Morgunblaðið - 21.04.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 MIÐVIKUDAGUR 21. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
T
ilefni hafa mér orðið
til að skrifa um tvo
fyrrverandi fréttarit-
ara Morgunblaðsins;
Sverri Pálsson á Ak-
ureyri (Viðhorf 10. marz sl.) og
Árna Helgason í Stykkishólmi
(Viðhorf 24. marz sl.).
Upprifjunin af kynnum við
þessa tvo heiðursmenn leiddu
fleiri fréttaritara fram í hugann.
Af mörgum ferðum má ég
gjarnan minnast ferða um Snæ-
fellsnes. Þetta voru í mínum
huga persónulegar veizlur og þar
skipuðu öndvegið fréttarit-
ararnir Páll á Borg, Finnbogi á
Hellnum, Rögnvaldur á Hellis-
sandi, Helgi í Ólafsvík, Emil í
Grundarfirði og Árni í Stykk-
ishólmi.
Þeir voru misfermir fréttarit-
arar, en allir höfðingjar heim að
sækja og sérstakir í viðkynningu.
Mér eru minnisstæðar eld-
messur Páls um landið, Emils um
landsmálin, fundvísi Helga í fjór-
um línum og
framdrift
Rögnvaldar
til lands og
sjávar. Fyr-
ir ungan
blaðamann
voru þessir
menn heill háskóli. Þegar mér
tókst að kría út samvistir við þá,
var með ólíkindum hve margt var
öðru vísi í Borgarnesi á heimleið,
frá því ég fór þar um áleiðis vest-
ur á nesið. Emil í Grundarfirði
kallaði þetta að leiðrétta kúrsinn
hjá blaðamanninum að sunnan.
Satt að segja sé ég nú, að það
voru þessar ferðir, sem gerðu
mér kleift að lifa af sem Reykvík-
ingur. Og þessir menn, sem
héldu mér við efnið að vera Ís-
lendingur.
Finnbogi Lárusson á Hellnum
var fæddur Suðurnesjamaður, en
fluttist barnungur með for-
eldrum sínum að Brekkubæ á
Hellnum. Hann hóf svo búskap á
Laugarbrekku og stundaði land-
búnað og sjósókn, þar til þau
hjón brugðu búi og settust að á
Hellissandi. Hann lézt á Akra-
nesi fyrir tæpum þremur árum.
Finnbogi fékk síðastur frétta-
ritara Morgunblaðsins að senda
inn handskrifuð frjettabrjef. Þá
gegndi ég starfi fréttastjóra inn-
lendra frétta og var mér auðsótt
mál hjá kollegum mínum að leyfa
Finnboga að senda okkur áfram
frjettabrjef upp á gamla mátann.
Átti ég lengi í fórum mínum
þakkarbrjef frá Finnboga fyrir
vikið.
Finnbogi var í mínum augum
fágætt náttúrubarn. Honum var
eðlislægt að tala um lifandi nátt-
úru til sjós og lands og mér
fannst hann helzt af öllu vilja
haga orðum sínum og gjörðum til
þess að sem bezt sátt mætti
standa milli hans og náttúrunn-
ar.
Það var eins og hann hleypti
nýju lífi í Hellnar og umhverfið.
Og allt var það sett fram af þeirri
lágværu hógværð, sem Finnbogi
bar yzt sem innst, en um leið
gætt einlægum yndisþokka, sem
hreif.
Mér er minnisstæð ferð, sem
Finnbogi gaf sér eitt sinn tíma til
að fara með mér fyrir Jökul. Svo
trúr maður sinni kirkju sem
Finnbogi var, umsjónarmaður,
meðhjálpari og organisti til
margra ára og áður en yfir lauk
sóknarnefndarmaður í sextíu ár,
hlaut ferðin að hefjast í Hellna-
kirkju, handan vegarins. Það var
eftirminnileg stund, sem teygðist
úr. Auk innileika hennar man ég
fagran útskurð á altaristöflu-
ramma. Honum er tengd sérstök
örlagasaga ungs listamannsefnis,
sem varð úti á leiðinni milli
Hellna og Hellissands. Það var
ekki einasta að Finnbogi tíundaði
mér þá sögu, heldur líka margar
fleiri, sem tengjast kirkjunni og
klerkum hennar. Man ég að
Finnbogi sagði mér eitt og annað
af séra Ásgrími Vigfússyni og
Kjartani Kjartanssyni. Ásgrímur
var prestur í lok 18du aldar og á
öndverðri þeirri 19du, og gekk
honum á ýmsu í prestsskapnum;
m.a. missti hann hempuna í tví-
gang, ef ég man rétt, en end-
urheimti hana í bæði skiptin.
