Tíminn Sunnudagsblað - 23.02.1964, Síða 14

Nikulássyni, er þá var sjö ára, og
rak á eftir nautinu, að mikill hafi
verið fögnuður skipsmanna, er þeir
fengu þessa óvæntu gjöf.
Nú liðu svo tvö ár, að engin sigl-
ing kom til Borðeyrar. En 1850
kemur inn Hillebrandt frá Hólanesi
og með honum Bergmann nokkur.
En er hann dó, tók Hildebrandt
Valdemar Bryde i félag við sig.
Hét skip þeirra „Fortuna", en skip
stjóri Tönnesen. Það ár kom einn-
ig Jakobsen af Skagaströnd á skip-
inu „Eksperiment“, er var stór
skonnorta. Skipstjóri á henni var
Riis, faðir Riis þess, er síðar varð
kaupmaður á Borðeyri.
Síðar fór Clausen í Hólminum
að senda stærra skip. Það hét
„Meta“, 70 lesta, skipstjóri Sören-
sen. sem áður kom á „Svaninum,“
og var á því meðan hann hafði
skipstjórn á hendi. En nokkru eft-
ii að hann hætti, fórst það fyrir
Vesturlandi, og annað skip, er
Clausen átti og hét Geirþrúður. —
Hafnsögumaður um þessar mund
ir var sægarpurinn Ólafur Gísla-
son á Kolbeinsá, Eyfirðingur að ætt.
Hann stundaði hákarlaveiðar á
jakt sinni, „Felix". Kom þá stund
urn fyrir, að hann var í legu, þeg-
ar skip komu inn, og urðu þau þá
að sigla leiðsagnarlaust til hafnar
enda kom fyrir, að það var gert
af sparnaðarástæðum. Það kostaði
28 dali að leiðbeina skipi inn, en
16 dali út. Aldrei kom fyrir, að
sk’oi hlekktist á.
Þessir lausakaupmenn komu
veniulega um fardagaleytið og
mattu verzla í mánuð, en urðu ann
ars fyrir útiátum. Pantaðar vörur
máttu þeir þó afhenda eftir þann
tíma. Mikil aðsókn var til þeirra af
kvenfólki, sem vonlegt var, því að
tilfinnanlega skorti kramvöru, ekki
síðnr en í tíð formæðra þeirra, er
set>ð höfðu um skipakomur. Óspart
var látið á nestispelann fyrir við-
skiptavinina. og var hann venju-
lega þriggjapela flaska fyrir bænd-,
ur, en peli, er strákar gátu sníkt sér
á. Einn stórbóndinn Fínnur á Fitj-
um. kom ævinlega með kút einn
mikínn, og var aldrei fyrirstaða á,
að hann væri fyiltur. Fyrir kom
það að þessar brennivínsgjafir
væru misnotaðar bannig, að oftar
en einu sinni væri komið með ílát-
ið. ICom þá til tals, að takmarka
þær, en Bjarni Sandholt, bróðir
Árna, kom í veg fyrir það. Verzlun
óx mikið, eftír að hún færðist til
Borðeyrar, sem eðlilegt var, enda»
var góðæristímabil á fyrstu árum
„spekúlanta“-tímabilsins. Áður voru
til meðalheimilis 10—12 manns, tek
in 5 pund af kaffi, en 30 pund nú.
Nú voru teknar 7 tunnur af korn-
mat og 1 tunna af brennivíni, og
þótti ekki mikið, en áður 5 pottar
brennivíns. En svo dró aftur veru-
lega úr verzluninni, einkum hjá
fátækari bændum, þegar harðindin
lögðust að. —
Nú skal talið vöruverð á nokkrum
tegundum: Rúgmjöl var á 16 dali
tunnan (32 krónur) og mundi þykja
hátt verð nú, því að þrjár ær með
lömbum þurfti fyrir hana, þótt væn
ar væru. Sama verð var á baunum,
en bankabygg, stór grjón, sem ekki
flytjast nú, voru 2 dölum dýrari.
