Morgunblaðið - 08.12.2003, Blaðsíða 15

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. DESEMBER 2003 15
RSH.is
Dalvegi 16b • 201 Kópavogur
Sími 544 5570 • Fax 544 5573
www.rsh.is • rsh@rsh.is
GSM
VERSLUN • VERKSTÆ‹I
Radíófljónusta Sigga Har›ar
Handfrjáls búna›ur
Miki› úrval
Vertu me› bá›ar
hendur á st‡ri
w
w
w
.d
es
ig
n.
is
©
20
03
Spurning: Ég er með spurningu um Magnyl 150 mg
(barnamagnyl). Hér er fólki í vissum tilvikum ráð-
lagt að taka 150 mg á dag. En í Danmörku þar sem
ég þekki til er ráðlagt 75 mg á dag. Er það nægj-
anlegt?
Svar: Virka efnið í Magnýltöflum heitir acetýlsal-
isýlsýra sem gengur einnig undir nafninu aspirín.
Þekkt hefur verið í margar aldir að börkur sumra
víðitegunda inniheldur efni sem
lækka sótthita og deyfa sársauka. Á
19. öld fundu menn að víðibörkur
inniheldur efnið salisín sem breytist í
líkamanum í salisýlat eða salisýlsýru.
Á síðari hluta 19. aldar bjuggu efna-
fræðingar hjá Bayer lyfjaverksmiðjunum til af-
brigði af þessu efni sem er acetýlsalisýlsýra og var
hún sett á markað árið 1899 undir sérheitinu Aspir-
in. Vegna þess hve orðið acetýlsalisýlsýra er stirt
hefur skapast nokkur hefð fyrir því að nota orðið
aspirín í staðinn. Lyf sem innihalda virka efnið
aspirín hafa verið hér á markaði undir heitunum
Magnýl, Globentyl og Aspirin. Upphaflega var
aspirín notað sem verkjalyf og til að lækka sótthita
og voru þá gefin 500–1000 mg í senn handa full-
orðnum (1–2 venjulegar Magnýltöflur). Fljótlega
var farið að nota aspirín sem bólgueyðandi lyf, við
gigt og fleiri bólgusjúkdómum, og þá þurfti að gefa
fullorðnum a.m.k. 3–5 g á dag (3–5.000 mg). Langt
fram eftir 20. öldinni var aspirín mest notaða lyfið
við verkjum, sótthita og liðagigt. Á sjöunda og átt-
unda áratugnum fóru að koma á markað önnur lyf
sem smám saman tóku við af aspiríni sem lyf við
verkjum og gigt. Vegna hættulegra aukaverkana
(Reyes heilkenni) hjá börnum og unglingum var
notkun lyfja við verkjum og sótthita í þessum ald-
ursflokki beint frá aspiríni og yfir á önnur lyf, eink-
um parasetamól (t.d. sérlyf eins og
Panodil og Paratabs) sem er
verkjastillandi og hitalækkandi en
ekki bólgueyðandi. Segja má að
aspirín sé á vissan hátt orðið úrelt
lyf við verkjum, sótthita og gigt
vegna þess að lyf eins og íbúprófen og díklófenak
hafa a.m.k. jafngóða verkun en talsvert minna af
aukaverkunum. Aukaverkanir aspiríns hafa alltaf
hamlað notkun þess nokkuð og má þar helst nefna
ertingu og sár í meltingarvegi, blæðingar, astma og
í stórum skömmtum eyrnasuð. Fyrir 2–3 áratugum
fóru menn að fikra sig áfram með alveg nýja notk-
un lyfsins, þ.e. til segavarna (blóðþynningar). Fljót-
lega kom í ljós að aspirín,í skömmtum sem voru
einungis 150–300 mg á dag (ein venjuleg Magnýl-
tafla er 500 mg), var gagnlegt sem segavarnalyf,
gat dregið úr veikindum og fækkað dauðsföllum í
sjúkdómum þar sem blóðtappi kemur við sögu. Hér
er um að ræða sjúkdóma eins og kransæðastíflu,
blóðtappa í heila og ýmsa fleiri. Á sama tíma og
notkun aspiríns handa börnum og unglingum
minnkaði verulega og notkun lyfsins sem verkja-
og gigtarlyfs dvínaði, fór notkun þess sem sega-
varna- eða blóðþynningarlyfs hratt vaxandi. Flest
bendir til að aspirín sé mest notaða lyf 20. ald-
arinnar. Núna er staðan sú að lyfið er sáralítið not-
að við gigt, það er enn dálítið notað við verkjum og
sótthita en notkun þess til segavarna er orðin veru-
leg. Sem segavarnalyf verkar aspirín á blóðflög-
urnar, hindrar kekkjun þeirra og viðloðun við æða-
veggi og hamlar þannig gegn blóðstorknun og
blóðtappamyndun. Þessi verkun fæst við litla
skammta og stendur í 1–2 sólarhringa. Prófaðir
hafa verið misstórir skammtar og svo virðist sem
flestir fái hæfilega mikla verkun við dagskammta
sem eru 75–150 mg. Við langtímanotkun duga 75
mg á dag sennilega flestum en stundum þarf að
nota stærri skammta tímabundið. Ástæða er til að
halda skömmtum í lágmarki því að margir finna
fyrir aukaverkunum jafnvel á skömmtum sem eru
einungis 75–150 mg á dag
Magnyl og blóðtappi?
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækninn um það sem
þeim liggur á hjarta. Tekið er á móti spurningum á virkum
dögum milli klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum eða
símbréfum merkt: Heilsa. Fax 5691222. Einnig geta lesendur
sent fyrirspurnir sínar með tölvupósti á netfang Magnúsar
Jóhannssonar: elmag@hotmail.com.
