Morgunblaðið - 08.11.2003, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. NÓVEMBER 2003 37
S
á stöðugleiki sem nú ríkir
í Evrópu er nú til dags
talinn sjálfsagður. Kyn-
slóðir fæddar eftir seinni
heimsstyrjöldina þekkja
ekki afleiðingar styrjaldar af eigin
raun. Þó hefur Ísland ekki farið var-
hluta af þeim hörmungum sem
fylgdu stríði í Evrópu. Mikið mann-
tjón varð á Íslandi í báðum heims-
styrjöldunum, siglingaleiðir og
samskipti voru rofin og ekki má
gleyma því að Ísland var hernumið í
seinni heimsstyrjöldinni. Lega
landsins skipti ekki minna máli í
kalda stríðinu og hugmynda-
fræðileg átök gegnsýrðu íslenskt
þjóðfélag. Mikil tilfinningaleg sár-
indi fylgdu í kjölfar þessara tíma.
Af og til erum við minnt harka-
lega á þessa skelfilegu fortíð. Átök-
in í fyrrum Júgóslavíu og hörmuleg-
ar afleiðingar þeirra vekja ekki
aðeins upp minningar um þessa for-
tíð heldur eru beinlínis rakin til
hennar. Þar sem Evrópa hafði gert
upp blokkamyndanir fortíðarinar
var í það skiptið hægt að koma í veg
fyrir að ófriðurinn breiddist út til
annarra Evrópuríkja.
Hvað sem líður afstöðu manna til
Evrópusambandsins er erfitt að
mæla því í mót að samrunaþróunin í
Evrópu hefur aukið skilning þjóða í
millum og rennt styrkari stoðum
undir varanlegan frið í álfunni.
Stækkun Evrópusambandsins til
sjö ríkja sem áður voru ríki eða
landsvæði austan járntjaldsins er
því afar kærkomið og verður án efa
til að tryggja frið og stöðugleika í
Evrópu.
EFTA-ríkin taka þátt í fyrr-
greindum samrunaferli í Evrópu á
eigin forsendum með þátttöku í
EES-samningnum. Skuggar fortíð-
arinnar komu þó í ljós innan EFTA-
fjölskyldunnar við undirritun samn-
ings um stækkun hins Evrópska
efnahagssvæðis, á ráðherrafundi
EES-ríkjanna í Lúxemborg 13.
október sl. Liechtenstein neitaði á
lokastundu að skrifa undir samn-
inginn nema Tékkaland og Slóvakía
lýstu því yfir að Liechtenstein hefði
um langt skeið verið fullvalda ríki,
sem hefði frá upphafi fyrri heims-
styrjaldarinnar fram að lokum
þeirrar síðari verið hlutlaust í
ófriðnum í álfunni. Þessu höfnuðu
fulltrúar Tékklands og Slóvakíu al-
farið. Ríkin gætu viðurkennt
Liechtenstein frá því er þau voru
stofnuð árið 1993 en ekki fyrr.
Þessa kröfu Liechtenstein má
rekja allt aftur til fyrri heimsstyrj-
aldarinnar en sérstaklega þeirrar
síðari þegar stjórnvöld í Tékkóslóv-
akíu ráku brott samkvæmt Benes-
úrskurðunum fólk sem var af svo-
kölluðum óvinveittum uppruna. Í
kjölfarið voru eigur þess gerðar
upptækar. Fjölskylda furstans af
Liechtenstein var ein áhrifamesta
fjölskylda Habsborgaraveldisins og
eignir hennar voru meðal þeirra
sem gerðar voru upptækar. Sam-
skipti milli Tékklands og Slóvakíu,
sem áður hét Tékkóslóvakía, og
Liechtenstein hafa ekki verið með
eðlilegum hætti síðan.
Mál þetta er tilfinningahlaðið á
báða bóga og því grafalvarlegt. Í
Tékklandi og Slóvakíu er þetta hluti
af mun stærri mynd og uppgjöri við
íbúa annarra þjóða, sem gæti ógnað
efnahagslegu sjálfstæði ríkjanna.
