Pressan - 17.12.1992, Blaðsíða 18

18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 17. DESEMBER 1992
E R L E N T
Mlaður
vikunnar
Leon Panetta
Loksins ætlar einhver að fara
að hlusta á Leon Panetta. Hann
hefur verið að tala um nauðsyn
á hallalausum fjárlögum í
mörg ár, en fáir nennt að
hlusta utan einstaka sérvitur
blaðamaður. Nú er hann ný-
skipaður fjárlaga- oghagsýslu-
stjóri Bills Clinton og tekur við
af virtasta og hataðasta manni í
Washington, Dick Darman. En
Panetta er vanur hitanum í
fjárlagaeldhúsinu. Hann hefur
verið formaður fjárlaganefndar
fulltrúadeildar þingsins síðan
1988 og hefur barist þar fyrir
ábyrgri fjármálapólitík, en við
iitlar undirtektir. Hann verður
Clinton mikilvægur við að
koma málum í gegnum þingið
og nýtur þar líka næsta yfir-
manns síns, Lloyd Bentsen,
væntanlegs fjármálaráðherra.
Bentsen hefur hins vegar aldrei
verið sérlega umhugað um
hallalaus fjárlög — hann hefur
enn ekki hitt skattaundanþágu
sem hann er ekki fýlgjandi.
Þess vegna má líka búast við
átökum á milli þeirra Panetta
og það ætti ekki að vera Bent-
sen tilhlökkunarefni. Panetta
lætur ekki vaða yfir sig. Hann
komst fyrst í fréttirnar árið
1970, þá 32 ára, þegar hann var
rekinn sem yfirmaður mann-
réttindadeildar heilbrigðis-,
mennta- og velferðarmála-
ráðuneytisins (sem þá hét) í
stjórnartíð Nixons. Þótti of
vinstrisinnaður. Þá skipti liann
um flokk, varð demókrati,
bauð sig ffam til þings 1976 og
hefur fengið 70-80 prósent at-
kvæða í undanförnum kosn-
ingum. Kjördæmið hans er á
ströndinni um miðbik Kali-
forníu (Monterey, Salinas og
Santa Cruz) og kjósendur hans
meðvitaðir miðaldra hippar í
fótlagaskóm. Eins og Clinton
vilja þeir ábyrga fjármálapólit-
ík, en um leið umbætur í fé-
lagsmálum. Panetta kann ekk-
ert betur.
Samskipti Bandaríkjanna og Bretlands
Frændureru
frændum verstir
Ráðgjafar Johns Major forsæt-
isráðherra Breta segja það af og
frá að Bill Clinton verðandi
Bandaríkjaforseti sé fýldur út í
Major fyrir að hafa stutt George
Bush með ráðum og dáð í kosn-
ingabaráttunni. Þeir segja fráleitt
að æda að John Major hafi staðið
að því að kosningasérfræðingar
Ihaldsflokksins færu vestur um
haf til að ráðlegga Bush hvernig
hann ætti að standa að kosninga-
sigri eins og Major vann síðastlið-
ið vor. Þar fyrir utan minna þeir á
að blaðafulltrúi Neils Kinnock hafi
sjálfur haldið til Bandaríkjanna í
þeim tilgangi að ráðleggja Clinton
hvernig hann ætti ekki að standa
að kosningaósigri eins og Kinnock
beið síðastliðið vor.
Drengirnir í Downingstræti
segja líka að grarns breskra emb-
ættismanna í skjölum frá skóla-
dögum Clintons í Oxford hafi ver-
ið til þess eins ætlað að eyða orð-
rómi um að Clinton hafi sóst eftir
tvöföldum ríkisborgararétti. Þeir
eru jafnsannfærandi þegar þeir
segjast vissir um að Clinton hafi í
raun og veru ekki haft tíma til að
hitta Major þegar sá síðarnefndi
kom í heimsókn til Bandaríkjanna
í síðustu viku. Hið „sérstaka sam-
band“ Bretlands og Bandaríkj-
anna er enn við lýði segja þeir,
jafnvel enn sérstakara en nokkru
sinni fyrr, þó svo að „frændurnir"
hafi ekki enn fundið sér tíma til
fundarhalda.
