Pressan - 29.10.1992, Blaðsíða 31

FIMMTUDAGUR PRESSAN 29. OKTÓBER 1992
31
Eru raðamenn þjóðarinnar á
endalausu fylleríi?
Og ef svo er; skiptír það þá
einliverju máli?
Það getur vart talist nýlunda að
stjórnar- og embættismenn
dreypi á áfengi. Vísa má í sagn-
ffæðUegan skáldskap eins og þeg-
ar böðull Jóns Hreggviðssonar
drakk með fanga sínum og tína
má til kvart og kvein fyrri tíma yfir
embættismönnum, einkum prest-
um og sýslumönnum. Ekki voru
slíkar uppákomur kunnar meðal
alls þorra landsmanna en nú þeg-
ar fjölmiðlar eru nánast inni í
stofu almennings fer það ekki
framhjá neinum þegar kjörnir
fúlltrúar þjóðarinnar Ieyfa sér ögn
of mikið. Áhrifamiklir menn hafa
stigið á stokk og látið í ljósi álit sitt
en sitt sýnist hverjum. Flestir telja
þó að þetta sé ekkert einkamál
lengur, krefjist umræðu og komi
öllum við.
Lengst í stjórnlausri
ofdrykkju
Sögur af áfengisneyslu ráð-
herra, þingmanna og annarra
æðstu valdhafa hafa ætíð lifað
góðu lífi. Margar þeirra hafa átt
sér stoð í raunveruleikanum þó að
á stundum hafi verið nauðsynlegt
í hinu smáa samfélagi að trúa frá-
sögnum varlega. Ósjaldan hefur
það komið fyrir að léttvægar
uppákomur hafa verið barnaðar
nokkrum sinnum og úr orðið
meiriháttar viðburðir þannig að
menn hafi neyðst til að bera af sér
smáhneyksli eins og um misindis-
verk væri að ræða. Það virðist hins
vegar mikið feimnismál þegar um
raunverulegan siðferðisbrest er að
ræða og opinber umræða ein-
kennist af mikilli varfæmi.
Jónas frá Hriflu, ráðherra og
forkólfur Framsóknarflokksins,
var að þessu Ieyti ekki teprulegur
og lét skammir óspart vaða yfir þá
sem hann taldi ekki fylgja réttri
braut, enda hafði hann haft ímug-
ust á áfengisdrykkju ffá unga aldri
og taldi vín til æsandi nautnaefna.
Hann óttaðist ekki að nafhgreina
menn fyrir áfengisnotkun en
ffægasta málið sem hann hafði af-
skipti af er frá haustinu 1925 er
Árni Jónsson frá Múla, einn af
pólitískum andstæðingum Jónas-
ar, hafði verið sendur til Ameriku
til að freista þess að fá afnumda
tolla á íslenskri ull. Árni þurfti
fyrst að ferðast til Kaupmanna-
hafnar áður en hann kæmist
áfram vestur um haf en veiktist í
Köben og hætti við förina. Jónas
ávítaði hann og sagði hann hafa
lagst í drykkju og ekki klárað för
sína af þeim sökum og að auki
fengið skotsilfur af almannafé til
fararinnar. Hann skrifaði harð-
orðar greinar í Tímann:
„...Sendimaðurinn fer ekki til
Amertku. Hann kemst aldrei
nema til Khafnar. Hann er þar í
margar vikur og lengst í stjórn-
lausri ofdrykkju, jafnvel svo að fá-
dæmum sætir á mælikvarða ís-
lenskrar óreglu... Sá maður, sem
svo hrapallega hefur farið fyrir, er
Árni Jónsson frá Múla. Honum
hefur orðið svo mikið á, að óhugs-
andi er að hann taki hér eftir sæti f
löggjafarsamkomu landsins..."
Jónas kallaði Árna eftir þetta
„manninn sem sem fann ekki
Ameríku" en Árni sætti því ekki
og svaraði fyrir sig. Sagðist hann
hafa skilað fénu öllu og ekki hafa
unnið til saka annað en að hafa
lyft glasi með félögum sínum.
