Pressan - 01.08.1991, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 1. ÁGÚST 1991
23
Getur veriö að mynd-
listin sé genískur sjúk-
dómur? Aö minnsta kosti
hefur PRESSAN rakið 36
nafntogaða íslenska
myndlistarmenn til einn-
ar og sömu konunnar
sem uppi var fyrir 300
árum, Guðrúnar nokkurrar
Hallvarðsdóttur frá Tungu-
felli í Hrunamanna-
hreppi. Hvað sem
genunum líður þá
er Guðrún
formóðir margra
fremstu
myndlistarmanna
þjóðarinnar fyrr
og síðar. Gísli Sigurðs
son
Gestur
Þorgrímsson
Dagur Sig-
urðarson
freð Flóki, teiknarinn og
þúsundþjalasmiðurinn frægi,
er í ættinni eins og Ragn-
heiður Jónsdóttir, grafíklista-
maðurinn kunni. Sonur
Ragnheiðar er Jón Óskar
Hafsteinsson, listmálari og
útlitshönnuður PRESSUNN-
AR. Þá má nefna Karl Kvar-
an, sem öðrum
listmálurum
fremur hefur
haldið á loft nafni
flatarmálsfræðinnar
eða geómetríunnar í
íslenskri myndlist,
en hann er faðir list-
fræðinganna Ólafs
og Gunnars Kvaran.
Hörður
Ágústsson
Sigurður
Guðmunds-
son
Kristján
Guðmunds-
son
Hafsteinn Helgi Gísla- Björg Örvar Brynhildur Sveinn Þor-
Austmann son Þorgeirsdóttir geirsson
Ótrúlegur fjöldi myndlistarmanna getur rakið
ættir sínar til einnar og sömu konunnar sem
uppi var fyrir 300 árum
Það er alþekkt á íslandi
og reyndar víðar að
ákveðnir eiginleikar eða
hæfileikar eru taldir meira
áberandi í einni ætt en ann-
arri. Þannig hafa menn sýnt
fram á að flestir fremstu
skákmenn þjóðarinnar til-
heyra sömu ættinni. Sú ætt
er auk þess þekkt fyrir ein-
stakar stærðfræðigáfur. Þá
er mikill drykkjuskapur svo
áberandi í ákveðnum ættum
að undrun sætir. Og í
ákveðnum ættum eru
mennta- og embættismenn
svo áberandi að í úrtaki, þar
sem einstaklingarnir skipta
þúsundum, kemur ekki fyrir
einn einasti verka- eða iðn-
aðarmaður.
ÆTT EFNILEGS FÓLKS
SEM EKKERT VERÐUR
ÚR
í ljós kom að i þekktri
embættis- og mennta-
mannaætt gekk ekki eitt
einasta hjónaband til lengd-
ar þar sem verka- eða iðn-
aðarmenn höfðu gifst inn í
ættina. Ættfróðir menn hafa
líka lengi vitað af þekktri
gáfumannaætt, sem mikið
hefur kveðið að í skóla-
námi, en hún hefur á svo
áberandi hátt átt erfitt með
að fóta sig í hinu daglega
amstri að það vekur bæði
samúð og skelfingu. Það
mun vera Bakkus gamli
sem er helsti óvinur eða
dragbítur þessarar ættar. Á
sama hátt er vitað að í
mörg þúsund manna sam-
antekt um ætt nokkra eru
eingöngu sjómenn, verka-
menn og bændur en ekki
einn einasti sem flokkast
undir mennta- eða embætt-
ismann.
Hvort sem rekja má þetta
til líffræðilegra eða félags-
legra erfða segja ættfróðir
menn að þegar farið er að
skoða ættir út frá félagslegu
og efnahagslegu samhengi
komi hrein mynstur í ljós
strax þegar komið er upp í
nokkur hundruð manna úr-
tak.
RAKTI SPÉKOPP Á
HÆGRI KINN 400 ÁR
AFTUR í TÍMANN
Landsmenn hafa verið
duglegir við að skrá ættir
sínar og koma árlega út
margar og þykkar bækur
með slíkum fróðleik.
1 formála samantektar um
Víkingslækjarætt, sem Pétur
Zóphaníasson ritar, segir
m.a. „Við íslendingar höfum
alltaf haft orð á okkur fyrir
að við værum ættfróðir.