Því gat þetta mál ekki aðeins tafið
heldur hreinlega komið í veg fyrir
stækkun EES-svæðisins. Til lengri
tíma litið gæti það stórskaðað EES-
samninginn, því stækkun EES-
samningsins getur ekki orðið að
veruleika nema öll aðildarríki hans
þ.á m. Tékkland, Slóvakía og
Liechtenstein undirriti hann.
Lítið er um það deilt nú að EES-
samningurinn er hornsteinn þeirrar
velferðar sem við Íslendingar búum
við í dag. Hér er því um stórpólitískt
mál að ræða og kallaði á náið sam-
ráð og fundi utanríkisráðherra
EFTA-ríkjanna innbyrðis og við að-
ila innan Evrópusambandsins, eink-
um utanríkisráðherra Slóvakíu,
Tékklands, ítölsku formennsk-
unnar, svo og fulltrúa fram-
kvæmdastjórnarinnar. Halldór Ás-
grímsson utanríkisráðherra hefur
sagt að málið sé eitt hið viðkvæm-
asta sem hann hafi fengist við á póli-
tískum ferli sínum, en eins og títt er
um slík mál, fer sjaldnast mikið fyr-
ir þeim á yfirborðinu en bak við
tjöldin er unnið hörðum
höndum að því að ná sam-
komulagi sem allir geta
unað við.
Nú er lausnin fundin og
samningurinn um EES
verður undirritaður af ut-
anríkisráðherrum EES-
EFTA-ríkjanna í Vaduz
nk. þriðjudag. Ráðherr-
arnir geta þá fyrst varpað
öndinni léttar eitt augna-
blik. Það verður þó vart
lengi, því samningurinn
öðlast ekki gildi fyrr en
hann hefur verið fullgiltur af öllum
aðildarríkjum ESB. Því hefur verið
lögð á það áhersla frá upphafi að
stækkunarsamningur EES færi
fyrir þjóðþingin samhliða stækk-
unarsamningi ESB til að tryggja að
EES-svæðið stækkaði 1. maí á
næsta ári um leið og stækkun ESB
verður að veruleika. Hætta er talin
á því, að séu þessi ferli aðskilin gæti
fullgilding EES-stækkunarsamn-
ingsins dregist á langinn. Undir
þeim kringumstæðum gæti sú staða
komið upp að fríverslun við þessi
ríki falli tímabundið niður þar til
samningurinn hefði verið fullgiltur
af öllum þjóðþingum aðildarríkja
ESB, enda hvílir sú skylda á nýju
aðildarríkjunum samkvæmt aðild-
arsamningum þeirra, að segja upp
þeirra eigin fríverslunarsamningum
við þriðju ríki, þ.á m. Ísland.
Dráttur á undirskrift er því
áhyggjuefni. Á næstunni bíður það
verkefni utanríkisþjónustunnar að
sjá til þess að fríverslun haldist
enda skipta viðskipti okkur við um-
sóknarríkin sífellt meira máli. Má
nefna að tollfrjáls aðgangur fyrir
síldarsamflök sem ákveðið var að
veita Íslandi spara útflytjendum út-
gjöld vegna tolla um rúmlega 300
milljónir á ári. Allt þetta ferli sýnir,
svo ekki verður um villst, hversu
mikilvæg utanríkisþjónusta er okk-
ur Íslendingum þar sem atburðir og
staða á alþjóðavettvangi skipta okk-
ur æ meira máli og breytingar í
þeim efnum geta ráðið miklu um
viðskiptahagsmuni þjóðarinnar til
langrar framtíðar.