Þetta er vitaskuld allt í mesta
lagi hálfsannleikur. Clinton hefur
kappkostað að segja breska sendi-
herranum að hann hafi alls ekki
ætlað að móðga Major, en því er
engan veginn að leyna að sam-
band Majors og Clintons hefur
farið illa af stað, svo ekki sé meira
sagt. Þar sem Major hitti ekki
Clinton eyddi hann mestu af tíma
sínum í að heimsækja Bush í
Camp David og þrátt fyrir að þeir
hafi vafalaust átt gagnmerkar við-
ræður virðist hann hafa farið fylu-
ferð. Hið „sérstaka samband" ríkj-
anna tveggja, sem allt frá Súez-
deilunni hefur ávallt verið í hættu
öðru hverju, virðist enn eina ferð-
ina komið í lífshættu.
Hefðum samkvæmt er unnt að
búast við að þeir foringjamir hitt-
ist ekki löngu eftir að Clinton tek-
ur embætti og þá munu menn láta
Bill Clinton: Gleymir ekki hjálparhendi Majors við Bush.
sem fullar sættir hafi tekist þeirra í
millum. f fjölmiðlum verður fjas-
að um að aldrei hafi þessir tveir
leiðtogar hins vestræna heims
verið á jafnsvipuðum aldri, báðir
hafi þeir brotist úr fátækt, að Clin-
ton hafi unað sér vel í Oxford, en
pabbi Majors næstum því orðið
Bandaríkjamaður, að bönd blóðs
og tungu liggi dýpra en Atlantsál-
ar, þegar í harðbakkann slái gangi
bestu synir Breta við hlið Banda-
ríkjamanna á vígvöllinn og svo
ffamvegis og svo ff amvegis.
Það þarf hins vegar ekki glögg-
skyggnan mann til að átta sig á að
þeir Clinton og Major eiga sáralít-
ið sameiginlegt. Major er óneitan-
iega svolítið gamaldags og það er
erfitt að trúa því að hann sé aðeins
þremur árum eldri en Clinton,
sem fer létt með að setja upp sól-
gieraugu og blása í saxófón án
þess að vera hlægilegur. Útlitið,
smekkur, klæðaburður og meira
að segja orðaforðinn skilur þá að,
því Clinton talar eins og háskóla-
prófessor í félagsfræði en Major
eins og bankastjóri. George Bern-
ard Shaw komst nálægt sannleik-
anum þegar hann talaði um „tvær
þjóðir, sem sameiginleg tunga
mun að eiiífu aðskilja“. Þeir Clin-
ton og Major kunna að vera á
svipuðum aidri, en þeir eru hvor
af sinni kynslóðinni.
Allt um það er rétt að hafa í
huga að spádómar um ágreining
leiðtoga Bandaríkjanna og Bret-
lands, sem heyrst hafa við flestöll
leiðtogaskipti, hafa sjaldnast ræst.
Á tímabili virtist sem Bush hefði
fengið nóg af Margaret Thatcher
og ætlaði að snúa sér alfarið að
möndulveldunum. Síðan kom
Flóabardagi, GATT og sitthvað
fleira og þá kom í ljós hverjir voru
vinir í raun. Aðrir benda á að eigi
þeir Clinton og Major eitthvað
sameiginlegt sé það hvað þeir séu
þægilegir í umgengni og þess
vegna ættu þeir að minnsta kosti
að geta átt vinsamleg samskipti.
En það sem helst getur steytt á í
samsldptunum er einfaldlega al-
mennar pólitískar skoðanir
þeirra. Clinton undi sér vel í Ox-
ford á námsárum sínum, en það
er ekki þar með sagt að honum sé
eitthvað sérstaklega hlýtt til gamla
landsins. Þvert á móti virðist hon-
um hugnast kollegar Majors á
meginlandi Evrópu betur. Clinton
og nánustu vinir hans og sam-
starfsmenn hafa sérstakan áhuga
á miðstýringu Frakka og fjárfest-
ingu hins opinbera í starfsmennt-
un líkt og gerist í Þýskalandi. Á
sania hátt gefa þeir lítið fyrir
kennisetningar um fríverslun,
sem Bretar hafa heist barist fyrir á
Evrópuvettvangi.