Ýmsir telja lítið unnið við
það, ættfræðin verður ekki
látin í askana. En hér á
landi hafa flestir eða allir
verið þeirrar skoðunar að
hver einstaklingur hafi lítið
annarra kosta né galla en
þeirra sem forfeður hans
hafa haft. Þarf ekki að geta
þar annars en þegar menn
líta ungbarn mun venjuleg-
ast að móðirin og stöllur
hennar tali fyrst um það
hverjum barnið líkist.
Ættareinkennin eru oft
svo skýr að allir sjá þau, en
þekkt hef ég einstöku menn
sem eru svo vissir um að sjá
af hvaða ætt menn eru af
útliti þeirra (svip, andlitsfalli,
nefi, hnakka, göngulagi og
fleiru) að alls ekki skeikar.
Mörg dæmi þess þekki ég
að ættarsvipur hefur sést á
sex- og sjömenningum og
telur enginn þá skylda. Eitt
sinn gerði ég það að gamni
mínu að ég rakti spékopp í
hægri kinn aftur um 400 ár."
FORMÓÐIR TUGA
MYNDLISTARMANNA
Ótrúlega margir af mynd-
listarmönnum þjóðarinnar
geta rakið ættir sínar til
Guðrúnar Hallvarðsdóttur
sem áður var nefnd. Guð-
rún þessi eignaðist tvo syni,
þá Kolbein og Jón, hvorn
með sínum manninum, en
hafði áður eignast dóttur
eina er Sigríður hét og segir
ekki meira af henni.
Þeir bræður Jón og Kol-
beinn eru snemma sagðir
hafa vakið athygli fyrir
greind og skarpan skilning.
Jón lagði það fyrir sig að
ganga á milli bæja og lesa
fyrir fólk húslestur og ann-
an þann fróðleik, sem í þá
daga var ekki fáanlegur á
prenti. Fyrir þetta fékk Jón
viðurnefni og var kallaður
Jón lesari.
Kolbeinn var hins vegar
látinn ganga menntaveginn
og varð er fram liðu stundir
þjóðkunnur prestur. Hann
var sagður gáfumaður,
skarpvitur og iðjusamur. Þá
er hann sagður hafa verið
listamaður, hugvitssamur og
skáld gott. Kolbeinn sneri
m.a. Passíusálmum Hall-
gríms Péturssonar á latínu.
PRESTAR, BISKUPAR OG
MYNDLISTARMENN
Frá Guðrúnu og sonum
hennar tveimur eru komnir
svo margir myndlistarmenn
og prestar að með ólíkind-
um hlýtur að teljast.
Af prestum og biskupum
mætti nefna þá séra Magn-
ús Helgason á Torfastöðum,
Ófeig Vigfússon í Fellsmúla,
Jóhann Hlíðar í Vestmanna-
eyjum og víðar, Hannes
Guðmundsson í Fellsmúla,
Gísla Kolbeins í Stykkis-
hólmi og séra Jón Jakobs-
son á Bíldudal. Af biskupum
geta þeir Ásmundur Guð-
mundsson, Sigurgeir Sig-
urðsson, Pétur Sigurgeirsson
og Ólafur Skúlason allir
rakið ættir sínar til Guðrún-
ar í Tungufelli.
í hópi frumkvöðla ís-
lenskrar myndlistar er rakið
geta ætt sína til Guðrúnar
mætti nefna Einar Jónsson,
myndhöggvarann stórbrotna
frá Galtalæk. Þá eru þeir í
hópnum bræðurnir Asgrím-
ur og Jón Jónssynir, en Ás-
grímur hefur verið talinn
einn okkar bestu vatnsiita-
málara. Muggur eða Guð-
mundur Thorsteinsson, mál-
arinn frægi frá Bíldudal, er í
hópnum, en móðir hans var
systir skáldkonunnar Theo-
dóru Thoroddsen svo dæmi
sé tekið um hvernig lista-
þráðurinn frá Guðrúnu Hall-
varðsdóttur dreifist út í aðr-
ar greinar listarinnar.
