Tíminn Sunnudagsblað - 01.12.1963, Blaðsíða 9
Indíánamenning / Ándesfjöllum
Monto
North Coast
South Coost
X\
Pochochuti 1438 • 1463
Pochocuti ond Topo Inco
'463-1471
Topo Inco 1471-1493
Huoyno Copoc 1493-1525
Kortið sýnlr inkarikið eins og það
varð víðlendast. Höfuðborgin Cuzco er
rétt norðan við mitt kortið, og þaðan
færðist ríkið út í báðar áttir.
Ameríka hafði veriS byggð
mönnum um langan aldur, þegar
Evrópumenn bar þar fyrst að
landi. Gervöli álfan, allt frá ís-
breiðum Alaska og Grænlands í
norðri til Patagóníu og Eldlands
í suðri, var numin, og þar bjuggu
menn við margvísleg kjör og lifn-
aðarhætti. Menning Indíánaþjóða
var mjög breytileg, þótt viss at-
riði — einkum vöntun sumra
menningarþátta — væru sam-
eiginleg þeim öllum.
Enginn ágreiningur er meðal fræði-
manna um uppruna Indíána. Þeir eru
mongólslkir að kyni og komnir yfir
Beringssund frá Asíu. Allt bendir til
þess, að menn hafi verið komnir til
Ameríku fyrir tuttugu þúsund árum,
og trúlega hafa þeir fyrstu komið þang
að enn þá fyrr Frá Alaska hafa þeir
síðan dreifzt suður um alla álfuna
og lagt hana undir sig á mörgum
árþúsundum. Landnemar Ameríku
hafa án efa allir verið á svipuðu
menningarstigi, frumstæðir veiði-
menn, sem hafa reikað um í smá-
hópum. En í hinu nýja iandi hefur
menning margra þeirra tekið stakka-
skiptum og þróazt í samræmi við
landhætti og lífsskilyrði á ýmsum
stöðum í álfunni.
Merkilegustu þáttaskilin í sögu
mannlegs lífs eru án efa þær breyt-
ingar, sem skilja fornsteinöld frá
nýsteinöld. Þýðingarmesta nýjungin,
sem þá kernur fram, er jarðyrkjan.
Menn hætta að verða háðir veiðunum
og taka upp á því að erja jörðina
sér til lífsviðurværis. Af þessu leiðir
fasta búsetu, en veiðimenn verða að
fylgja bráðinni eftir og geta hvergi
setzt um kyrrt Jarðyrkjunni fylgir
einnig möguleiki þess að geta safn-
að birgðum, hver einstaklingur getur
framleitt meira en neyzlu hans nem-
ur. Þannig skapast tími til annarra
starfa en fæðuöflunar og grundvöll-
ur fyrir verkaskiptingu. Jarðyrkjan
er undirstaða allrar síðari menningar-
þróunar. Hún er nauðsynleg forsenda
fastrar búsetu, og án fastrar búsetu
hefur engin hámenning þróazt og get-
ur ekki þróazt.
Fyrri grein
Þegar Indíánarnir koma til Amer-
íku hafði þessi bylting enn ekki orðið
meðal þeirra. En margar þjóðir
þeirra lærðu von bráðar að rækta
jörðina, án þess að um neitt sam-
band sé að ræða milli þeirra og akur-
yrkjuþjóða í hinum gamla heimi.
Jarðyrkja Indíána er sjálfstæð upp-
finning, og nytjajurtir þeirra allt
aðrar en þær, sem ræktaðar voru í
Asíu og Evrópu. Þýðingarmesta nytja-
jurtin í Ameríku var maísinn. Það
var fyrst og fremst maísræktin, sem
gerði kleifa þá myndun hámenning-
ar, sem reis upp á nokkrum stöðum
í álfunni. Menn hafa reiknað út, að
Indíáni á Yucatanskaga í Mexíkó gæti
ræktað nægan maís til að brauðfæða
sig og fjölskyldu sína með 48 daga
vinnu á ári. Hlutfallið hefur ekki
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
993