Vísir - 03.11.1980, Blaðsíða 8

8
VÍSIR
Mánudagur 2. nóvember 198«
Utgefandi: Reykjaprent h.f.
Framkvæmdastjóri: Davlö Guómundsson.
Ritstjórar:
ólafur Ragnarsson og Ellert B. Schram.
Rítstjórnarf ulltrúar: Bragi Guðmundsson, Ellas Snæland Jónsson. Fréttastjóri er-
lendra frétta: Guðmundur G. Pétursson. Blaðamenn: Axel Ammendrup, Arni Sig-
fússon, Frlða Astvaldsdóttir, Gylfi Kristjánsson, lllugi Jökulsson, Kristln Þor-
steinsdóttlr, Páll Magnússon, Sveinn Guðjónsson, Sæmundur Guðvinsson, Þórunn
Gestsdóttir. Blaðamaður á Akureyri: Glsll Slgurgelrsson. Iþróttir: Kjartan L.
Pálsson, Sigmundur O. Stelnarsson. Ljósmyndir: Bragi Guðmundsson, Elín Ell-
.ertsdóttir, Gunriar V. Andrésson, Kristján Ari Einarsson. Útlitsteiknun: Gunnar
Trausti Guðbjörnsson, Magnús Olafsson.
Auglýsingastjóri: Páll Stefánsson.
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson.
Ritstjórn: Slðumúli 14, slmi 86óll 7 llnur. Auglýsingar og skrifstofur: Slðumúla 8,
slmar Bóóll og 82260. Afgreiðsla: Stakkholti 2—4, slmi 86611.
Askriftargjald er kr. 5.500,- á mánuöi ínnanlands og verð i lausasölu 300 krónur ein-
takiö. Visir er prentaöur i Blaðaprenti h.f. Slöumúla 14.
Af ávöxtunum skuluð pið Dekkja pá
Um langt skeið voru reknar í
Reykjavík verslanir Silla og
Valda undir kjörorðinu: af
ávöxtunumskuluð þið þekkja þá.
Nú hef ur íslenska þjóðin fengið
staðfestingu á því hverjir eru
ávextir þess starfs, sem bjó að
baki þessum verslunarrekstri.
Sigurliði Kristjánsson (Silli) og
kona hans Helga Jónsdóttir hafa
i erfðaskrá sinni lýst þeim vilja
sínum að stór hluti eigna þeirra
gangi til lista- og menningar-
starfsemi í landinu.
Ávextirnir hafa komið í Ijós.
Það eru tíðindi þegar Friðrik
Ólafsson leggur sjálfan heims-
meistarann að velli. Við steypum
okkur kollhnís með Skúla
Óskarssyni, þegar hann setur
heimsmet í aflraunum. En við
gleðjumst mest, þegar svo ein-
stæður höfðings- og rausnar-
skapur er gerður lýðum Ijós í
erfðaskrá þeirra hjónanna Sigur-
liða og Helgu. Sú rausn mun lifa
meðan heimsmet hverfa.
Samkvæmt erfðaskránni sem
kynnt hefur verið skulu 25%
dánarbúsins renna til Lista-
safns Islands, 25% til íslensku
óperunnar, 25% skulu ganga til
styrktar stúdentum í raunvís-
indanámi og nýjunga í læknis-
fræði.
Eignir þær, sem hér um ræðir
nema að verðmætum milljörðum
króna. Með þessu stórkostlega
framlagi hafa þau hjón Helga og
Sigurliði veitt íslensku lista- og
menningarlif i ómetanlegan
stuðning.
Sá höfðingsskapur sem erfða-
skrá þeirra hjóna ber með sér
kemur engum á óvart, sem til
þeirra þekktu. Hann er í sam-
ræmi við lífsstíl þeirra og ævi-
starf.
Sigurliði Kristjánsson var af
fátæku fólki kominn. Hann
braust áfram til efna af eigin
rammleik, unni sér aldrei hvíld-
ar, ruddi hverri hindrun úr vegi.
í marga áratugi var fyrirtækið
Silli og Valdi í röð umsvifamestu
verslunarfyrirtækja landsins.
Meðdugnaði, ráðdeild og stórhug
óx það af athöfnum og umsýslu.
