna
að binda enda á hersetu Ísraela á
palestínsku landi. „Það skortir
lýðræði, en það er ekki hægt að
koma á lýðræði utan frá,“ sagði
Mohammed Faeq, formaður Ar-
abísku mannréttindasamtakanna,
sem hafa aðsetur í Kaíró. „Þetta
á sérstaklega við um Bandaríkin,
sem ekki er tekið mark á vegna
þess að þau styðja Ísraela og her-
setu þeirra á landi Palest-
ínumanna.“
Maamoun al-Hodeibi, leiðtogi
egypsku samtakanna Bræðralag
múslíma, sagði að stuðningur
Bandaríkjamanna við einræð-
isstjórnir í Miðausturlöndum væri
ein ástæða óvildar margra músl-
íma í garð Bandaríkjamanna. „En
meginástæðan fyrir hatri músl-
íma á Bandaríkjunum er hversu
algerlega þau eru á bandi [Ísr-
aels] … og hernaðarofbeldi
Bandaríkjamanna í Írak og Afg-
anistan. Bush sagði ekkert um
þetta.“
„Lýðræðiskennsla fyrir byrjendur“
Sérfræðingar telja fátt áþreifanlegt
hafa komið fram í ræðu Bush
Washington, Kaíró. Los Angeles Times, AFP.
EFRI deild þýzka þingsins, Sam-
bandsráðið, þar sem stjórnarand-
stöðuflokkar kristilegra og frjáls-
lyndra demókrata eru í merihluta,
hafnaði í gær kjarnaköflum úr nýrri
löggjöf sem ríkisstjórn Gerhards
Schröders kanzlara samdi í þeim til-
gangi að hleypa nýjum þrótti í þýzkt
efnahagslíf. Nýja umbótalöggjöfin
gengur aðallega út á breytingar á
skattkerfinu og fyrirkomulagi at-
vinnuleysisbóta. Schröder hefur lagt
pólitíska framtíð sína að veði til að
koma þessum og öðrum áformuðum
umbótum í framkvæmd. Sakaði
kanzlarinn í gær forystumenn
íhaldsmanna um að setja flokkshags-
muni ofar þjóðarhagsmunum og
bauð viðræður um málamiðlun.
„Að öðrum kosti munu þeir bera
ábyrgð á slakari hagvexti og meira
atvinnuleysi,“ sagði Schröder.
Hafna
umbóta-
áformum