Núna er stað-
an sú að lyfið
er sáralítið
notað við gigt
 MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Háskólanám á Svalbarðahlýtur að vera heillandifyrir jarðfræðinema þarsem hægt er að skoða
alla jarðsöguna á þessari eyju á
Norðurslóðum. Vaka Antonsdóttir
bjó á Svalbarða í eitt ár og lærði þar
jarðfræði. Hún fór á vegum Nord-
plus, menntaáætlunar norrænu ráð-
herranefndarinnar, en ný mennta-
áætlun tekur gildi um næstu áramót.
Vaka segist hafa fengið aukna dýpt
í námið sitt með Svalbarðadvölinni
þar sem hún var skiptinemi skólaárið
2002–2003. „Ég fór sem skiptinemi af
því að mér finnst sniðugt að fara og
sjá eitthvað annað en það sem maður
lærir heima. Mér fannst mikilvægt að
fá nýjan vinkil á námið sem var mjög
gott og áhugavert. Burtséð frá nám-
inu er náttúran þarna alveg einstök,“
segir Vaka sem hefur áhuga á útivist.
Fjórir norskir háskólar halda úti há-
skólanámi á Svalbarða. Þetta eru há-
skólarnir í Bergen, Þrándheimi, Ósló
og Tromsö og Vaka var skráð í síðast-
nefnda háskólann. Verið er að
stækka háskólann
á svæðinu og koma
upp nokkurs konar
vísindagarði.
Námið er al-
þjóðlegt og fór
fram á ensku en
kennarar og
nemendur koma
alls staðar að.
Vaka hefur ekki
tekið ákvörðun
um framhalds-
nám en býst
við að fara
jafnvel til
Noregs á næsta ári.
1.600 manna samfélag
Hún segir að lífið á Svalbarða snú-
ist mikið til um útivist og náttúru sem
er einstök. Staðurinn er núorðið vin-
sæll áfangastaður ferðamanna og
hluti af atvinnulífinu snýst um það.
1.600 manns búa í Longyearbyen
sem er stærsti þéttbýlisstaðurinn á
Svalbarða. Margir hafa atvinnu af
kolanámum, þá er það vís-
indasamfélagið og svo
ferðamannaiðnaður en tvö
hótel eru á staðnum. Þar að
auki fimm krár, útivist-
arbúðir, barnaskóli o.fl.
Vaka fór út á lokaárinu sínu en
þurfti að klára nokkrar einingar í við-
bót á yfirstandandi haustmisseri og
útskrifast svo með B.Sc.-gráðu frá
Háskóla Íslands í febrúar nk. Sval-
barðaferðin kom þannig til að Vaka
frétti af annarri stelpu sem hafði farið
á undan henni og leist sjálfri vel á að
halda til Svalbarða sem skiptinemi.
Á Svalbarða byrjar að dimma um
miðjan september, í lok október er
orðið alveg dimmt og myrkrið er við-
varandi í fjóra mánuði. Sólin sést í
fyrsta skipti í bænum 8. mars. „Tíma-
bilið frá miðjum janúar og þar til sól-
in kemur upp er alveg magnað. Mað-
ur hefur alltaf aðgang að náttúrunni
og finnur virkilega fyrir náttúruöfl-
unum. Stúdentagarðurinn er stað-
settur á milli tveggja jökla og fyrir
fólk sem hefur áhuga á útivist, skíð-
um og snjóbrettum er þetta paradís.
Líf flestra námsmanna snýst að
miklu leyti um námið og útivist. Það
er náttúrulega töluverð einangrun
þarna með hafís á veturna og fá-
menni.“
Vaka kynntist samfélaginu á Sval-
barða nokkuð vel og sat m.a. sem full-
tsrúi námsmanna í nefnd sem sá um
að skipuleggja sólaruppkomuhátíð,
vikuhátíð í tengslum við að sólin fari
aftur að skína í bænum. „Þá kynntist
ég fólki utan háskólasamfélagsins og
það var mjög skemmtilegt. Allir
þekkja alla og þetta er þægilegt sam-
félag. Svo kynntist ég samnemendum
mínum mjög vel.“
Upplifun að skoða jarðsöguna
Mikil áhersla er lögð á ýmiss konar
útivinnu í náminu. „Þegar ég var ný-
komin fór ég í tólf daga að sigla á bát
upp með allri vesturströnd Sval-
barða. Jarðlög á Svalbarða eru mjög
gömul og spanna þau eiginlega alla
jarðsöguna. Það er mjög ólíkt Íslandi
sem er jarðfræðilega ungt.“
Hún segir að allt hafi gengið eins
og smurt þegar kom að því að sækja
um skólavist og Nordplus-styrk fyrir
Svalbarðadvölina. „Nordplus-
áætlunin gerir hlutina aðgengilega og
er mjög sniðug. Ég hefði reyndar
getað sótt um á eigin vegum. Ég
myndi ekki geta hugsað mér að búa
þarna í mörg ár þótt ég sé heilluð af
þessari hráu náttúru og fallegu lands-
lagi,“ segir Vaka að lokum.
 MENNTUN
Ljósmynd/Vaka Antonsdóttir
Vaka Antonsdóttir jarðfræðinemi.
TENGLAR
..............................................
www.ask.hi.is
steingerdur@mbl.is
Morgunblaðið/Eggert
Blár ís: Ferðalög voru algeng í náminu og þarna er samnemandi.
Skiptinemi
á Svalbarða
Síðumúla 34 - sími 568 6076
Gömul dönsk
postulínsstell