Stækkunar-
ferli EES-
samningsins
loks í höfn
Eftir Björn Inga Hrafnsson
’ Mál þetta er tilfinn-ingahlaðið á báða bóga og
því grafalvarlegt. Í Tékk-
landi og Slóvakíu er þetta
hluti af mun stærri mynd og
uppgjöri við íbúa annarra
þjóða, sem gæti ógnað
efnahagslegu sjálfstæði
ríkjanna. ‘
Höfundur er varaþingmaður og
aðstoðarmaður utanríkisráðherra
Þar kemur fram að frumvarp til
rir árið 2004, sem nú er til með-
þingi, feli í sér töluvert aukið að-
fjármálum miðað við árið sem nú
g áréttað að mikilvægt sé að þetta
i sér óskert, sem auðvitað felur í
un til Alþingis um að auka ekki út-
ns frá því sem frumvarpið gerir
Kemur þessi viðvörun auðvitað til
nslu fyrri ára, enda hefur þingið
igingu til að auka útgjöld rík-
talsvert í ferlinu frá því frum-
agt fram og þar til það er end-
mþykkt sem lög frá Alþingi. Þetta
áminning til okkar þingmanna,
þessa dagana fjölda erinda frá
fnunum og hagsmunahópum, sem
auknum framlögum úr ríkissjóði
til margvíslegra verkefna sem yfirleitt eru
bæði vel rökstudd og þörf.
Seðlabankinn leggur einnig áherslu á auk-
ið aðhald í ríkisfjármálum á næstu árum og
bendir á að við endurmat á langtímaáætlun í
ríkisfjármálum megi ekki slaka á aðhaldinu
þegar þrýstingurinn á hagkerfið verði mest-
ur vegna stóriðjuframkvæmdanna. Þetta
eru að sjálfsögðu mikilvægar ábendingar.
Ríkisstjórn og Alþingi verða að gæta þess að
hamla gegn þenslunni með aðgerðum sínum
og er því afar mikilvægt að finna leiðir til að
sporna við sívaxandi útgjöldum í ríkisrekstr-
inum og jafnframt að fara gætilega í fram-
kvæmdum á vegum ríkissjóðs. Hlutfall sam-
neyslu, þ.e. útgjalda ríkis og sveitarfélaga, af
vergri landsframleiðslu hefur farið vaxandi á
undanförnum árum og er mikilvægt að
þeirri þróun verði snúið við. Lang-
tímaáætlun í ríkisfjármálum gerir ráð fyrir
að árlegur vöxtur samneyslunnar verði ekki
meiri en 2% á næstu árum og ef það gengur
eftir mun samneyslan vaxa umtalsvert
minna en hagvöxturinn. Afar mikilvægt er
að þetta markmið náist. Um það verður að
nást samstaða, bæði hjá ríki og sveit-
arfélögum, enda má ekki gleyma því að
sveitarfélögin bera sína ábyrgð í þessu sam-
bandi.
Aðhaldssemi í búskap hins opinbera á
næstu árum er nauðsynlegt sem liður í hag-
stjórn eins og Seðlabankinn bendir á í
skýrslu sinni. Aðhald í ríkisfjármálum er
einnig nauðsynlegt til þess að tryggja skil-
yrði fyrir þeim verulegu skattalækkunum,
sem ríkisstjórnin hefur boðað á kjör-
tímabilinu. Í stefnumörkun ríkisstjórn-
arinnar er gert ráð fyrir verulegri lækkun
skatta á almenning þegar líður á kjör-
tímabilið. Munar þar mest um lækkun á
tekjuskatti einstaklinga, sem samkvæmt
stjórnarsáttmálanum verður allt að 4%, en
einnig endurskoðun á virðisaukaskatti, sem
á eftir að útfæra nánar, en víðtæk samstaða
er um að eigi að bæta kjör heimilanna.
Aukin umsvif í hagkerfinu á næstu árum
munu skila ríkissjóði umtalsverðum tekju-
auka. Við slíkar aðstæður freistast stjórn-
málamenn oft til að auka útgjöldin að sama
skapi. Afar mikilvægt er að núverandi rík-
isstjórn og þingmenn standist þær freist-
ingar. Með því að stemma stigu við auknum
útgjöldum ríkisins nást tvö mikilvæg mark-
mið; annars vegar að hamla á móti ofþenslu
og hins vegar að skapa svigrúm til skatta-
lækkana. Hvort tveggja er til þess fallið að
bæta afkomu landsmanna allra.
ðhald í ríkisrekstri
hald í ríkisfjármálum
nig nauðsynlegt til
að tryggja skilyrði
þeim verulegu
alækkunum, sem rík-
rnin hefur boðað á
mabilinu. ‘
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavíkurkjördæmi suður.
