Morgunblaðið - 23.02.2004, Blaðsíða 14

NÆRINGAREFNI, sem eru nauð-
synleg til að hjálpa líkamanum og
ónæmiskerfinu að vinna sitt verk,
koma jafnvægi á hormónastarfsemi
og að framleiða mikilvægar blóð-
frumur, hafa
minnkað umtals-
vert í ávöxtum
og grænmeti á
síðustu sextíu
árum. Auk þess
eru margir
ávextir sætari
en áður sem gæti
haft áhrif á tannheilsu og
valdið offitu. Fæðan
sem við látum ofan í
okkur er því alls ekki
jafn holl og hún var fyr-
ir ríflega hálfri öld að
mati dr. David Thomas næring-
arfræðings sem rannsakað hef-
ur efnainnihald 64 tegunda
matvæla samkvæmt
skýrslum frá tímabilinu
1940–1991. Í grein sem birt-
ist nýlega í Daily Mail kemur
fram að dr. Thomas kennir
nútíma landbún-
aðarháttum um hvernig
komið er. Ávextir og
grænmeti er ræktað í ófrjórri mold
auk þess sem ávextir eru oft tíndir
áður en þeir eru þroskaðir. Það
veldur því að þeir tapa ýmsum vít-
amínum. Auk þess er flogið langar
leiðir með ávexti og grænmeti á
markað og eftir því sem lengra líður
frá uppskeru til neyslu verður nær-
ingarinnihaldið minna. Tilbúinn
áburður er notaður til að flýta vexti
og auka framleiðslu uppskerunnar
og raskar það jafnvægi næring-
arefnanna í plöntunni. Samkvæmt
rannsókninni minnkaði magn nær-
ingarefna í ávöxtum og grænmeti
mest á árabilinu 1978–1991. Á þess-
um árum minnkaði sink í grænmeti
um 57%, en það hefur til dæmis
áhrif á ónæmiskerfið og frjósemi
hjá körlum. Kalsíum og natríum
minnkaði um helming í grænmeti,
járn um fjórðung og kopar um 76%
á árunum 1940–1991. Í ávöxtum
minnkaði kalíum um 22%,
kopar um 19% og
járn um 24%.
Meira að segja
hafði járn-
innihald spí-
nats, sem er
aðallega neytt
vegna þess
hversu góð
járnuppspretta
það er, minnkað um 60%.
Niðurstöður rann-
sóknar dr. Thomas stað-
festa niðurstöður fyrri
rannsókna, sem
birtar voru í Brit-
ish Food Journ-
al, og bentu
til svipaðra
breytinga í
næring-
arinnihaldi
20 ávaxta og
20 grænmet-
istegunda á ár-
unum skömmu fyr-
ir 1930 til skömmu eftir 1990.
Önnur rannsókn á vegum Banda-
ríkjastjórnar leiddi í ljós að epli
innihalda nú 15% af ávaxtasykri
miðað við 8–10% fyrir þremur ára-
tugum. Aukið sykurinnihald má
einnig finna í ananasi, perum og
banönum. Tom Sanders, prófessor í
næringarfræði við King’s College í
Lundúnum, segir aukið syk-
urinnihald stafa af nýrri tækni við
ræktunina. Notuð eru sætari af-
brigði af eplum í auknum mæli og
þau eru tínd og geymd með það í
huga að varðveita sykurinnihaldið.
Þrátt fyrir þetta telur dr. David
Thomas að það sé gott fyrir heils-
una að neyta ávaxta og grænmetis.
Þó geti minni næringarefni í þeim
valdið því að einhverjir neytendur
verði fyrir næringarskorti.
 HEILSA| Minna af næringarefnum í
ávöxtum og grænmeti en fyrir 60 árum
Myndi spínatið
duga Stjána bláa núna?
DAGLEGT LÍF
14 MÁNUDAGUR 23. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Ertu að leita þér
að nýjum skóm?
1 4 4 4
1 4 4 4
w w w. g u l a l i n a n . i s
Spurning: Eru öll geðlyf fitandi?
Svar: Sum geðlyf auka matarlyst en
spurningunni er ekki hægt að svara í
stuttu máli. Í flestum tilvikum er að-
eins um óverulega þyngdaraukningu
að ræða, sum geðlyf hafa engin áhrif
á matarlyst og önnur draga heldur
úr matarlystinni. Almennt má segja
að áhrif geðlyfja á líkamsþyngd séu
illa rannsökuð og sjaldan er hægt að
fullyrða að eitt lyf sé verra að þessu
leyti en annað vegna þess að bein
samanburðarrannsókn hefur ekki
verið framkvæmd. Stundum eru
sjúklingar tregir til að hefja eða
halda áfram meðferð af ótta við eða
vegna þyngdaraukningar þrátt fyrir
góðan árangur af meðferðinni. Og
ekki má heldur gleyma því að veru-
legri og langvarandi þyngdaraukn-
ingu fylgja vissar hættur fyrir heils-
una.