Enginn efast um að Bretar og
Bandaríkjamenn muni áfram
skiptast á leynilegum upplýsing-
um, hafa samræmda kjarnorku-
vopnastefnu og hafa hernaðar-
samvinnu. En af hálfu Bandaríkja-
manna er óvíst hversu hugur mun
fylgja máli í þessum efhum. Clin-
ton vill fækka bandarískum her-
mönnum í Evrópu þannig að þeir
verði innan við 100.000 að fjórum
árum iiðnum. Mörgum ráðgjöf-
um hans fmnst allt að því skrýtið
að hafa bandarískar Trident-
kjarnaflaugar í breskum kafbát-
um. Aðrir vilja að Þjóðverjar, Jap-
anir og Indverjar fái fastafulltrúa í
öryggisráði Sameinuðu þjóðanna,
en slíkt mundi enn draga úr áhrif-
um Breta.
Major hefur þar af leiðandi
fulla ástæðu til að tortryggja Clin-
ton. Óvæntir atburðir geta vissu-
lega snúið taflinu við og sameinað
hina gömlu bandamenn enn á ný,
því sannast sagna hefur enginn
enn áttað sig á lokum Kalda
stríðsins og afleiðingum þeirra.
Báðir leiðtogarnir gera sér grein
fyrir því að þeir eru byrjendur á
alþjóðavettvangi og það ætti að
minnsta kosti að binda þá nokkr-
um böndum. „Einmitt þegar ég
var farinn að átta mig á því hvar
Mogadishu var!“ kveinkaði Major
sér þegar hann lét af utanríkisráð-
herrastarfi sínu eftir þriggja mán-
aða setu árið 1988. Clinton situr
þessa dagana vafalaust í samskon-
ar landafræðitímum. Sennilega
kvartar Major nú undan Clinton
„einmitt þegar ég var farinn að
átta mig á því hver George Bush
var“!
En kannski Clinton sjái eftir því
að hafa sniðgengið Major, því
Major var ekki í heimsókn vestra
sem forsætisráðherra Bretlands.
Hann var þangað kominn í hlut-
verki forseta Evrópubandalagsins
ásamt hinum franska fram-
kvæmdastjóra sínum. Þó svo
Chnton hafi lítinn áhuga á að hitta
Major hefði hann að minnsta
kosti átt að sjá af einhverjum tíma
til að hitta hinn myrka fursta EB,
Jacques nokkurn Delors.
John Major: Einangrast Bretar enn frekar?
Uti er œvintýri
Þegar skilnaður prinsins og prinsessunnar af Wales spurðist út voru
viðbrögð bresku þjóðanna á einn veg samúðar og hryggðar yfir því
hvernig fór. Ævintýri hinnar konunglegu ástar var lokið.
Því er ekki að leyna að þrýstingur fjölmiðla á hjónin auðveldaði þeim
ekki að halda hjónabandinu saman. Þrátt fyrir það er umfjöllunin ekki
rót skilnaðarins, heldur ósættanlegur ágreiningur þeirra Karls og Díönu.
Yfirlýsinguna úr Buckingham-höll um málið er ekki hægt að taka al-
varlega. Það er ekki hægt að láta sem svo að stjórnarfarsleg staða hjón-
anna sé óbreytt eða — eins og John Major lét liggja að á þingi — að
prinsessan af Wales muni nokkurn tímann geta orðið drottning.
Konungsfjölskyldan hefur nú gengið í gegnum þá óþægilegu reynslu
að horfa á hjónaband fara í súginn. Það hefur ekki verið að neinu flanað í
(þessum efnum og þar sem engin ástæða er til að æda annað en drottn-
" ingin ríki í mörg ár enn gefst tími til þess að hugleiða stjómarfarslegar af-
leiðingar lögskilnaðar. Það er ekki ósennilegt að Vilhjálmur prins verði
lögráða meðan amma hans situr enn á stóli og þá opnast nýir möguleik-
ar um rfldserfðir. Því er þó ekki hægt að neita að skilnaðurinn er drottn-
ingunni þungbær og ekki síður konungdæminu sjálfu.
Burtséð frá réttmæti þess lítur almenningur á konungsfjölskylduna
sem vemdara fomra hefða og gilda, sáttar og samlyndis. Vitaskuld er sú
trú blandin óskhyggju og ímyndun, en hún er rík þrátt fyrir það.