Pressan - 13.08.1992, Blaðsíða 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 13. ÁGÚST 1992
„Mig dreymdi álfana í Eilífs-
dal. Þeir voru bjartir og ævin-
týralegir og spurðu hvað þeir
gætu gert fyrir mig. Hvort
þeir ættu að minnka bjargið í
garðinum. Þeir sögðust geta
sett það í minnkunarvélina,
ekkert mál. Svo þegar ég
vaknaði var lítið grjót á nátt-
borðinu. Ég hef oft verið
þjakaður af þunglyndi eftir
frumsýningar, sérstaklega
þegar ég leikstýri. Árni
Tryggvason kallar það svarta
hundinn. En það er skrítið
með þunglyndið, það er alltaf
jafnslæmt í hvert sinn. Ég
verð svo varnarlaus. En ég er
ekki frá því að ég eigi betra
með að fást við það eftir að ég
hætti að drekka brennivín. Ég
hafði oft hlegið að fólki sem
dreymdi mömmu sína með
hvítan trefil og svo snjóaði
daginn eftir. Edda, konan
mín, réð drauminn. Þetta var
þunglyndisbjargið, sagði hún.
En mér finnst gott að vita af
þessum álfum í Eilífsdal.“
BISKUP í VÍGAHUG
Ágúst er frumsýningarmánuð-
ur íslenskra bíómynda í ár. Bráð-
lega verður frumsýnd myndin
Biskup í vígahug eftir Steingrím
Dúa Másson og Ulf Hróbjartsson.
Myndin er í upphafi útskriftar-
verkefni sem vatt svona uppá sig.
Gísli Rúnar fer með eitt aðalhlut-
verkið, Fritz van Blitz, sem berst
hatrammri baráttu við Frikka Fa-
bíus 13 um yfirráð í alheiminum.
Þeir eru tímaferðalangar sem
ferðast um alheiminn en íyrir til-
viljun ákveða þeir að hittast uppá
Snæfellsjökli en uppgjör þeirra fer
fram á skemmtistað í Reykjavlk.
Hvernig datt þér í hug að leika
kauplaust í bíómynd eftirfólk setn
þú þckktir ckki neitt?
„Þetta voru svo geðslegir og
sjarmerandi krakkar að ég ákvað
að slá til eftir að hafa lesið handrit-
ið. Það er skemmtilega geggjað,
furðulegir persónuleikar sem svíf-
ast einskis og eru ótrúlega spilltir.
Það vill svo til að það eru engir
góðir gæjar, bara vondir gæjar að
berjast við vonda gæja. En húm-
orinn lyftir spillingunni uppá ann-
að plan og maður sér þá í aumk-
unarverðu ljósi. Við skemmtum
okkur konunglega við gerð mynd-
arinnar og þvældumst víða. Tökur
fóru fram m.a. í Tívólí og uppá
Snæfellsjökli.
Svo kitlaði það líka að fá að
leika í bíómynd. Ég hef bara leikið
í einni hingað til, Stellu í orlofi.
Það er allt önnur reynsla að leika í
bíó. Það er mjög gaman, en leikari
fær aldrei tækifæri til að sýna sitt
besta í bíómynd. Leikarar sem ég
hef átt kost á að sjá á sviði sýna
einn fjórða af getu sinni á tjaldinu.
Ég hef nýlokið við lestur ævisögu
Ralfs Richardson sem var breskur
sviðsleikari og mjög dulur. Hann
heldur því fram að sér hafi aldrei
farið fram með því að leika í bíó-
mynd, ekki frekar en listmálara
sem fer fram í málverki með því
að fá sér lengri pensil. En þetta er
aðallega ótrúlegt íjör. Bíó og leik-
hús eru gjörólík listform og ég
held að við náum aldrei langt ef
við erum stöðugt að segja að ann-
að sé betra en hitt eða að bíó hafi
tekið við af leikhúsi. Leikhús og
bíó byggja á sömu grundvallarat-
riðum hvað varðar leik. Það eru til
margar ólíkar aðferðir ti! að nálg-
ast hlutverk, maður notar sömu
tækni í bíóleik og leikhúsi, maður
bara tónar það niður. Skalinn
verður minni. Ein áttund í staðinn
fyrir tvær eða fjórar. En leikur
varðveitist á filmu. Leikhús varð-
veitist bara í minningunni."
Og endar útí kirkjugarði í gal-
tómri hauskúpu.
VERSTA SEM ÉG VEIT
ER AÐ HAFA HANDRIT f
HÖNDUNUM
En hvernigergóðurleikari?