Þrátt fýrir átölur Jónasar, þess
harða bindindismanns, þótti
mörgum sjálfsagt að ráðamenn
sinntu „selskapsskyldu“ sinni
með viðeigandi gleði og þung
drykkja var oft á mönnum. Miklar
sögur gengu um Hannes Hafstein
og Ólafur Thors, formaður Sjálf-
stæðisflokksins, var þekktur fyrir
léttleika. Mönnum var hins vegar
aldrei fyllilega ljóst hvort hann
væri við skál eða ekki, en töluvert
var talað og skrifað um áfengis-
neyslu hans. Ólafur hafði þrátt
fyrir umtal mikinn „kvóta“ meðal
almennings og komst því upp
með ýmislegt. I ráðherratíð sinni
er sagt að hann hafi eitt sinn átt að
mæta til fundar í Stapanum. Suð-
urnesjamenn voru óþreyjufullir
„Sendimaður-
inn fer ekki til
Ameríku. Hann
kemst aldrei
nema til Khafn-
ar. Hann er þar í
margarvikurog
lengst af í stjórnlausri ofdrykkju,
jafnvel svo að fádæmum sætir á
mælikvarða íslenskrar óreglu," skrif-
aði Jónas frá Hriflu um Árna Jónsson
frá Múla á sínum tíma. Jónas kallaði
Árna eftir þetta „manninn sem fann
ekki Ameríku".
og var þeim orðið heitt í hamsi
loks þegar Ólafur kom. f stað þess
að sinna þeim horfir hann í kring-
um sig og segir: „Hvar í andskot-
anum get ég migið hérna?“ Það
fauk allur vindur úr mönnum við
þetta, svo var þeim skemmt.
Víman hefur áhrif á stjórn
landsins
í núinu hefur Jónas Kristjáns-
son, ritstjóri DV, einn fárra
manna vakið máls á grófum
drykkjusiðum fslendinga í Ieiður-
um sínum og veist bæði að for-
sætis- og utanríkisráðherra fyrir
að ganga á undan öðrum með
slæmu fordæmi og koma áber-
andi ölvaðir fram í sjónvarpi.
Hann telur vímuna svo mikinn
þátt þjóðlífsins að hún hafi áhrif á
stjórn landsins, stjórn fýrirtækja
og stjórn heimila. Hann átelur
einnig drykkjurúta sem verða sér
til skammar kjólklæddir í kónga-
veislum, en nefnir hvorki nöfn né
embættisheiti í því sámbandi.
Steingrímur Hermannsson, for-
maður Framsóknarflokks og fyrr-
verandi forsætisráðherra, sagði í
sjónvarpsviðtali að drykkjusiðir
hefðu breyst til batnaðar en menn
sem sýndu slæma hegðun opin-
berlega ættu að taka sjálfa sig taki
ellegar láta af forystustörfum.
Er almenningi í því sambandi
enn í fersku minni er Davíð Odds-
son, formaður Sjálfstæðisflokks
og forsætisráðherra, tók á móti
heimsmeisturunum í bridge við
komu þeirra til landsins, og færði
þeim þá frægu skál er við Ber-
múda hefur verið kennd. Var
hann vel reifur við það tilefni en
mikið hefur verið um persónu
hans og neyslu áfengis rætt eftir
það. Ráðherra segir sjálfur að úr
hafi orðið rógburður sem hafi það
að markmiði að skaða persónu
hans og pólitískan feril, ekki ólíkt
því sem Árni frá Múla ásakaði
Jónas ffá Hriflu um á sínum tíma.
Við erum ekki hrifin af
flibbarónum
Umræðan öll sýnir hversu við-
kvæm mál er við að eiga en bendir
þó til þess að breyting virðist orð-
in á umburðarlyndi því sem áður
þekktist. Fjölmiðlar eru nú ofan í
hvers manns koppi og ráðamönn-
um ekki lengur stætt á að drekka í
opinberum veislum framundir
morgun, eins og áður var. Sviðs-
ljósið hefur sett áfengisneyslu og
almennt siðferði ráðamanna und-
ir smásjá almennings. Þeir við-
mælendur sem PRESSAN leitaði
álits hjá töldu drykkju ráðamanna
ekki hafa aukist en hún hefði hins
vegar fengið aðra og meiri um-
fjöllun.
„Það var ekki síður drukkið
ótæpilega fyrir nokkrum áratug-
um og drykkja hefur jafnvel
minnkað,“ segir Pétur Tyrfings-
son, dagskrárstjóri á göngudeild
SÁÁ. „Vegna þess að fýlgst er með
ráðamönnum betur en áður fer
meiri sögum af drykkjuskap, en
það virðist stundum vera tilhneig-
ing að ýkja þær og er sjálfsagt ein-
hverra hagur að koma hneyksli af
stað.“ Pétur segir að ekld þyki
lengur fínt að vera drukkinn á al-
mannafæri og þaðan af síður þyki
hún fi'n h'fskúnstin sem tengd var
ofdrykkju sem til dæmis er getið
um í Guðsgjafarþulu Halldórs
Laxness. „Þetta er flibbarónaskap-
ur og við erum ekki hrifin af
flibbarónum."