ð
r
pt
rf
ir
-
l-
i
tt
r,
l-
r-
S
jálfstæðismenn sem sér-
staklega hafa beitt sér í
umræðu um heilbrigðismál
fagna stefnubreytingu
Samfylkingarinnar í mála-
flokknum og vænta stuðnings þing-
manna flokksins um nauðsynlegar
skipulagsbreytingar í heilbrigðiskerf-
inu.
Á síðustu árum hef ég ritað fjöl-
margar greinar og pistla um heilbrigð-
ismál og vanda íslenska heilbrigð-
iskerfisins. Kjarni þessara skrifa
hefur nú ratað inn í stefnuyfirlýsingu
landsfundar Samfylkingarinnar. Ég
hef bent á að vandi íslenskrar heil-
brigðisþjónustu sé fyrst og fremst
skipulagslegs eðlis. Meðal annars er
stærri hluti heilbrigðisþjónustu á Ís-
landi í ríkisrekstri en í nokkru öðru
landi sem við berum okkur saman við.
Á undanförnum árum hafa til dæmis
frændur okkar á Norðurlöndum, sem
hafa staðið frammi fyrir sams konar
vanda, farið þá leið að auka samstarf
ríkis og einkaaðila um rekstrarþátt
þjónustunnar. Þar hafa stjórnvöld í
auknum mæli nýtt sér markaðsöflin
og gert samninga við einkaaðila um
kaup á heilbrigðisþjónustu fyrir hönd
umbjóðenda sinna, þ.e. almennings.
Þessar hugmyndir fela í sér að ríkið
ber, hér eftir sem hingað til, ábyrgð á
fjármögnun þjónustunnar og tryggir
að allir hafi aðgang að henni óháð
efnahag. Jafnframt setja heilbrigðisyf-
irvöld staðla um þjónustuna og hafa
eftirlit með gæðum hennar.
Ýmsir þingmenn annarra flokka,
þar á meðal Samfylkingarinnar, hafa
úthrópað þessar hugmyndir og ítrekað
reynt að gera þær tortryggilegar og
afgreitt þær sem öfgahugmyndir.
Nú hefur Samfylkingin hins vegar
tekið þessar hugmyndir upp á sína
arma og gert þær að sínum. Össur
Skarphéðinsson getur ekki snúið sig
út úr því að landsfundur flokksins hef-
ur samþykkt að móta stefnu sem
byggir á hugmyndum sjálfstæð-
ismanna og þar á meðal Heimdallar í
heilbrigðismálum. Hann getur ekki
með góðri samvisku sagt að sín stefna
þýði aukinn einkarekstur, en stefna
Sjálfstæðisflokksins þýði einkavæð-
ingu. Þegar talað er um einkavæðingu
í heilbrigðisþjónustu er jafnan átt við
að bæði rekstur og fjármögnun heil-
brigðisþjónustunnar fari úr höndum
ríkisins og almannatryggingar verði
lagðar niður. Þessu hafa sjálfstæð-
ismenn hafnað eins og fram kemur í
síðustu landsfundarályktun flokksins.
Þar segir m.a. eftirfarandi um heil-
brigðismál:
„Sjálfstæðisflokkurinn vill viðhalda
almannatryggingum og að greitt sé úr
sameiginlegum sjóðum fyrir heilbrigð-
isþjónustu … Landsfundurinn hvetur
til aukins samstarfs opinberra aðila og
einkaaðila um rekstur einstakra þátta
í heilbrigðisþjónustu með það að
markmiði að hagkvæmni og kostir
einkarekstrar fái notið sín sem víðast.“
Nú spyr ég Össur. Hvað af stefnu
Sjálfstæðisflokksins í heilbrigð-
ismálum hefur Samfylkingin ekki tek-
ið upp?
„Ég hef bent á að vandi íslenskrar heilbrigðisþjónustu sé fyrst og fremst skipulagslegs eðlis. M.a. er stærri hluti heil-
brigðisþjónustu á Íslandi í ríkisrekstri en í nokkru öðru landi sem við berum okkur saman við,“ segir greinarhöfundur.
Nú spyr ég Össur
Eftir Ástu Möller
Höfundur er varaþingmaður
Sjálfstæðisflokksins.
Morgunblaðið/Sverrir