MYNDLISTARMENN
HVERT SEM LITIÐ ER
Þegar kemur að því að
telja upp myndlistarmenn á
síðustu áratugum, sem rakið
geta ættir sínar til Guðrúnar
í Tungufelli, koma mörg
kunnugleg nöfn við sögu.
Hér á eftir verða nefnd
nöfn nokkurra þeirra, en
upptalningin er tilviljunar-
kennd og ekki á neinn hátt
tæmandi:
Nefna mætti Kristínu
Jónsdóttur listmálara, sem
lést skömmu eftir miðbik
þessarar aldar og verður
tvímælalaust talin einn
helsti brautryðjandi kvenna
í myndlist hérlendis. Þá er
Jóhann Briem listmálari,
sem málaði m.a. einstakar
dýramyndir og hefur af
mörgum verið talinn ein-
hver framsæknasti og sér-
stæðasti málari okkar fyrr
og síðar. Og ekki féll eplið
Iangt frá eikinni því dóttir
Jóhanns er Katrín Briem,
listmálari og skólastjóri. Þá
er í hópnum Eiríkur Smith
listmálari og dóttir hans Sól-
ey, sem er keramík-skúlptúr-
isti. Nína Tryggvadóttir,
sem meðal annars gerði
stóra mósaíkverkið á Toll-
stöðvarhúsinu en bjó stærst-
an hluta ævi sinnar erlendis
og er í sjötta iið frá Guð-
rúnu, en Nína er móðir Unu
Dóru Copley listmálara, sem
núna gerir það gott í Amer-
íku.
Gestur Þorgrímsson,
myndhöggvari og málari,
sem lengi hefur verið helsti
listfrömuður Hafnfirðinga,
er í hópnum og sama má
segja um Gísla Sigurðsson,
listmálara og ritstjóra Les-
bókar Morgunblaðsins. Al-
.. .FLEIRI MÁLARAR OG
MYNDLISTARMENN
Listamenn hafa oft til að
bera hæfileika á fleiru en
einu sviði listsköpunar og
eru slík dæmi alþekkt. í því
sambandi má nefna þá
feðga Sigurð Thoroddsen,
sem var ekki síður kunnur
sem myndlistarmaður en
verkfræðingur, og son hans
Dag Sigurðarson, sem auk
þess að vera eitthvert at-
hyglisverðasta ljóðskáld
sinnar tíðar þykir í betra
lagi liðtækur listmálari. Þá
hefur dóttir Sigurðar, Hall-
dóra, getið sér gott orð sem
vefnaðarlistamaður eða
myndvefari, eins og það
mun gjarnan nefnt.
Hörður Ágústsson listmál-
ari hefur á síðustu árum,
auk þess að mála og teikna,
skipað sér á bekk sem helsti
sérfræðingur okkar í gerð
og varðveislu gamalla húsa.
Dóttir Harðar er Steinunn
listmálari.
Þeir bræður Sigurður og
Kristján Guðmundssynir
hafa báðir hlotið frægð og
viðurkenningu erlendis og
hefur Sigurður, sem starfað
hefur í Amsterdam síðustu
áratugi, víða borið hróður
landsins ekki síður en þeir
kumpánar Erró og Kristján
Jóhannsson óperusöngvari,
svo einhverjir heimsfrægir
íslendingar séu nefndir.
.. .OG ENN FLEIRI
MYNDLISTARMENN
Lengi mætti halda áfram
að telja upp nöfn myndlist-
armanna og annarra lista-
manna sem rakið geta ættir
sínar til Guðrúnar í Tungu-
felli, en látum þessa duga til
viðbótar: Hafsteinn Aust-
mann, Eyjólfur Einarsson
og Helgi Gíslason mynd-
höggvari. Og áfram með
listann; Björg Örvar, Lára
Gunnarsdóttir, Ragnheiður
Gestsdóttir, Hjördís Frí-
mann, Sigríður Asgeirsdóttir,
Hildigunnur Gunnarsdóttir
og Asta Guðrún Eyvindar-
dóttir eru ailar komnar út af
Guðrúnu. Og loks mætti
nefna systkinin Brynhildi og
Svein Sigurð Þorgeirsbörn
frá Hrafnkelsstöðum, sem
eru í sjöunda lið frá Guð-
rúnu í Tungufelli.
Björn E. Hafberg