Sama verð var á hálfrís. Sú vara
kom í 100 punda pokum og þekkt-
ist ekki fyrr en „spekúlantarnir"
komu. Brennivínspotturinn kostaði
mark, ef tunna var tekin, og fylgdi
þá tréð gefins.
Annað áfengi var ekstrakt, mjöð-
(eða mjöð) og rauðvín. Bæverskt
öl var veitt einstökum mönnum, en
ekki selt; það var forði skipsmanna.
Pundið af rjóli (bitinn) kostaði
túmark, en af rullunni fjögur mörk.
Vindlar 1 ríkisdal hundraðið, en það
var slæm tegund; aðrir vindlar voru
mjög dýrir. Lítið var um reyktóbak;
það kom allt í bréfum: „Kardus“,
„biskup" og „blámaður", og var
hann ódýrastur. Ull var tekin á
túmark pundið, tólg á ríksort, en
sellýsi á 25 dali tunnan. Þetta voru
aðalvörur bænda. Þá var lamb-
skinnið keypt á 8 skildinga, en sel-
skinn voru ekki seld. Tófuskinn mó-
rauð á 4 dali, hvít á 2 dali. Aðal-
verðeiningin var þá ríkisbankadal-
ur, og voru tveir í spesíunni, en
dalurinn skiptist í 6 mörk og 96
skildinga, og því 16 skildingar í
markinu.
Lengi komu lausakaupmenn sér
saman um vöruverð áður en verzlun
hófst, en Glad spekúlant rauf alla
þá samninga og setti lægra verð á
sína vöru, svo að hinir urðu að
gera eins, og má geta nærri, að
þeim hefur ekki verið það ljúft. í
sambandi við þetta set ég hér smá-
sögu um Ólaf Gíslason á Kolbeinsá.
Um hann segir Finnur á Kjörseyri
meðal annars: „Ólafur var stór mað
ur og höfðinglegur, fyrir að líta
og eftir að sjá . . . Kjarkurinn var
einbeittur og óbilandi . . . Mennt-
unarskortur og aðrar kringumstæð-
ur ollu því, að Ólafur gat ekki not-
ið sín eins og hann hafði hæfileika
til. Hann gat aldrei sett sig inn í
landsmál og ættjarðarástin var
aukaatriði hjá honum og skálda-
grillur. En fyrir kaupmannastétt-
inni bar hann mikla virðingu og var
talinn kaupmannavinur.'Sér í lagi
var hann í miklum kunnleikum við
þá, er ráku hér verzlun Clausens
gamla. Bjarni Sandholt, lausakaup-
maður, mágur Clausens, kom fjölda
mörg ár á Borðeyri, og var Ólafur
honum handgenginn. En sagt var,
að Bjarni heföi ekki verið nein
fyrirmynd að veglyndi eða mennt-
un ..." — Nú komst það orð á, og
var almennt álitið, að Ólafur hefði
fyrir orð vinar síns, Bjarna, snúið
aftur F. C. Glad fyrir utan fjarðar-
mynnið, undir því yfirskini ,að öll
verzlun væri úti. Var gremja manna
svo mikil, að ýmsir fóru að yrkja
um það, og voru sumar stökur ekkl
sem prúðastar í garð Ólafs, svo sem
eins og þessi:
Þjóðníðingur þaut á stað,
á þóftunað.
Sneri aftur gildum Glað
um geirhvalshlað.
Nokkrir fleiri lausakaupmenn
komu en taldir hafa verið. Árið
1853 kom Jóhann, nefndur „for-
gyllti“, frá Reykjavik, og með hon-
um Jón Stefánsson frá Straumi á
Skógarströnd; Ásgeir Ásgeirsson
frá ísafirði, síðar etazráð, á skipi
sínu „Lovísu“, