Pressan - 16.07.1992, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR PRESSAN 16. JÚLI 1992
E R L E N T
19
H a wki n g„ása ríít ja^tkón u
sinni og fýrtumrhjúkV^ti
arkonu, Elainé lyiksgfiif.
tveimur fingrum.
Skömmu eftir sjúkdómsgrein-
inguna kvæntist hann Jane Wilde,
sem var mjög trúuð, og reiðubúin
til þess að fóma lífi sínu til að ann-
ast Hawking. Á skömmum tíma
eignuðust þau þrjú börn. Hawk-
ing hélt áffam að stunda fræði sín,
en Jane lauk námi í málvísindum.
Honum hrakaði stöðugt, en Jane
aðstoðaði hann eftir fremsta
megni.
Þrátt íyrir allt virtist hjóna-
bandið ganga ágædega. Það eina,
sem á skyggði var hugsanlega sú
staðreynd að Jane var mjög trúuð
en Stephen hafði aldrei látið sig
Guð neinu varða. Það gekk þó
upp á meðan hann hélt sig við
Einkalíf og
kenningar
Hawking
undir smá
Svíar lækka
Bandaríski leikarinn RobLowe var eitt helsta kyntáknið á tíma
unglingamyndanna, um miðbik níunda áratugarins. Hann þótti
með afbrigðum sætur. Svo lagðist hann ísukk og svínarí, það bár-
ust út sögur um Ijótar kynlifsorgíur þar sem Lowe var í aðalhlut-
verki — hann tók þær meira að segja upp á myndband. Og náttúru-
lega fékk hann engin hlutverk afviti lengur. En nú er Lowe búinn að
endurreisa sjálfan sig; hanner hættur að drekka og dópa, stundar
AA-fundi og vill eignast fjölskyldu með konu sinni, förðunardö-
munni Cheryl Berkoff. Eitthvað virðist ferillinn líka farinn að glæð-
ast, þvi Lowe leikur eitt aðalhlutverkið í biómyndinni vinsælu
Wayne's World, sem nú er sýnd í Háskólabíói.
brennivínið!
Á ýmsu áttu menn von, en
varla því að Svíar færu að lækka
verð á áfengi. Sú er samt raunin,
því 1. júlí síðastliðinn varð ger-
breyting á skattheimtu sænska
ríkisins af áfengi. Nú er reiknaður
skattur af hverri alkóhólprósentu,
en ekki af heildsöluverði flösk-
unnar eins og áður var. Þannig
verður skatturinn sá sami, hvort
sem til dæmis á í
hlut flaska af ódýru [
viskíi eða flaska af j
rándýru árgangs-
viskíi. Því gefur j
auga leið að það eru j
einkum dýrari teg-
undir áfengis sem
hafa lækkað í verði í
Svíþjóð, stundum
svo heiftarlega að j
þær eru orðnar !
ódýrari en í Dan-
mörku, því gósen-
landi drykkjumannsins. Það eru
enda kaupmenn á Helsingjaeyri í
Danmörku sem kvarta einna mest
undan lækkunninni, en þangað
hafa Svíar streymt til að kaupa
ódýrt áfengi. En hvað næst —
verður ríkið sænska, „system-
bolaget" kannski lagt niður?
Enski eðlisfræðingurinn Stephen Hawking varð heims-
frægur þegar bók hans Saga tímans sló í gegn. Ekki eru þó
allir á eitt sáttir um kenningar hans og eins þyleir einkalíf
hans í fjölskrúðugasta lagi, ekki síst þegar til þess er litið
að hann er algjörlega bundinn við hjólastól, hefur aðeins
mátt í tveimur fingrum og getur elcki talað nema með að-
stoð taltölvu.