Kjartan var fyrsti presturinn,
sem Finnbogi hafði samstarf við;
sat á Staðastað og þjónaði
Hellnakirkju í tvo áratugi. Kjart-
an var uppfinningasamur með af-
brigðum og er m.a. berjatínan
frá honum komin.
Frá kirkjunni héldum við
Finnbogi að Bárðarlaug, þar sem
Bárður Snæfellsás þvoði sér eftir
ferðalagið til Íslands.
Með þá Krist og Bárð með
okkur var okkur ekkert að van-
búnaði að halda vestur um og þar
fram hjá Dagverðará, þar sem
Þórður Halldórsson, refaskytta
og rithöfundur, laugaði sig í
straumum Snæfellsjökuls. Þar
bjó líka forðum Kobeinn Gríms-
son Jöklaskáld, sá er kvað kölska
í kútinn á Þúfubjargi.
Meðal sagnanna, sem Finn-
bogi þuldi mér um menn og mál-
efni, voru sögur af kynnum hans
og Kjarvals. Þeim var vel til vina
og fór Finnbogi margar ferðir
með meistaranum, þegar hann
var að mála undir Jökli. Fékk
Finnbogi að standa hjá, þegar
Kjarval málaði, en alla jafna vildi
meistarinn ekki hafa neinn yfir
sér, þegar hann vann að list
sinni.
Finnbogi sagði Kjarval hafa
verið sérstaklega skemmtilegan
félaga. Málarinn lagði vini sínum
lið, þegar Hellnakirkja var reist,
og Hellnabúar launuðu lista-
manninum með landi. Aldrei kom
þó til þess að Kjarval byggði sér
ból þar vestra.
Svo er það sagan um Kjarval,
kirkjugarðana og kartöflu-
garðana: Finnbogi kom sér upp
kartöflugarði neðan undir kirkju-
garðinum, en slíkt taldi Kjarval
mesta óráð, þar sem vessar gætu
borizt úr kirkjugarðinum í kart-
öflurnar og kálið. Kjarval hafði
þá skrifað í Reykjavíkurblöð um
kartöflugarðana neðan við Foss-
vogskirkjugarðinn.
Í Reykjavík sinntu menn skrif-
um hans engu, en Finnbogi færði
sinn garð strax og varð meist-
arinn heldur betur kátur, þegar
hann kom vestur næst. Síðar
þegar Finnbogi heimsótti Kjar-
val í Reykjavík, kynnti listmál-
arinn hann þannig, að hér væri
kominn bændafrömuður vestan
af Snæfellsnesi, sem tæki höf-
uðstaðarbúum fram í því að taka
mark á orðum meistarans, sem
hjá Reykvíkingum færu bara inn
um annað eyrað og út um hitt!
Lífsháskóli
landsins
Hér er enn sótt efni til manna, sem voru
fréttaritarar Morgunblaðsins um ára-
bil. Þessir voru á Snæfellsnesi og reynd-
ust auk alls annars lífsháskóli landsins.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
✝ Hjördís Stefáns-dóttir fæddist í
Haganesi við Mý-
vatn 18. desember
1918. Hún lést á
heimili sínu á Akur-
eyri 12. apríl síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru hjónin
Stefán Helgason
bóndi, f. 31. maí
1884, d. 23. nóv.
1972, og Áslaug Sig-
urðardóttir hús-
freyja í Haganesi, f.
20. des. 1884, d. 18.
maí 1979. Systkini
Hjördísar eru: a) Sigurður bif-
reiðarstjóri og bóndi á Skútustöð-
um, síðar búsettur á Akureyri, f.
8. des. 1905, d. 1. jan. 1991,
kvæntur Málmfríði Þorláksdótt-
ur, f. 14. ágúst 1917, d. 6. maí
1982. b) Helgi sölustjóri í Reykja-
vík, f. 17. jan. 1912, d. 17. maí
1987, kvæntur Sylvíu Jónsdóttur,
f. 16. júlí 1911, d. 5. nóv. 1958. c)
Hlín húsmóðir á Akureyri, f. 21.
okt. 1915, gift Rögnvaldi Rögn-
valdssyni kaupmanni, f. 21. okt.