Verslanir Silla og Valda spruttu
upp í hverju hverfi Reykjavíkur
og þóttu meðal þeirra bestu í
þjónustu og vöruúrvali. Eignir
voru keyptar, ný stórhýsi reist og
jafnvel þegar þeir félagarnir
Silli og Valdi voru komnir á efri
ár, réðust þeir f þrekvirki sem
þóttu óðs manns æði. En allt varð
að gulli í höndum þeirra. Ekki
vegna pretta eða yfirgangs,
heldur vegna fyrirhyggju og
framtaks þeirra sjálfra.
Þeir fóru ekki varhluta af
öfund og óvild. öfundin hlaust af
velgengni þeirra, óvildin spratt
af pólitískum hvötum. And-
stæðingar hins frjálsa framtaks
sáu ofsjónum yfir rfkidæminu og
útmáluðu Silla og Valda sem
ímynd hinnar kapitalísku mann-
vonsku.
íslenskir athafnamenn hafa
sjaldnast notið sannmælis á Is-
landi, og Silli og Valdi guldu þess
lágkúrulega hugsunarháttar,
sem alið var á og enn er gert, að
enginn megi rfsa upp úr meðal-
mennskunni. Þeir létu ekki
lítilsiglt umtal á sig fá, enda var
markmið þeirra ekki auður sér til
handa, heldur að nýta starfs-
krafta sína og hugkvæmni í þágu
samfélagsins.
Afrakstur þessa merka lífs-
starfs birtist fyrst í bættum
verslunarháttum og nú í þeirri
erfðaskrá, sem Sigurliði og kona
hans láta eftir sig.
Þýðing gjafa þeirra er ómetan-
leg fyrir lista- og menningarlíf.
En sú rausn hef ur einnig þýðingu
í þeim skilningi að arður at-
hafnamannsins er arður þjóð-
félagsins alls. Athafnamaðurinn
og listamaðurinn, verslunar-
maðurinn og verkamaðurinn
eiga að virða og meta störf hver
annars, því allir njóta þeir ávaxt-
anna, þegar upp er staðið.
Guðlaugur
Arason: pelastikk.
Skáldsaga
Mál og menning.
Pelastikk — hvaö er nú þaö?
I Þaö vita skátar og sjómenn.
| Pelastikkerhnútur — sumirkalla
hann björgunarhnút. Hann er
I lykkja, sem hvorki losnar né
■ rennur aö. Nafniö hæfir vel á
■ þeirri „sjómannasögu”, sem
| Guölaugur Arason hefur látiö frá
■ sér fara. Auövitaö má kalla þetta
■ sjómannasögu, og hún er það aö
| ytri lysingu, en aö innri gerö er
■ hún aöeins mannlifssaga eins og
* hver önnur trúveröug saga af
| fólki. Fjörlegur kjaftháttur henn-
I ar og nærfærin vettvangslýsing
1 eru ekki máttur hennar og megin,
■ heldur lifskvikan, sem býr að
1 baki oröunum ..stundum and-
I hverfa tungutaksins.
Aftan á kápunni er þvl haldiö
* fram, aö sagan sé „nýstárieg” aö
,1 þvl leyti, aö „heimur hennar sé
Íbundinn viö vitund og eftirtekt
átta ára drengs”, Loga, sem fær
■ aö fljóta meö á sildarbát lengi
* sumars og ,,hiö afmarkaöa sam-
| félag um borö birtist lesanda 1 jós-
■ lifandi meö augum barnsins”.
■ Þetta er ekki nærfærin kynning á
| sögunni. Þótt Logi — átta ára
_ drengur — sé i hlutverki sögu-
I manns, er sagan alls ekki
■ afmörkuö skynjun og endursögn
í hans,endaværislfktóhugsandi —
I nema drengurinn heföi skrifaö
| hana veturinn eftir þetta slldar-
" sumar einhvern tima á fjóröa
1 áratugnum. Nei, þetta er og
■ veröur endurminning höfundar,
* byggö á barnsreynslu, upprifjun,
| sem margfölduö er meö slöari
■ reynslu og skynjun. Þaö er meira
■ aö segja alls ekki reynt aö snlða
| frásögninni alfariö málfarsstakk
L..........