Enski stjarneðlisfræðingurinn
Stephen Hawking öðlaðist heims-
frægð þegar hann skrifaði bókina
„A Brief History of Time“, sem í
íslenskri útgáfu Bókmenntafélags-
ins nefndist Saga tímans. Bók
þessi hefur selst með ólíkindum
og í upphafi þessa mánaðar hafði
hún setið lengur en nokkur önnur
bók á metsölubókalistum á Bret-
landi, eða 183 vikur.
Talið er að í heiminum öllum
hafi selst um 5-12 milljónir ein-
taka af bók hans, en útgefendurnir
eru óvissir um nákvæma tölu og
virðist standa nokk á sama. Það er
líka vert að hafa í huga að bókin
hefur enn ekki komið út sem
pappírskilja, enda engin ástæða til
þegar innbundna útgáfan selst og
selst, því pappírskiljur gefa mun
minna af sér.
I könnun, sem breska dagblað-
ið The Daily Telegraph gerði á síð-
asta ári kom í ljós að afar fáir
kaupenda bókarinnar höfðu lesið
hana og af þeim, sem þó höfðu
lesið hana, skildu nær engir efni
hennar. Það virðist enginn skilja
hana nema hálærðir eðlisfræðing-
ar, en þeim ber hins vegar flestum
saman um að í henni sé lítt nýtt.
En hvers vegna selst þá bókin
svona?
Sennilegt er að margir kaupi
hana einmitt vegna þess hversu
óskiljanleg hún er og hafi hana á
sófaborðinu þegar gesti ber að
garði.
En svo má ekki gleyma mann-
lega þættinum: þversögninni
Hawking. Lamaði hugsuðurinn í
hjólastólnum, sem getur ekki tjáð
sig öðruvísi en með aðstoð tal-
tölvu, er álíka forvitnilegur og
Hómer hinn blindi og Beethoven
heyrnarlausi. Af einhverri ástæðu
verða fatlaðir snillingar vinsælli en
aðrir snillingar — kannski þeir
þyki mennskari (dauðlegri?) fyrir
vikið.
Það fer hins vegar ekki frarn hjá
neinum, sem horfa vill, að Hawk-
ing er mannlegur og breyskur í
samræmi við það, því einkalíf
hans er með ólíkindum skrautlegt
og virðist fötlun hans hvergi há
honum þar. Og þrátt fyrir hana
eiga menn í litlum vandræðum
með að glöggva sig á sérstæðum
persónuleika hans.
Hawking er augljóslega hé-
gómagjarn, eins og sjá má af því
að í bók sinni minnir hann vel á
að hann sitji í prófessorsstól sjálfs
fsaks Newton og til þess að taka af
allan vafa um stöðu sína getur
hann þess að hann sé fæddur
sama dag og Galíleó gaf upp önd-
ina!
EFASEMDIR UM SNILLI-
GÁFUNA
Hvort hann hefur ástæðu til
þess að vera alveg svo ánægður
með sig er annað mál. „Menn
Rob Lowe hættur að sukka
Stephen Hawking og Jane eiginkona hans meðan allt lék í lyndi.
Galíleós og Newtons í Sögu tím-
ans gefa til kynna að Hawking sé
næstur í röðinni. En staðreyndin
er nú bara sú að ef gerður væri
listi yfir 12 helstu eðlisfræðinga
þessarar aldar kæmist Steve ekki á
blað.“
Blaðamenn þreytast líka gjarn-
an á honum, því hann hefur gert
leiðinleg viðtöl að sérgrein sinni.
Frægir menn koma sér einatt upp
nokkrum ffumlegum og fleygum
ffösurn, sem nota má í viðtölum
til þess að svara alengustu spum-
ingum. Fyrir vikið geta viðtölin
orðið býsna einhæf. Hawking
gengur enn lengra en þetta, því
hann geymir bestu svörin og
fyndnustu staðhæfingarnar í tal-
tölvu sinni og kallar svörin ffam
úr minni tölvunnar eftir því sem
honum þykir hæfa. Einn breskur
blaðamaður staðhæfir meira að
segja að Hawking hafi í stríðni
sinni svarað heilu viðtali með „vit-
lausum" eða tilviljanakenndum
svörum. Hins vegar hafi menn
verið svo fullir lotningar í garð
orða þeirra, sem hrutu af tölvuhá-
talara snillingsins, að viðtalið hafi
birst óstytt þrátt fyrir að eins hefði
verið hægt að birta viðtal við vé-
fréttina í Delfi' og það á grísku!