Ekki er auðvelt að rannsaka áhrif
geðlyfja á matarlyst og líkamsþyngd
vegna þess að sjúkdómunum fylgja
oft breytingar á matarlyst, mat-
arvenjum og hreyfingu. Sjúklingar
með þunglyndi eru t.d. oft lyst-
arlausir og grennast en þegar þeir
eru settir á lyf batna einkennin, mat-
arlystin kemur aftur og þeir fitna.
Þá getur verið erfitt að greina hvort
þyngdaraukningin varð vegna
lyfjanna eða vegna þess að sjúk-
lingnum batnaði. Þetta getur stund-
um verið öfugt, sjúkdómnum fylgir
aukin matarlyst og líkamsþyngd og
afleiðing lyfjameðferðar er að sjúk-
dómseinkennin batna og matarlystin
minnkar.
Gömlu þunglyndislyfin (einkum
þríhringlaga þunglyndislyf) hafa
slæmt orð á sér vegna þyngdaraukn-
ingar en þegar málið er skoðað nán-
ar er það kannski orðum aukið og
þyngdaraukning sem fylgir þessum
lyfjum hjá um þriðjungi sjúklinga
virðist oftast lítil. Nýrri þunglynd-
islyf hafa venjulega lítil sem engin
áhrif á líkamsþyngd. Litíum, sem er
aðallega notað við geðhvarfasýki,
veldur þyngdaraukningu hjá 30-60%
sjúklinga. Þessi þyngdaraukning
getur verið mikil, verður aðallega
snemma í meðferðinni og ástæða er
til að fylgjast vel með og reyna að
hindra hana eftir föngum.
Sum flogaveikilyf, einkum valp-
róat og í minna mæli karbamazepín
og vigabatrín, geta valdið þyngd-
araukningu en líklega sjaldnar en
litíum.
Geðrofslyf (sterk geðlyf, sefandi
lyf, lyf við geðklofa) eru þekkt að því
að valda þyngdaraukningu en það er
misjafnt eftir lyfjum. Sterkar vís-
bendingar eru um fylgni milli þess
hve kröftuga verkun lyfin hafa og
þyngdaraukningar. Því öflugri sem
lyfin eru þeim mun meiri hætta virð-
ist vera á þyngdaraukningu. Lyf
með veika verkun eins og halóperi-
dól valda lítilli þyngdaraukningu, lyf
með kröftugri verkun (t.d. tíóridazín
og perfenazín) valda nokkurri
þyngdaraukningu og lyf með mjög
kröftuga verkun (t.d. klózapín og ól-
anzapín) hafa mikla tilhneigingu til
að auka líkamsþyngd. Ekki má
gleyma því að allt er þetta ein-
staklingsbundið og margir taka geð-
lyf mánuðum og árum saman án
þess að þyngjast.
Eru geðlyf fitandi?
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Heilsa. Fax 5691222.
Einnig geta lesendur sent fyrirspurnir sínar
með tölvupósti á netfang Magnúsar Jóhanns-
sonar: elmag@hotmail.com.
Nýrri þunglyndislyf
hafa venjulega lítil
sem engin áhrif á lík-
amsþyngd.
 MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
ÞAÐ er mikil frjósemi í loftinu hjá fyrirtækinu Jónar
Transport því hvorki meira né minna en þriðjungur
starfsfólksins eignaðist barn á rúmu ári.
Á launaskrá fyrirtækisins í Reykjavík eru 35 manns og
ellefu starfsmenn eru þegar búnir að eignast barn og eitt
er á leiðinni. Í þessum lukkulega hópi eru sjö konur og
fimm karlar. Alls liggur fyrir að samanlagt barneign-
arfrí starfsmanna sé um fimm ár eða 1.900 dagar.
 FRJÓSEMI
Þriðjungur starfsmanna eignaðist barn á ári
Morgunblaðið/Ásdís
Hópurinn: Aftari röð f.v.: Diljá Tegeder Ólafsdóttir sem er með eitt á leiðinni, Elín Hanna Sigurðardóttir með
dótturina Konní Íris, Sigrún Gísladóttir með son sinn óskírðan, Oddný Ármannsdóttir með dóttur sína Söru Mist,
Ingibjörg Stefánsdóttir með dóttur sína Maríu og Sigurður Már Jóhannesson með dóttur sína Freyju,
Fremri röð f.v.: Bjarki Sigurðsson með dóttur sína Önnu Katrínu, Aldís Hafsteinsdóttir með son sinn Rúrik, Axel
Hrafn Helgason með son sinn Helga Hrafn, Olga Björt Þórðardóttir með dóttur sína Agnesi ogEgill Örn Einarsson
með son sinn Einar Dúa".
ÞAÐ er sérstök reynsla fyrir
hverja konu að ganga með barn
og að verða móðir. Þrítug kona,
sem var að eignast sitt fyrsta
barn, hélt dagbók á meðgöng-
unni og fyrstu mánuðina eftir
fæðingu barnsins. Þar lýsir hún
tilfinningum sínum og þeim hug-
renningum sem upp koma á þess-
um tímamótum.
Við munum á næstu vikum
birta dagbókina hennar, stutta
kafla hverju sinni, hér á síðum
Daglegs lífs.
 MEÐGANGAN OG FYRSTU MÁNUÐIRNIR
Dagbók þrítugrar móður