RUM LYKKJA - SEM HELDUR
- EH RENNUR ÞÓ EKKI AD
þess tlma. Þar má hvaö eftir ann-
aö sjá yngri tilbrigöi, og er varla
um aö sakast. Til aö mynda neita
ég þvi alveg, aö „saknaöar-
kveöjan”, sem nú glymur slfellt I
eyrum I óskalagaþætti sjómanna
I útvarpinu, og fylgir honum I
sögunni, hafi veriö borin i þann
tiö. Hún er miklu yngri smekk-
leysa. Satt aö segja má þaö helst
finna aö þessari sögu, aö málfar
hennar sé ekki nógu hnitmiðaö,
og þaö er illt, þvi aö þaö er
einmitt mál hennar og oröfæri
Andrés
Kristjánsson
skrifar um
bókmenntir.
persóna, sem gefa henni blæ slns
tima. Ég er ekki aö finna aö kjaft-
hætti karlanna — hann er býsna
trúveröugur og safarikur, og fell-
ur þar flest i þá löö, sem ég þykist
muna frá þessum árum. Ég held
llka, aö samtölin séu aöall þess-
arar sögu og betri en heildar-
byggingin, sem er heldur lausleg.
Og samtöíin bæta mjög upp þaö,
sem annars skortir I sérmótun
persóna.
Logi litli er þó ákaflega heil-
steypt persóna og sjálfum sér
samkvæmur alla þessa vertið.
Þaö fer auövitaö ekki milli mála,
aöhöfundur þekkir þennan dreng
mætavel, en varla fer heldur hjá
þvl aö drættir hans séu skýröir
allmikið og dýpkaöir, frelsis-
baráttan færö I aukana, og hlutur
gerviskólans gerður harla lítill I
samanburöi viö lifsskólann . Þaö
má kalla boöskap þessarar sögu.
Þóttég felli mig ekki alls kostar
viö málbeitingu höfundar, veröur
það ekki af honum skafiö, aö
sagan er stórvel skrifuö, og máliö
skilar myndum hennar ljóslifandi
til lesanda. Þótt höfundur leggi
sig fram um aö ná talmáli sem
best, er óþarfi að elta ambögur.
Hvers vegna þarf aö segja:
„Sildin hrygndi yfir sumariö”, I
staö á sumrin? Eöa „rétta
hendina” i' staö höndina? Hafa
eitthvaö „I sitt hvorri hendinni”, I
staö þess aö hafa þaö sitt 1 hvorri
hendinni. Þá kann ég ekki aö
meta slagsmál, þar sem menn
„sparka og lemja I hvorn annan”
I staö hvor i annan. Ég held, aö i
þessu felist ekki neinn trúnaöur
við sjómenn eöa sjómannamál.
Þetta má ef til vill- kallast
sparöatlningur og hótfyndni, því
„Guölaugur Arason hefur meö
þrem fyrri skáldsögum sinum
vakiö verulegar vonir um mikla
höfundarkosti. Þaö iiggur viö aö
þessi bók sé staöfesting á
þeim”.
aö bókin er vlöast hvar rituö á
liölegu, fallegu og fjölskrúöugu
máli, og vel þrædd leiöin milli í
slangurs og rótfestu.
Ég tel lltinn vafa á þvi, aö þetta I
sébesta skáldsaga, sem rituö hef- *
ur verið til þessa um sildveiöi-1
tlmabil snurpubátanna fyrir (
kraftblökk, en þaö var ekki lítil- I
vægt skeiö í Islendingasögu þess-1
arar aldar. Hún er rituö af leikni, g
góöumkynnum ogalúö — er sönn. *
Jafnframt er þetta skemmtileg |
skáldsaga meö jákvæöu viöhorfi ■
og rikum skilningi á börnum I *
islensku sjávarþorpi — og raunar I
hvar sem er. Þessa bók ættu £
unglingar og stálpaöir strákar aö I
geta lesiö sér til ánasgju og sálu- I
hjálpar.
Guölaugur Arason hefur með “
þrem fyrri skáldsögum slnum |
vakiö verulegar vonir um mikla ■
höfundarkosti. Það liggur viö, aö ■
þessi bók sé staöfesting á þeim |
Hér eftir veröa geröar til hans .
kröfur I samræmi viö þaö og ■
næstu bókum hans tekiö meö I
eftirvæntingu.
Já, Pelastikk er gott nafn og I
visar beint til söguefnisins og I
þess uppeldisáróöurs, sem sagan _
flytur. Aö röskum strákum er I
ekki hollt aö revra rembihnút |
skólans. Þar fer betur pelastikk; *
— rúm lykkja, sem þrengir ekki |
um of aö — en heldur þó — ■
björgunarhnútur.
Andrés Kristjánsson. |
........