SKRAUTLEGT EINKALIF
kenninguna um Miklahvell, því
það gat Jane litið á sem merki um
sköpunina. Þetta átti hins vegar
effir að breytast, því er fram liðu
stundir hneigðist hann til „tak-
markalausu kenningarinnar“,
sem boðar að hvorki sé til upphaf
né endir nokkurs, Miklihvellur
hafi einungis verið einn atburður
af óteljandi. Þá hætti Jane að h'tast
á blikuna og kunnugir höfðu orð á
því að ekki væri allt sem skyldi á
heimilinu.
Áhugi Jane á að fylgja manni
sínum eftir á ferðalögum dofnaði,
enda fór hann hvergi án flokks
fylgdarmanna og þurfti hennar í
sjálfu sér ekki með. Hún fór að
rækja trú sína og störf fyrir kirkj-
una af meiri móð en áður og sneri
sér í auknum mæli að tónlistar-
iðkun, sem hún hafði lagt á hill-
una mörgum árum áður. f kirkju-
kórnum kynntist hún manni, Jon-
athan Jones að nafhi, sem áður en
varði fluttist inn á heimilið sem
„sérstakur fjölskylduvinur".
Stephen virtist sætta sig við að
Jonathan gæti veitt konu sinni
sumt, sem hann væri ófær um. En
hann varð meira og meira ein-
mana.
Einn góðan veðurdag 1990 slitu
hjónin samvistum. En það var
ekki aðeins Jane, sem gafst upp á
manni sínum og skoðunum hans
á lífinu og tilverunni, heldur var
það Stephen, sem sagði henni upp
og gekk í eina sæng með einni af
hjúkrunarkonum sínum, Elaine
Mason. Jane reyndi að fá þau til
þess að deila húsi með sér og Jon-
athan, en Elaine lagði fæð á hana
og krafðist þess að þau Stephen
flyttu út.
Elaine var ekki einungis hjúkr-
unarkona Hawkings, heldur var
hún líka eiginkona mannsins, sem
hannaði og smíðaði taltölvu hans,
sem er áföst hjólastólnum og
Hawking stýrir með fingrunum.
Hann hlýtur þar af leiðandi að
vera fyrsti og eini kokkállinn í
heiminum, sem beinlínis smíðaði
tólin til þess arna.
verða að muna að til eru vanga-
veltur og hugarórar, en heims-
myndarfræðin tekur þeim langt
fram,“ segir eðlisfræðingur nokk-
ur um vísindagrein Hawkings.
Það er nefnilega afar erfitt að
sanna eða afsanna kenningar
Hawkings og annarra í bransan-
um. (Auk þess er vert að hafa í
huga að eðlisfræðingar tala orðið
um Hawking í þátíð, því hann er
kominn yfir fimmtugt, en flestir
kenningasmiðir eðlisfræðinnar
hætta að fá snjallar hugmyndir
upp úr þrítugu.)
„Það er fráleitt að jafna Hawk-
ing saman við Newton eða [Al-
bert] Einstein,“ segir John Barrow
eðlisfræðiprófessor við Sussex-
háskóla. „Það er enginn eðlisfræð-
ingur á lífi nú, sem jafnast á við
Einstein eða [Níels] Bohr að getu,
en þessir frekar slöppu æviþættir
Allt þetta breytir þó ekki þeirri
staðreynd að stjarneðlisfræðing-
urinn er sjálfur orðinn stjarna,
hvort sem mönnum líkar betur
eða verr. Hræringar í einkalífi
hans hafa líka vakið athygli, þó að
heimiliserjur í Buckinghamhöll
hafi skyggt nokkuð á þær að und-
anförnu.