1912, d. 15. nóv. 1987. d) Ívar
Haukur bóndi í Haganesi, f. 8.
okt. 1927, kvæntur Birnu Björns-
dóttur, f. 16. júlí 1934.
Hjördís giftist 17. okt. 1942
Jóni Arasyni Jónssyni málara-
stjóri í Mosfellsbæ, f. 5. júní 1965,
kvæntur Marianne Eiríksson leið-
sögumanni, f. 17. ágúst 1964, og
eiga þau Andra, f. 21. des. 1993,
og Sonju, f. 16. apríl 1997. b) Ása
læknir á Akureyri, f. 8. feb. 1973.
c) Ari verkfræðingur í Reykjavík,
f. 30. júní 1974, kvæntur Hiromi
Sudachi leikskólakennara, f. 4.
nóv. 1977. 3) Teitur lektor, tann-
læknir á Akureyri, f. 8. mars
1947, kvæntur Valgerði Magnús-
dóttur sálfræðingi, f. 24. feb.
1949. Synir þeirra eru: a) Andri
verkfræðingur, framkvæmda-
stjóri á Akureyri, f. 24. des. 1966,
kvæntur Auði Hörn Freysdóttur
lögfræðingi, f. 7. nóv. 1966, og
eiga þau Eir, f. 5. okt. 1996, Ið-
unni, f. 15. okt. 1998, Urði, f. 15.
okt. 1998, og Óðin, f. 20. jan.
2003. b) Magnús þýðandi og próf-
arkalesari í Reykjavík, f. 19. apríl
1972. Einnig á Teitur c) Smára
Rafn BA í frönsku, kennaranema
í Reykjavík, f. 3. apríl 1974.
Hjördís ólst upp í Haganesi
með systkinum sínum, foreldrum,
öfum og ömmum og vandist nýtni
og vinnusemi, en þroskaðist einn-
ig við félagslíf, leiki og söng á
þessu mannmarga heimili. Hún
naut sín best við útiverkin í sveit-
inni og var mikið náttúrubarn og
útivistarkona alla ævi, heilsu-
hraust og létt í lund. Eftir að hún
stofnaði heimili á Akureyri með
manni sínum varð það starfsvett-
vangur hennar.
Útför Hjördísar verður gerð
frá Akureyrarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
meistara á Akureyri,
f. 3. júní 1913, d. 26.
feb. 1974. Jón var
ættaður úr Skaga-
firði og Hörgárdal,
sonur hjónanna
Rannveigar Sveins-
dóttur húsfreyju, f.
28. jan. 1881, d. 26.
nóv. 1928 og Jóns
Kristjánssonar
barnakennara og
organista, f. 16. jan.
1876, d. 20. nóv. 1961.
Dóttir Jóns er Svala
Mambert, f. 4. nóv.
1939, búsett í Boston.
Synir Hjördísar og Jóns eru: 1)
Stefán málarameistari á Akur-
eyri, f. 10. sept. 1944, kvæntur
Heiðrúnu Björgvinsdóttur skrif-
stofustjóra, f. 10. ágúst 1947.
Börn þeirra eru: a) Hjördís mál-
arameistari á Akureyri, f. 4. mars
1970, maki Heiðar Konráðsson
húsasmíðameistari, málari, f. 27.
nóv. 1967, og eiga þau Heiðrúnu
Valdísi, f. 7. ágúst 1997, og Hildi
Védísi, f. 4. ágúst 2003. b) Jón Ari
viðskiptafræðingur á Akureyri, f.
19. apríl 1975. 2) Eiríkur verk-
fræðingur á Akureyri, f. 5. okt.
1945, kvæntur Sigríði Jóhannes-
dóttur tannsmíðameistara, kenn-
ara, f. 13. mars 1947. Börn þeirra
eru: a) Orri verkfræðingur, flug-
Hjördís tengdamóðir mín var
komin á níræðisaldur þegar hún rifj-
aði upp með glampa ungrar stúlku í
augum hvernig það atvikaðist að hún
sá lífsförunaut sinn í fyrsta sinn.
