Pressan - 01.08.1991, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 1. ÁGÚST 1991
'Jiljjnr
íðíettðhnr
|ijód§ögur
Þegar Sædýrasafninu í
Hafnarfiröi var lokaö á sín-
um tíma skapaöist hálfgert
neyöarástand hjá geitafjöl-
skyldu sem þar bjó. Þannig
var að sonur geitarinnar og
geithafursins var aö veröa
kynþroska og leitaði mjög á
móður sína og systur til aö
fá hvötum sínum fullnægt.
Geithafurinn kæröi sig
ekkert um þetta og kom
jafnan í veg fyrir aö sonur-
inn næöi vilja sínum fram.
Síöan gerðist þaö aö geit-
hafurinn veiktist, meö
þeim hætti aö framfætur
hans lömuðust og gat þá
sonurinn náö sér niðri á
honum með því aö ráöast
aftan að honum.
Starfsmenn Sædýra-
safnins munu við svo búið
hafa skorist í leikinn og tek-
ið unga geithafurinn í sína
vörslu.
(úr dýrasögum)
Einu sinni sem oftar fór
bóndi úr Norðfirði meö
veiöistöng sína niöur aö á.
Hann var ekki fyrr búinn aö
kasta en hann dró fyrsta
fiskinn aö landi, myndar-
legasta lax. Kastaöi bóndi
út aftur og aftur og alltaf
var sama sagan, lax í hverju
kasti.
Við svo búiö gekk hann
heim og lagði sig, enda fór
hann aö efast stórlega um
geðheilsu sína.
Eftir smáblund fór hann
aftur niöur aö ánni og kast-
aði. Var allt viö þaö sama,
lax í hverju kasti.
Spuröist nú út um veiði-
mennsku bónda og fóru
aörir Norðfirðingar aö huga
aö laxi. Kom þá á daginn aö
þúsundir laxa höföu slopp-
iö úr sjókví í firðinum og
fékk bóndi þar meö staö-
festingu á því aö heilsa
hans væri jafngóð og fyrr.
(úr dreifbýlissögum)
Máltækið „Sá vægir sem
vitiö hefur meira" hefur
venjulega ekki vafist fyrir
mönnum. Og líklega hefur
það heldur ekki gert þaö hjá
Guöbjarti Jónssyni, veit-
ingamanni á Flateyri, þótt
honum fyndist það hljóma
betur svona: „Sá vægir
sem veit ekki meira."
(úr mismælasögum)
segir Sigfús
Dagnýsson
skósmiður
„Afi minn og faðir voru
skósmiðir og þad lá beint
við að ég yrði það iíka,“
sagði Sigfús Dagnýsson
skósmiður, sem hefur rek-
ið skósmíðaverkstæði við
Skólabrú í Reykjavík í 32
ár. Sigfús færist í fyrstu
undan því að spjalla við
blaðakonu. Segist vera
óvanur þessum viðtölum,
ólíkt þeim sem séu sýknt
og heilagt í blöðunum.
„Faðir minn byrjaði hér í
þessu húsi sem skósmiður eft-
ir að við komum frá Seyðis-
firði, en þar höfðum við búið
í 25 ár,“ sagði Sigfús. ,,Á þeim
árum var mikill uppgangur á
Seyðisfirði. — Þetta hús er,
eins og allir vita, um 110 ára
gamalt og í það voru notaðir
afgangar úr Alþingishúsinu
og kalk úr gamia kalkofnin-
um sem Kalkofnsvegur dreg-
ur nafn sitt af. Ég er ansi
hræddur um að venjuleg
pússning væri farin að láta
mikið á sjá eftir allan þennan
tíma. — Núna er svo búið að
friða húsið.
Það voru tveir skósmiðir
hérna á undan föður mínum
en ég veit ekki hvenær þeir
byrjuðu. Það hefur verið tölu-
vert löngu fyrir stríð. Svo hef
ég heyrt að sá sem stofnaði
Sanítas hafi verið hér fyrst og
þá fyrir óralöngu. Þá var
vatni tappað á flöskur og
hellt út í það einhverju dufti,
en þannig voru gosdrykkirn-
ir í gamla daga.“
Langadi þig aldrei til ad
leggja eitthuad annad fyrir
þig en skósmídar?
„Eg hef aldrei hugsað bein-
línis út í það. Ég hafði nú mik-
inn áhuga á flugi og var ægi-
lega hrifinn af flugvélum þeg-
ar ég var krakki. Það var
samt ekki grundvöllur þá fyr-
ir því að leggja fyrir sig flug.
Fólk sá sjaldan flugvélar og
það var mikill viðburður. En
á stríðsárunum sá maður
mikið af þeim. Það var mikil
skipahöfn á Seyðisfirði og ég
taldi eitt sinn 32 herskip og
þar af tvö flugmóðurskip."