Þegar Jónas frá Hriflu ávítaði
ráðamenn fýrir að veita slæmt for-
dæmi urðu andstæðingar hans
ævareiðir og töldu hann fara yfir
öll velsæmismörk, þar sem álitið
var að drykkja væri einkamál
hvers og eins. Þessi röksemda-
færsla hefur oftar skotið upp koll-
inum. „Það eru siðferðislegar
spurningar þessu tengdar,“ segir
Pétur. „Ráðamenn eru í ábyrgðar-
stöðum og í vinnu hjá almenningi,
en því fýlgir að fóma verður hluta
einkalífsins. Það kemur okkur við
hvað kjörnir fulltrúar þjóðarinnar
gera í frítíma sínum því við verð-
um að geta treyst mönnum fyrir
þeim verkum sem þeim er ætlað
að leysa, þó ekki mæli ég með
Jónas Kristjáns-
son, ritstjóri DV,
hefurtekið við
af nafna sínum
frá Hriflu sem
harðasti vöndur
ráðamanna um
áfengisdrykkju þeirra. Jónas segir
áfengisvímuna hafa áhrif á stjórn
landsins, fyrirtaekjanna og heimil-
anna ílandinu.
hljóðnemum í herbergjum þeirra.
Það ber að tala rólega um þessi
mál en gera það jafnframt um-
búðalaust. Ef mönnum er ekki
treystandi að keyra bíl undir áhrif-
um áfengis hvernig geta þeir þá
siglt þjóðarskútunni?"
Ráðamenn rorrandi ofan í
míkrófóna fréttamanna
Nú velta menn því fyrir sér
hvort taka eigi fyrir veitingu
áfengis við opinberar athafnir og
önnur tilefni. Ólína Þorvarðar-
dóttir, borgarfulltrúi Nýs vett-
vangs, hefur lagt tillögu fram fýrir
borgarstjórn um verulega tak-
mörkun tóbaks- og áfengisveit-
inga í veislum og móttökum, sem
annars vegar er ætlað að skera
niður útgjöld og hins vegar að
veita siðferðislegt fordæmi. Telur
hún þetta óþarflega stóran út-
gjaldalið og nefnir sem dæmi að
Listahátíðarnefnd hafi eytt tveim-
ur milljónum í veitingar og þar af
hafi um hálfri milljón verið varið
til áfengiskaupa.
„Það er eðlileg krafa almenn-
ings þegar harðnar í ári að niður-
skurður opinberra áðila beinist að
ráðamönnum ekki síður en al-
menningi. Sáralítið hefur verið að
gert og ástandið er farið að minna
á daga franska aðalsins þegar spil-
að var á lúðra og sungið meðan al-
þýðan lá sveltandi við haflarvegg-
inn,“ segir Óh'na. „Opinberir aðil-
ar verða að gefa siðferðislegt for-
dæmi, ekki síst þegar ráðamenn
„Það er ætlast
tll að almennir
launamenn séu
allsgáðir við
vinnu sína og
það sama á að
ganga yfir
stjórnendur landsins," segir Ólína
Þorvarðardóttir borgarfulltrúi, sem
vill banna vínveitingar í borgarveisl-
um í miðri viku.
eru nánast inni í stoíu hjá fólki og
öll þjóðin verður vör við það er
þeir hinir sömu eru rorrandi ofan
í míkrófóna fréttamanna. Það er
ætlast til að almennir launamenn
séu aflsgáðir við vinnu sína og það
sama á að ganga yfir stjórnendur
landsins."
Ólína setur mörkin við opinber
störf og gerir þá kröfu að menn
séu allsgáðir þegar þeir stimpla sig
út. Hvaða hneigðir ráði ríkjum
heimavið sé hins vegar annað mál
og lýsir hún feginleik yfir því að
blaðmenn skuli ekki sitja inni á
rúmstokki. „Það eru ákveðin vel-
sæmismörk sem ætlast er til að
menn fýlgi, en þótt menn
skemmti sér, syngi og hlæi manna
hæst á opinberum vettvangi er
ekkert við því að segja. Sú krafa að
fólk hagi sér skikkanlega á ekki að
ganga út í þær öfgar að það megi
ekki sýna gleði eða tilfinningar."
Lokaði drukkinn
borgarfógeta inni
Ýmsar uppákomur tengdar
áfengi og áfengisneyslu hafa vald-
ið hneykslan manna og hefur það
löngum verið á allra vitorði að á
stundum hefur frjálslega verið far-
ið með risnufé og önnur fríðindi.