Hún fór nýlega fermd í kaupstað-
arferð til Akureyrar með móður
sinni. Hann stóð í dyrunum á Hótel
Akureyri í dökkum fötum og hvítri
skyrtu og horfði út á götuna. Það liðu
þó nokkur ár áður en þau sáust aftur
og kynntust, og fyrsta kvöldið döns-
uðu þau saman fram á nótt á vinnu-
konuballi á fimmtudagskvöldi.
Hjördís miðlaði af kostgæfni góð-
um gildum og fróðleik til afkomenda
sinna, sem sumir hverjir kunna því
fyrir vikið að „spá“ með aðstoð völu-
beins. Unun var að ganga með henni
um bernskuslóðirnar í Haganesi,
finna uppsprettulindirnar og læra
hvar húsöndin verpti. Hún elskaði
útivist og áreynslu og ólst upp við að
skíði og skautar væru samgöngu-
tæki. Á efri árum fór hún að fara á
gönguskíði að nýju, hafði gaman af
og hélt því áfram þar til í fyrravetur.
Alla tíð gætti Hjördís þess að
börnin í fjölskyldunni ættu nóga
vettlinga, kodda og sængur, og
hennar sælustu stundir voru með
þeim. Hún hafði yndi af að gefa fólk-
inu sínu að borða, allt eftir óskum
hvers og eins. Þegar synirnir þrír,
við tengdadæturnar og elstu börnin
okkar bjuggum hjá þeim Jóni í Hafn-
arstrætinu flutti hún meira að segja
sunnudagslærið yfir á föstudags-
kvöld. Þá var heimilisfólkið hungr-
aðast og matnum gerð best skil.
Samleið Hjördísar og Jóns var
farsæl og hún saknaði hans sárt í þau
30 ár sem hún lifði hann. Hún kvaddi
þessa jarðvist í svefni með ljóðabók
undir koddanum. Ef til vill dreymdi
hana að hún gengi til hans þar sem
hann stóð sparibúinn í dyragættinni
og dansaði svo með honum inn í ei-
lífðina.
Mæt kona er gengin. Kæra Hjör-
dís, innilegar þakkir fyrir allt sem þú
varst mér og mínum.
Valgerður.
Í dag kveð ég elskulega ömmu
mína Hjördísi sem er látin eftir
langa og góða ævi. Amma fæddist
inn á dæmigert íslenskt sveitaheimili
snemma á síðustu öld, sú fjórða í röð
fimm systkina. Í Haganesi við Mý-
vatn var stundaður fjárbúskapur á
stóru landi og ágætu til beitar, en
tún voru lítil enda úfið hraun yfir
landinu að mestu. Silungsveiðin og
varpið voru mikil búbót og tryggðu
að enginn þurfti að líða skort þótt
heyforði eða súrmatur gengju til
þurrðar á útmánuðum. Torfbærinn
hélt veðri og vindum og ekki var far-
ið fram á meira. Mývatnssveit var af-
skekkt á þessum tíma og samgöngur
við aðrar sveitir erfiðar. Farið var á
hestum eða gönguskíðum, stundum
skroppið á dansleik að Laugum í
Reykjadal. Innansveitar var oftast
greiðfært um vatnið á báti eða sleða
og skautum, til dæmis var farið að
Neslöndum til að hlusta á útvarp um
1930. Mörg handtök voru við bú-
skapinn enda engar vélar komnar til
sögunnar. Amma lærði vinnusemi og
ráðdeild í æsku, dyggðir sem komu
henni vel síðar.
Náttúrufegurð í Haganesi er óvið-
jafnanleg. Straumöndin á Laxá, Mý-
vatn spegilslétt, lyngið í hrauninu og
fjöllin allt um kring, Bláfjall og Sel-
landafjall í suðri, Hverfjall og Búr-
fell í austri, Belgjarfjall í norðri.
Amma tók ástfóstri við náttúruna og
áhugi á útivist og gróðri fylgdi henni
alla tíð.
Amma lagði í langferð tæplega tví-
tug og réðst í vist hjá Helga Skúla-
syni augnlækni og Köru Briem á Ak-
ureyri. Þar kynntist hún öðruvísi lífi,
efnin voru næg en þó agi og festa í
heimilishaldinu. Dvölin hjá þeim
heiðurshjónum varð ömmu einskon-
ar húsmæðraskóli og hún minntist
þessa tíma með hlýju. Á Akureyri
hitti amma Jón málara, giftist hon-
um og unni alla tíð. Afi Jón var meiri
listamaður og heimspekingur en
amma, hún hins vegar vinnusamari
og staðfastari. Afi féll frá langt um
aldur fram.