„Það er oft talað um meðfædda
hæfileika en það er líka spurning
um vinnusemi og natni. Það er
sterk tilhneiging tU að flokka leik-
ara sem eina sauðahjörð með til-
brigðum. En leikarar eru afskap-
lega ólíkt fólk sem vinnur ólíkt. Þú
labbar inní leikhús með fimm
leikurum sem eru að vinna hver
með sínum hætti. Stöðugt verið
að deila um aðferðir og menn hafa
tilhneigingu til að vilja finna pat-
entlausnir. Og starf leikarans er
einangrað þrátt fyrir nána sam-
vinnu.“
Hvaða aðferðir notar þú?
„Ég hef lært mikið af því að Iesa
hvernig eldri leikarar vinna, ekki
síst bresku jötnarnir. Ég er fíkill í
leiklistarbókmenntir. Edda er
stundum að segja mér að fá mér
venjuleg áhugamál eins og hinir
strákarnir, fótbolta eða veiði. En
hún er ótrúleg ævisagan hans
Ralfs, hann minnist aldrei á sjálf-
an sig, vill frekar tala um mótor-
hjólið sitt sem hann ók áttræður
eða þegar hann flaug í stríðinu.“
Viltu þá ekki segja tttér hvernig
þú vinnur?
„Ég byrjaði kornungur í leiklist
og fann aðferð sem á þeim tíma
þótti afskaplega ófín. Það eru
nefnilega ýmsar stefnur í gangi
eins og í tískunni. En þegar ég var
að byrja um 1970 var „sænska lín-
an“ allsráðandi. Allt átti að koma
að innan. Kafa voða djúpt í sálar-
lífið, vinna karakterinn innanfrá.
Fólk beið lon og don eftir hvað
kæmi að innan. Ég fordæmi ekki
þessa aðferð og hún hentar vafa-
laust mörgum en það hentar mér
betur að vinna persónuna utanfrá.
Og byrja að vinna. Ekki bíða. Svo
koma hápunktar. Mér leiðist að
ganga um gólf með handrit í
höndum, það er eitt það alversta
sem ég veit. Ég vil læra textann og
finnst ég ekki frjáls fyrr. Maður
heyrir hinsvegar oft að ekki megi
læra textann fyrr en „rétt tilfinn-
ing“ er komin úr innandjúpun-
um. Ég kemst ekki á skrið fyrr en
ég er búinn að fmna gólf handa
karaktemum til að ganga á. Ég vil
fá að spyrja mig: Hvernig lítur
hann út? Hvernig hreyfir hann
sig? Líkamstjáning segir svo mikið
um sálarlífið.“
YFIRVARASKEGG ÞÓTTI
SÍÐASTA SORT
Svo sálin... sálin ttœr kannski
fram ífingurgóma?
„Það skilar mér meiri árangri
að fylgjast með fólki. f vissum
hópi þykir það ófint og er flokkað
undir eftirhermur, sem er allt
annar handleggur. Það hjálpar
mér að skoða fólk. Þú ferð ekki
beint inní sálarkirnuna og rífur
allt út. Það minnir mig á þessi við-
töl þar sem fólk opnar sig uppá
gátt.“
Og vindurinn nœðir í gegn og
ýlfrareins og íeyðibý’li?
„Sænska línan var góð fyrir
sinn hatt á sínum tíma. Menn
voru alveg hættir að analýsera.
Hún var fi'n fyrir hópinn. Hópur-
. inn átti að skapa leikritið, höfiind-
ur og leikstjóri þóttu óþarfir. En
það fylgdu þessu mein, tilhneiging
til að ræða málin endalaust og
fletja allt út. Allir áttu að vera svo
jafnir. Svona áreynslulaus sósíal-
ismi. Allir áttu helst að fá sömu
krítík. Maski var bannvara og
helst átti bara að klæðast grunn-
búningum. Yfirvaraskegg þótti
síðasta sort. Enn eimir eftir af
þessu. Ég vil sjá leikhús með
skrautlegum búningum og leik-
mynd og það má alveg smyrja á
andlitið. Leikhús verður að vera
skemmtilegt. Það má vera sorglegt
eða hlægilegt en leikhús er hræði-
legt ef það er leiðinlegt. Leikhús á
að vera ævintýri. Ég veit að ýmsir
góðir grínleikarar okkar eins og
Siggi Sigurjóns, Edda og Laddi
hafa fengið skömm í hattinn fyrir
að styðjast bara við sjálf sig og
notfæra sér ýmis góð og gömul
gervi leikhússins. Þegar sænska
aðferðin er komin útí öfgar skilar
hún sér þannig í leik að það er
bara leikarinn einn sem skilur.