Þegar Hawking var 23 ára gam-
all þótti hann þegar mjög efnileg-
ur eðlisfræðingur, en þá greindist
lamandi taugasjúkdómur í hon-
um, sem talið var að myndi draga
hann til dauða innan tveggja ára.
Hann tórir hins vegar enn tæpum
30-árum síðar og hefur mátt í
Og þar við situr. Jane og Jonat-
han búa saman ásamt yngstu
dóttur hennar og Stephens, en
hann og Jane leigja stóreflis íbúð i
Lundúnum. Þrátt fyrir að sam-
bandið hafi verið stirt í fyrstu
komu bæði Jane og Elaine í fimm-
tugsafmæli Hawkings í janúar síð-
astliðnum.
SPÁMAÐUR EÐA VÍSINDA-
MAÐUR?
Sjálfur kveðst hann síst vera að
hætta vísindastörfum, hann eigi
afar mörgu ólokið. Aðrir segja
hann þó frekar kominn í hlutverk
spámanns en vísindamanns.
Hawking er óhræddur við að
leita svaranna við spurningum
um lífið og tilveruna og er líka til-
búinn til þess að svara þeim. Eftir
því sem vísindahyggju hefur vaxið
ásmegin á Vesturlöndum og krist-
indómurinn látið undan, hefur al-
menningur í auknum mæli spurt
áleitinna spurninga um eilífðina,
sem klerkar svöruðu á árum áður.
Og menn á borð við Hawking hika
ekki við að svara.
Hawking er klassíker í eðlis-
fræði, því hann trúir því — líkt og
kollegar hans á síðustu öld — að
maðurinn geti öðlast alla vitn-
eskju um alla hluti og búið til eina
altæka allsherjarkenningu um
heiminn, sem geri honum kleift
að „þekkja hugsun Guðs“, svo
notast sé við orðfæri Hawkings.
Flestir aðrir eðlisfræðingar telja
ósennilegt að slíku takmarki verði
náð, enda hafi hver þekkingarauki
komið manninum í frekari skiln-
ing um hversu agnarlítið hann
viti. „Kannski munum við ein-
hvern tímann komast að því
hvemig allt virkar, en hvers vegna
það virkar einmitt
þannig má Guð
einn vita,“ segir
einn kollega
Hawkings með
brosvipru.
Norsk afdala-
mennska
Norska er enskuskotnasta
Norðurlandamálið, á því leikur
varla neinn vafi. Til dæmis er
næstum algengara að veitingahús,
knæpur og skemmtistaðir í Osló
heiti enskum nöfnum en norsk-
um. Dæmi: „The Brooker11, „De-
an’s Pub“, „Teddy’s Bar“, „Und-
erwater Pub“, „Why Not“, „Blue
Monk“, „The Bulldog", „Cruise“,
„Dockside", „Beach Club“, „Last
Train“, „Manhattan", „Corner
Café“, „Dinner for Two“og „Dri-
ver’s Dag & Nat“.
Slíkum stöðum hefur fjölgað
mjög í Osló síðustu árin og nú er
mörgum nóg boðið. f þeim hópi
er Rune Gerhardsen, borgarráðs-
maður sem í raun telst eins konar
bæjarstjóri í Osló. Gerhardsen,
sem er sonur Einars Gerhardsen,
fyrrum forsætisráðherra, vill nú
skera upp herör gegn þessum
plagsið. f viðtali við Aftenposten
segir hann að þetta sé ekkert ann-
að en afdalamennska sem beri
vott um skort á hugmyndaflugi.
Hann bætir við að besta ráðið
gegn enskum og amerískum
nöfnum sé að geri sér far um að
hlægja að þeim.