Er skemmst að minnast áfengis-
kaupamáls Magnúsar Thorodd-
sen, íýrrverandi hæstaréttardóm-
ara og handhafa forsetavalds.
Hann þótti hafa misnotað aðstöðu
sína, réttað var í máli hans og
hann dæmdur úr embætti. Jón
Steinar Gunnlaugsson hæstarétt-
arlögmaður reyndi að sýna fram á
það í málsvörn Magnúsar að til-
felli þetta væri ekki einsdæmi og
komst fimmtugsaímæli Bryndísar
Schram í hámæli í framhaldi af
því. I ljós kom að ekkert hafði ver-
ið við það að athuga, en lán Jóns
Baldvins Hannibalssonar utanrík-
isráðherra á drykkjarföngum í
gegnum embætti sitt til að veita í
veislu vinar síns þótti hins vegar
ámælisvert og baðst hann opin-
berlega afsökunar. Ritstjóri DV
fór þá hamförum á ritvellinum og
sakaði ráðherra um spillingu og
siðleysi.
Uppákomur á opinberum vett-
vangi eru ekkert einsdæmi, en um
áramót 1987 kom Jón Baldvin
fram í útsendingu útvarps, aug-
ljóslega vel við skál. í viðtali sem
haft var við Bryndísi Schram um
ári síðar segir hún að það hafi ver-
ið útbreidd saga að hann væri
alkóhólisti, en segir það jafnframt
slúður eitt og líkir illmælginni við
galdraofsóknir. Jóhann Hafstein
gerði sig eftirminnilegan við
kirkjuvígslu Háteigskirkju í ráð-
herratíð sinni er hann hóf að kalla
til.biskupSjUtan úr sál. Það kom á
menn þar sem Jóhann hafði alla
tíð þótt vandaður maður. Augljós
lögbrot hafa ekki verið mörg, en
flesta rekur enn minni til er Gunn-
ar Schram, þá þingmaður, keyrði
drukkinn og varð fyrir óhappi.
Ekki fór það hátt og ekki hefur
heldur verið mikið um það rætt
þegar þingmenn hafa verið undir
áfengisáhrifum í ræðupúlti á Al-
þingi, þótt iðulega berist mönnum
slíkar sögusagnir til eyma. Sagt er
að velflestir hafi verið kenndir á
þingi sem á annað borð smakka
áfengi, en fýrir þinglausnir borða
þingmenn oft saman áður en
vinnudegi lýkur og er vín ætíð haff
um hönd.
Á sjöunda áratugnum hefur
verið sagt frá því er Kári Borgfjörð
Helgason, kaupmaður í Reykja-
vík, lokaði borgarfógeta inni er
hann hugðist taka af honum hús-
eign. Málsatvik voru þau að Kári
rak bflaleigu, en Kristján Krist-
jánsson borgarfógeti hugðist taka
eignarnámi hús á Njálsgötu sem
Kári átti. Ekki tókst betur til en
svo að kaupmaðurinn lokaði
hann inni, hringdi á Iögregluna og
kærði fógeta fýrir drykkjuskap í
starfi. Kristján hafði orð á sér fyrir
áfengisneyslu og hafði innbyrt
töluvert magn þegar hann kom til
að ganga frá eignatökunni. Ekki
fór þetta hátt í fjölmiðlum en
mönnum þótti þetta skemmtilegt,
„Ráðamenn eru
í ábyrgðarstöð-
um og ívinnu
hjá almenningi,
en þvífylgirað
fórna verður
hluta einkalífs-
ins," segir PéturTyrfingsson, dag-
skrárstjóri á göngudeild SÁÁ.
því margir höfðu horn í síðu fóg-
eta.
Drykkjumenn finnast alls
staðar
Siðferðisspurningin sem hér
um ræðir tengist áfengi og hegðun
ráðamanna á opinberum vett-
vangi. Erlendis þykir ekki tiltöku-
mál að hafa áfengi um hönd og
varð það Frakkanum Pierre Men-
des-France meira að segja að falli
að vera yfirlýstur bindindismaður.
Það þótti gera hann tortryggilegan
og varð til þess að hann náði ekki
forsetakjöri, þótt af mörgum væri
hann talinn einn merkasti leiðtogi
landsins.