Það er allt svo mikið fyrir innan að
það er ekki nokkur leið að koma
auga á það. Ég er að mörgu leyti
hrifinn af Marlon Brando en
hlustaðu bara á muldrið í honum
eða horfðu í blaut augun á Liv Ull-
man.“
EKKI ALLIR SEM GETA
VERIÐ FYNDNIR
Muldrið íMarlon. Þetta rímar.'
En hvað umgagnrýnendur?
„Mér finnst að krafa gagnrýn-
anda síðustu ára hafi verið stans-
laus krafa um hófleik. Ef einhver
bregður fæti af hófleiksmottunni
segja gagnrýnendur að hann of-
leiki. Þetta gerir að verkum að
leikarar eru skíthræddir, halda sig
á mottunni, hræddir við að brjóta
veggi og ef leikari fær fína gagn-
rýni í hlutverki hættir honum til
að halda sig þar. En í mínum huga
er ekki til ofleikur eða hófleikur.
Það verður að taka mið af þeim
stíl eða stefnu sem leikari notar
hverju sinni. Og annaðhvort leika
menn vel eða illa, en þeir geta
hinsvegar notað grófan leikstíl eða
fínlegan. En það er mikil hræðsla
við gagnrýni í leikhúsinu. Það er
svo hroðalega sársaukafullt að fá
vonda gagnrýni. Það er ekki hægt
að lýsa því með orðum. Hugar-
ástandið getur stappað nærri
sjálfsmorðshugleiðingum. Þó taka
þeir leikarar sem ég þekki ekki
neitt mark á gagnrýni og telja sig
ekki geta lært af henni. Leikarar
taka meira mark á viðbrögðum
áhorfenda og kollegum sínum. f
raun eru áhorfendurnir eini
marktæki gagnrýnandinn, enda
erum við að leika fyrir þá. En við
leikarar verðum að þora meiru.
Það má aldrei „play it save“.“
SKOÐAÐU TRAGÍSKA
ANDLITIÐ Á GAMAN-
LEIKARANUM
En hvað um togstreitu milligam-
ansogalvöru í leikhúsi?
„Ég lít á það sem óyggjandi
reglu að ef leikari getur leikið
kómík er hann góður dramatískur
leikari. Kómedían er erfiðari,
menn eru berskjaldaðir. Það hefur
lengi viljað loða við, hvað sem álitd
almennings líður, að tragíkin sé
erfiðari, merkilegri, verðugri. Mér
finnst það allt jafnverðugt. Ef það
er gert vel. Það er afskaplega sjald-
gæft að menn hafi afgerandi kóm-
ískan talent. Sjáðu skemmtibrans-
Kómíkin er dularfull. Menn eru
varnarlausir á því andartaki sem
þeir hlæja. Það er hægt að
græta menn á sömu splitt-sek-
úndu.
ann, af hverju eru ekki fleiri þar?
Samt er þetta vellaunað starf. Það
eru ekki allir sem geta verið
fyndnir. Kómíkin er dularfull.
Menn eru varnarlausir á því and-
artaki sem þeir hlæja. Það er hægt
að græta menn á sömu splitt-sek-
úndu. Sjáðu Chaplin, hann er
stöðugt að nappa mann á snilldar-
legri tragíkómík.“
Brosið er tilað gráta ekki?
„Og ef þú skoðar tragíska and-
litið á okkar bestu gamanleikur-
um þá er ekki til tragískara andlit.
Þetta eryndisleg mótsögn.“
En þú fórst uppá Snœfellsjökul í
Biskup ívtgahug?
„Ég hafði aldrei farið uppá jök-
ul, ég er svo mikil skræfa að ég
vildi helst hætta við þegar við
komum að jökulrótum. Svo var
þetta alveg dýrðlegt þarna uppi.
Allt hvítt og útsýni. Það var gam-
an að vinna bæði með tækniliðinu
og svo eru þarna margir fínir leik-
arar eins og Baltasar, Steinunn
Ólína, Árni Pétur, Kjartan Bjarg-
munds og Maggi. Mér finnst alveg
frábært með þessa ungu krakka
eins og Steingrím Dúa og Júlíus
Kemp, hvað þeir kýla á það. Þeir
eiga enga peninga en framleiða
heilu bíómyndirnar á nýjum for-
sendum. Skrifa handritið sjálfir,
taka sögur sem þeim finnst
spennandi, sögur úr Reykjavík í
dag. Mér finnst það fi'n stefna hjá
þeim. Við getum ekki endalaust
gert bíómyndir úr bókmenntaarf-
inum. Mér finnst það aldrei takast
alveg. Bíómyndir gerðar effir bók-
um Laxness verða annaðhvort
bastarður eða myndskreyting í
besta falli. En ég hlakka til að sjá
Biskup í vígahug. Þetta er svona
skemmtivísindaskáldsöguþriller."
Elisabet Jökulsdóttir