Sigfús gleymir sér nokkur
augnablik í upprifjun á
strídsárunum. En uinguðust
heimamenn mikið uið her-
mennina?
„Nei, það var ekki mikill
samgangur á milli. Það var
helst í lok stríðsins. Ég man
eftir einum sem var spreng-
lærður. Hann hafði lært nor-
rænu, talaði góða íslensku og
hafði lesið allar íslendinga-
sögurnar spjaldanna á milli.
Þessi maður kvæntist síðan
íslenskri stúlku."
Huað uarstu gamall þegar
þú hófst nám í skósmíðum?
„Ég var sextán ára þegar
ég byrjaði að læra skósmíðar,
en þá tók námið fjögur ár og
stór hluti af því var að læra að
smíða skó. Núna er þetta
þriggja ára nám og hefur
mikið breyst og miðar alfarið
við viðgerðir. Pabbi gerði
mikið af því að smíða skó og
ég ólst upp við að aðstoða
hann. Einu sinni smíðaði
hann stígvél eftir kanadískri
uppskrift úr blaði og þau
urðu mjög vinsæl.
Eftir að ég lauk námi fór ég
síðan til sjós og var á togurum
í fimm ár áður en ég sneri
mér alfarið að skósmíðum.
Það þurfti að fjárfesta í ýms-
um tækjum og ég vildi hafa
þennan háttinn á frekar en að
taka lán, en ég hef aldrei ver-
ið mikið fyrir það að skulda
peninga."
En huernig ganga uiðskipt-
in hjá skósmiðum i dag?
„Það er farið að dofna
mjög mikið yfir þessu, sér-
staklega eftir að útsölurnar
voru gefnar frjálsar. Eitt
mesta erfiðleikatímabil í
þessari iðn var þó frá '66—69.
Þá fóru að koma skór með
plasti í og við áttum ekki lím
til að gera við það. Þá man ég
að tveir ungir skósmiðir, sem
þá voru að byrja og höfðu
fjárfest í dýrum tækjum, urðu
að hætta. Það sem bjargaði
mér var það að ég var skuld-
laus og átti fyrir gömul tæki.
Fyrir þann tíma var mikið að
gera og í kringum 1960 vann
maður oft til 10 og 12 á kvöld-
in,“ sagði Sigfús og leit á
klukkuna og var farinn í mat.
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Um forrœdissuiptingar;
hver gætir hagsmuna barna?
Einu sinni hringdi síminn
heima hjá mér um nótt.
Örvingluð barnsrödd var á
hinum enda línunnar. „Ert
þú Óttar Iæknir?“ spurði
barnið. „Já/ sagði ég, „hver
ert þú?“ „Eg heiti Oli. Viltu
taka hann pabba minn í
meðferð strax?" sagði rödd-
in, „hann heitir L.L.“ „Hvað
ertu gamall?" spurði ég. „Ég
er sjö ára og mamma bað
mig að hringja í þig. Hún er
líka að drekka. Pabbi er bú-
inn að berja bæði hana og
mig og brjóta helling af glös-
um og diskum. Ég sit með
litlu systur mína inni í her-
bergi. Hvað eigum við að
gera?" Drengurinn snökti.
Ég reyndi að ræða við for-
eldrana en það tókst ekki.
Dauðadrukkinn karl sagði
mér að halda kjafti og móðir
bað guð að blessa mig
þvoglumæltri röddu. Ég
hringdi í lögreglu og bað þá
að athuga ástand þessara
barna en tók manninn til
meðferðar daginn eftir. Lög-
reglan sagði mér síðar að að-
koman hefði verið ófögur;
íbúðin bar merki langvinnra
veisluhalda, brotin húsgögn
og borðbúnaður lágu á gólf-
um. Börnin höfðu lokað sig
inni í litlu herbergi og sátu í
myrkri ofsahrædd og héldu
hvort utan um annað. Ná-
grannar höfðu kvartað
nokkrum sinnum yfir fylleríi
og gleðskap þessara hjóna
og barnaverndarnefnd var
OTTAR
GUDMUNDSSON
með mál þeirra til athugun-
ar. í starfi mínu meðal alk-
óhólista hjá SÁÁ, á slysa-
deild og barna- og unglinga-
geðdeild rakst ég á fjölda
svipaðra tilfella; vanrækt
börn sem sátu ein og hrædd
í hálfrökkri og hlustuðu á
drykkjuiæti foreldra sinna;
hvítvoðungar sem lágu
hlandblautir og grátandi
vegna þess að enginn sinnti
þeim; börn með marbletti í
öllum regnbogans litum sem
búið var að misþyrma; börn
sem beitt voru kynferðis-
legu ofbeldi. Oftst var hægt
að rekja þessa vanrækslu til
drykkju og ólifnaðar for-
ráðamanna.