„Ég tel það ekki stórmál þótt
það hendi stjórnmálamann eða
einhvern annan einu sinni að birt-
ast kenndur fýrir ffarnan alþjóð, ef
hann að öðru leyti sýnir að hann
veldur starfi sínu vel. Að vandlæt-
ast yfir slíku finnst mér sýna
hræsni,“ segir Eyjólfur Kjalar Em-
ilsson, dósent í heimspeki. „Sýnu
alvarlegra er þegar verið er að
rugla saman fríðindabrennivíni og
einkaneyslu. Hitt er annað mál að
ef dæma ætti af framsýni þeirra
gæti maður oft haldið að íslenskir
stjórnmálamenn væru sauð-
drukknir. En vitaskuld hefur mátt
finna drykkjumenn í öllum störf-
um, sem ýmist eru kenndir eða
með timburmenn í vinnunni. Þá á
að sjálfsögðu að láta fara og gildir
einu hvort þeir eru í háum stöð-
urn eða lágum.“
Telma L. Tómasson
smáa
letrið
Þeir sem fylgdust með kappræðum
forsetaframbjóðendanna banda-
rísku í Ríkissjónvarpinu á dögunum
hafa sjálfsagt sannfærst um hversu
miklu betur er að slíku staðið þar
vestra en hér heima. Að mrmtsta
kosti er nær ómögulegt að ímynda
sér þá Ólaf Ragnar og Jón Baldvin
halda sig jafn drengilega á mott-
unni og innan tímamarkanna og
þessir þrír heiðursmenn gerðu.
En það er fleira í pólitíkinni sem
Kanarnir gera betur en við. Til dæm-
is vita þeir hvað skiptir máli í
stjórnmálum og hvers er vert að
spurja í skoðanakönnunum. Þannig
birti bandaríska tímaritið Spy niður-
stöður könnunar um daginn sem
kemst ótrúlega nærri kjarna máls-
ins.
Lítum á þessar niðurstöður (ein-
hverra hluta vegna var Ross Perot
haldið utan við könnunina, ef til vill
sökum þess að hún var gerð milli
þess sem hann var í framboði og
þar til hann fór í framboð að nýju):
43 prósent Bandaríkjamanna vildu
frekár að Clinton væri pabbi þeirra
en Bush. 39 prósent kusu hins vegar
frekar að Bush gegndi þessu hlut-
verki.
Hins vegar vildu 42 prósent Banda-
ríkjamanna frekar fá Bush sem
barnapíu en Clinton. 31 prósent
vildi heldur að Clinton gætti barn-
anna.
48 prósent aðspurðra sögðu að þeir
mundu síður kjósa frambjóðanda
sem hefði orðið uppvís að fram-
hjáhaldi, 50 prósent sögðu það
ekki skipta máli en aðeins 2 prósent
sögðu að þeir mundu frekar kjósa
slíkan frambjóðenda en þann sem
aldrei hefði haldið framhjá.
70 prósent aðspurðra sögðust telja
Clinton betri bólfélaga en Bush. 24
prósent gátu ekki myndað sér skoð-
un á málefninu en aðeins 6 prósent
töldu Bush líklegri til afreka í bólinu
en Clinton.
46 prósent töldu Clinton líklegri til
að bresta í grát en Bush. Hins vegar
töldu 25 prósent Bush líklegri til að
vatna músum.
45 prósent Ameríkana töldu að
meira kjaftæði kæmi frá Bush en
Clinton en 31 prósent taldi að
þessu væri öfugt farið.
Clinton var hins vegar talinn líklegri
til að grípa til kosningasvindls ef
hann gæti (35 prósent á móti 30
prósentum hjá Bush).
56 prósent vildu frekar fá Barböru
Bush fyrir móður en Hilary Clinton.
40 prósent vildu frekar móðurbarm
Hilary.
Hins vegar mundu fleiri, eða 53 pró-
sent, kjósa Hilary en Barböru ef þær
væru í framboði til forseta. 45 pró-
sent mundu kjósa Barböru.
Þegar varaforsetaefnin voru tekin
með kom í Ijós að Quayle þótti lík-
legastur til að hafa svindlað á próf-
um í skóla (55 prósent). Næstur kom
Clinton (27 prósent), þá Gore (8 pró-
sent) og loks Bush (5 prósent).
Þegar fólk var beðið að nefna rokk-
stjörnu sem það gæti hugsað sér
sem forseta fékk Billy Joel 28 pró-
sent atkvæða, Don Henley úr Eagles
13 prósent og Madonna 8 prósent.
Og loks var spurt hver ætti að end-
ursemja þjóðsöng Bandaríkjanna
ef það væri nauðsynlegt. írska sveit-
in U2 fékk.26 prósent atkvæða og
Bruce Springsteen 15 prósent.