Tíminn Sunnudagsblað - 01.12.1963, Blaðsíða 2

GUÐMUNDUR B. ÁRNASON:
Þrjár minningar
frá liðinni öld
a
í Sunnudagsblaöi „Tímans“
29. september birtist grein undir
fyrirsögninni: „Fræðari á ferð um
frostavetur/. — Grein þessi er
prýðilega vituð og góð og sönn
lýsing — það sem hún nær — af
hinum ágæta alþýðufræðara og
fyrirlesara Guðmundi Hjaltasyni,
föður greinarhöfundar, enda hefur
hún bezt mátt þekkja föður sinn.
Grein þessi giaddi mig og beindi
huga mínum til löngu liðinna tíma
þegar Guðniundur Hjaltason stund-
aði farkennslu á æskustöðvum mín
um, í Kelduhverfi og í Öxarfirði,
um alllangt skeið. Kenndi hann
á mörgum bæjum í Kelduhverfi
og mun meixi hluti ungra manna
og barna í sveitinni, — þeirra er
þá voru komin til nokkurs þroska,
hafa notið góðs af fræðslu þessa
góða kennava.
Minningarnai leituðu fast á
huga minn nóttina eftir að ég las
greinina. Og þar eð svefninn brást
mér — eins og oft vill verða —
greip ég permann og hripaði upp
þrjú smáatv:k, sem ég mundi vel.
Tvö þau fyrri eru fyrstu og síð-
ustu kynni mín af Guðmundi. Hið
síðasta eftir að hann var horfinn
mér til fulls.
0
Það var síðsumardagur 1887 eða
1888. Norðvestan kuldagjóstur fer
yfir sveitina. Og þokan — fylgi-
iiskur hans — grúfir yfir hérað-
inu og byrgir sólarsýn.
Á kirkjustaðnum, Garði í Keldu-
hverfi, er margt fólk saman kom-
ið Þar heiur verið til grafar bor-
inn öldungurinn séra Hjörleifur
Guttormsson, sem undanfarin ár
hafði verið hjá dætrum sínum í
Lóni og legiö þar í kör. Hann hafði
þjónað Gai'ðsprestakalli, er hann
var prestur á Skinnastað, og unniö
hylli sóknarbarna sinna.
Eftir að fólkið, er fylgdi afa
mínum til grafar, hafði þegið
I
veitingar — súkkulaði og kaffi —
svo sem títt var við jarðarfarir á
þeim árum, fór það að safnast
saman í kirítjugarðinum, og vissi
ép ekki, hvernig á því stóð, en
fylgdist með straumnum. Tók þá
ókunnur maður, sem ég hafði ekki
veitt athyg]?., sig út úr hópnum.
Mér virtist hann bæði laglegur
og góðlegur. Hann steig upp á
leiði í garðinum og tók að flytja
fróðlegt erindi um Norðurlönd.
Hann talaði blaðalaust, og „mál
hans rann sem ránarfall“, eins og
þar stendur. Aldrei rak hann í
vörðurnar eða þurfti að hugsa
sig um. Eg gleymdi storminum
cg kuldanum og hlustaði hugfang-
inn á hinn snjalla og skemmtilega
fyrirlestur. Og svo mun hafa verið
um fleiri.
Maður þessi var Guðmundur
Kjaltason, knminn heim fyrir mjög
fáum árum sftir sex ára nám á
lýðháskólum í Noregi (Vonhcimi j
og Danmörku (Askov). Varð þessi
fyrsti fyrirlestur hans í Keldu-
hverfi mér næsta minnisstæður,
og man ég enn þrjár fyrstu setn-
ingarnar úr honum. Seinna hlust-
aði ég á marga fyrirlestra hans
um margs konar efni, mér til mjk
illar ánægju og fróðleiks.
Ð
Það er niðdimm vetrarnótt fyrri-
liluta vetrar Eg er á ferð yfir
Tunguheiði, ásamt héraðslæknin-
um, Gísla Péturssyni. Hann er
tiðandi, en ég hleyp öðru hvoru
við fót með hestinum. Eg var að
sækja lækninn til Hólmfríðar,
konu Guðmundar Hjaltasonar, er
iá jóðsjúk á Fjöllum, næsta bæ
við æskuheimili mitt — Lón. Eg
hafði sjaldan farið yfir Tungu-
heiði og varð að beita allri athygli
rninni til þess að lenda ekki af
réttri leið. Eg var orðinn mjög
þreyttur eftir allt að sjö tíma
hraðan, hvíldarlausan gang til og
frá Húsavik og settjst því að á
Fiöllum, þótt skammt væri heim.
Mér var vísað til rekkju í fram-
baðstofunni, og var Guðmundur
þar einnig og hafði ekki farið úr
lötum um nóttina. En kona hans
lá í herbergi Fjalla-hjónanna. Mér
ei enn í fersku minni kvalasvip
urinn á andiiti míns góða kenn
ara með barnshjartað, en kvein
stafir konunnai bárust tjl okkar.
Eg þóttist viss um, að hann hefði
liðið engu minni kvalir þessa nótt
cn kona hans. En allt fór vel. Mig
minnir, að læknirinn gæti fljótt
hjálpað syslur höfundar áður
nefndrar greinar í heiminn.
Ð
Eg er staddur í stofunni á Grá-
siðu, ásamt allmörgum af yngrj
ijönnum sveitarinnar. Við höfð-
nm stofnaö málfundafélag, og
íundur skyldi nú haldinn í því
Tvisvar áður hafði ég verið á fundi
og pínt mig ti’ þess að taka til
máls. En ein af mínum slæmu
fylgikonum — afarmikil feimni,
sem mjög hefur staðið mér fyrjf
þrifum á ý/nsan hátt — kom þá
tíl skjalanna. Er ég vildi byrja
greip mig svo mikill taugaóstyrk-
ui, að ég missti stjórn á rödd og
hugsun, svo að allt fór úr reip-
unum hjá mér. Eg ákvað að lcggja
érar í bát og koma ekki á fund
framar. En er ég frétti, að Guð-
trundur Hjaltason mundi hverfa
til útlanda 'neð fjölskyldu innan
skamms, fann ég mjg knúðan tii
þess að sækja fund málfundafé
lagsins í þriöja og síðasta sinn og
hera þar fram tillögu. Ræða mín
mun ekki iiafa verið áheyrileg,
frekar en fvrri daginn. En því
betri urðu viðbrögð fundarmann
anna. Allir vildu taka þátt í þvi
að gléðja Guðmund. Var ákveði'ð
að bjóða nemerdum Guðmundar ,■
Gxarfirði að vera með, og tóku
þeir því með þökkum. Var síðan
keypt vandað gullúr og Guðmund:
sent það, ásamt skrautrituðu
þakkarávarpi Gladdi þetta Guð-
n:und mjög Sagði hann í bréfi
s'ðar, að sér hefði verið mikill
styrkur að þessari viðurkenningu.
pj hann ferðaðist síðar í 5—6 ár
fram og aftur um Norðurlöndin
tvö — Noreg og Danmörku —■
og hélt þar íjölmarga fyrirlestra
Eg ætla ekki að lýsa Guðmundi
pví að ég er ekki fær um það,
búinn að gleyma mörgu. Enda ekki
þörf á því, þar eð hin áðurnefnda
stutta grein dóttur hans, varpai
furðuskýru Jjósj á manninn. Og
evo hefur Björn Guðmundsson —"
náfrændi minn og uppeldisbróðir
— ritað ágæ'.a grein, rækilega lýs-
Framhald á 1004. síðu.