BÖRN ALKÓHÓLISTA
Alkóhólismi er tíður og al-
varlegur sjúkdómur hér á
landi. Það sem helst ein-
kennir alkóhólisma er
stjórnleysi í drykkju sem
leiðir til þess að menn missa
öll tök á eigin hegðun. Alk-
óhólisti gerir hluti, segir
hluti, framkvæmir hluti sem
oft ganga í berhögg við eigin
samvisku og siðgæðisvit-
und. Þetta stjórnleysi hefur
gífurleg áhrif á meðlimi fjöl-
skyldu alkóhólista. Einhver
besta bók sem ég hef lesið
um þetta heimilislíf heitir
Fíllinn í stofunni. Það er
barnabók, skrifuð frá sjónar-
hóli barns sem lifir á heimili
með alkóhólista. Barnið lýs-
ir honum eins og fíl i stof-
unni sinni. Fíllinn sefur
stundum og þá verður eng-
inn var við hann og lífið
gengur sinn vanagang.
Hann vaknar endrum og
sinnum og er glaður og reif-
ur og leikur sér við krakk-
ana og vini þeirra. Þá er
hægt að láta fílinn bera sig á
bakinu og róla sér í ranan-
um. En stundum er fíllinn
reiður og hefur allt á horn-
um sér. Hann brýtur og
bramlar og meiðir jafnvel
krakkana sem hann lék sér
við daginn áður. Enginn veit
af hverju hann reiðist eða
hvenær það gerist. Allir
verða að taka tillit til fílsins í
stofunni og þess vegna venja
allir sig á að læðast í kring-
um hann á tánum svo að
hann vakni ekki ef hann sef-
ur eða reiðist síður ef hann
er vakandi. Börnin læra að
koma ekki með vini sína
heim því að fíllinn getur ver-
ið erfiður viðfangs. Það sem
einkennir andrúmsloftið á
slíku heimili er óvissa og
öryggisleysi. Enginn veit
hvað næsti dagur ber í skauti
sér.
VARNARLAUS BORN
Enginn er eins varnarlaus
gagnvart alkóhólisma og
börn. Þau skilja ekki hvað er
að gerast inni á heimilinu; af
hverju pabbi eða mamma
eru svona skrýtin; af hverju
þau eru lamin eða vanrækt.
Þessi börn eiga sér engin
hagsmunasamtök sem talað
geta máli þeirra svo að þau
verða að treysta á viðbrögð
nágranna, vina og ættingja
sem koma þeim til aðstoðar.
Talið er að barnaverndar-
nefndum landsins berist um
2000 tilkynningar árlega um
alvarlega vanrækslu á börn-
um. Yfirleitt er reynt að gefa
foreldrum mörg tækifæri til
að bæta sig undir einhvers
konar eftirliti. En í u.þ.b. 100
tilfellum verður að beita
þvingunaraðgerðum til að
bjarga barni. Þá er því kom-
ið fyrir um tíma meðan for-
eldrar eru að átta sig eða
gera eitthvað í málum sín-
um. Örsjaldan eru börn
dæmd af foreldrum að und-
angenginni nákvæmri rann-
sókn þegar aðrar leiðir hafa
verið þrautreyndar. Þau ár
sem ég var í návígi við þessi
mál fannst mér þolinmæði
barnaverndarnefnda með
miklum ólíkindum. Allt virt-
ist gert til að koma til móts
við foreldra en hagsmunir
barna voru stundum fyrir
borð bornir að mínu
mati.Mér datt þetta í hug um
daginn þegar ég las um
samtök fólks sem misst hafa
forræði yfir börnum sínum
hér í PRESSUNNI.
Harmþrungin viðtöl voru
höfð við fólk sem bar sig illa
undan afskiptum kerfisins.
En hvenær fara blaðamenn
að skrifa um þessi mál út frá
sjónarhóli barna? Hvenær
verða birtar myndir af
grátandi vanræktum
börnum sem enginn skiptir
sér af? Það verður seint.
Vanrækt börn eru ekki nógu
gömul til að stofna samtök,
kalla saman blaða-
mannafundi og rekja rauna-
sögur sínar um óréttlæti
heimsins. Við verðum því að
treysta því að barnaverndar-
nefndir landsins vinni vel
með heill barna í huga því
að raunir þeirra og hörm-
ungar eru oft meiri en tárum
taki. Ég hef mun meiri sam-
úð með þeim en því fólki
sem snýr allri reiði sinni og
beiskju að þeim aðilum sem
reyndu að hjálpa börnum
þeirra í neyð. Fjölmiðlar sem
taka þátt í þessum leik valda
miklum skaða. Þegar rýrð er
kastað á störf barnaverndar-
nefnda á þennan hátt er
hætt við að fólk tilkynni
ekki augljósa vanrækslu á
börnum. Ruglið fær þá að
viðgangast enn lengur með
ófyrirsjáanlegum afleiðing-
um. í málum sem þessum
verða hagsmunir barna að
vega þyngra en grátur og
tannagnístran í fjölmiðlum.