Amma og afi áttu þrjá syni með
stuttu millibili og bar amma hitann
og þungann af heimilishaldinu, hún
lýsti því fyrir okkur hvernig hún bar
stundum einn á hvorum handlegg og
sá þriðji stökk upp á bakið. Oft var
þröngt í búi. Bræðurnir áttu einn
umgang af hversdagsfötum, þau
voru þvegin að kvöldi eftir leiki og
hamagang dagsins og höfð tilbúin að
morgni. Amma hafði yndi af börnum
og má segja að hún hafi alið upp
þrjár kynslóðir, því að ég og fleiri
barnabörn dvöldum hjá henni lang-
dvölum og hún bjó mánuðum saman
hjá okkur Auði í Reykjavík og hjálp-
aði okkur með tvíburana.
Fjórir af afkomendum ömmu eru
lærðir verkfræðingar en við höfðum
stundum á orði að hún væri sjálf
fyrsti verkfræðingurinn í ættinni.
Hún var jarðbundin og talnaglögg
og hafði brennandi áhuga á verkleg-
um framkvæmdum. Prjál var henni
ekki að skapi, nytsemi hluta og
starfa skipti öllu máli. Hún vissi hvað
dyragötin í íbúðinni voru breið í
sentimetrum talið. Hún mældi hita-
stigið í kæliskápnum hjá sér, bæði
efst og neðst. Þegar hún bakaði
kleinur skrifaði hún á miða og setti í
pokann „46 kleinur“.
Amma stundaði matarinnkaup af
ástríðu og fylgdist grannt með verði
og gæðum. Eitt sinn keypti hún nið-
ursagað lambalæri í poka, hún kall-
aði það reyndar „lær“ að hætti forn-
manna. Þegar heim var komið tók
hún eftir að tvær bestu sneiðarnar
vantaði innanúr lærinu. Hún fór og
kvartaði við kaupmanninn, sem var í
vanda staddur en bjargaði sér fyrir
horn með því að svara „Hjördís mín,
það var bara ekki pláss í pokanum.“
Við amma áttum margar frábærar
stundir saman. Sérstaklega minnist
ég ferðanna austur í Haganes til Ív-
ars og Birnu þegar ég var unglingur.
Amma keyrði bílinn og sá um nestið,
ég renndi fyrir silung í ánni.
Amma var lengst af heilsuhraust
og létt á fæti. Hún var á góðum bata-
vegi eftir veikindi nú í vetur og kom-
in heim eftir stutta dvöl á sjúkrahúsi.
Ömmu leið vel heima, með útsýni yf-
ir Eyjafjörð og Kaldbak. Hún lést í
svefni, fékk því friðsælan og góðan
dauðdaga.
Bjart var um Austurál
oftar en þetta kvöld
(Davíð Stef.)
Sól er hnigin til viðar og amma Hjör-
dís má sannarlega vera stolt af dags-
verki sínu.
Andri Teitsson.
Amma Hjördís var hláturmild
sagnakona, hógvær og vinnusöm.
Hún virtist aldrei setja sjálfa sig í
fyrsta sæti, en undi glöð við sitt. Af-
komendum sínum var hún fastur
punktur í tilverunni sem aldrei
brást, hvort sem það voru pönnukök-
ur og kakó, fyndnar sögur eða
kvæði, fróðleikur um fólk og þjóð-
hætti eða stuttur blundur á sófanum
hennar. Aldrei kvaddi hún mig öðru-
vísi en með ósk um að gæfan fylgdi
mér. En þó að tíminn sé hafsjór tek-
ur hann enda þegar ströndinni er
náð.
Frá því að amma var stelpa í Mý-
vatnssveit og var svo fótfrá að eng-
inn strákur hafði roð við henni var
hún létt á fæti og fór ótrauð og æðru-
laus gegnum lífið. Nú hefur hún lit-
ast um af heiðarbrún í síðasta sinn
og tilheyrir átthögum sínum um alla
tíð.
Vertu sæl, amma mín.
Magnús.
HJÖRDÍS
STEFÁNSDÓTTIR
 Fleiri minningargreinar
um Hjördísi Stefánsdóttur bíða
birtingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.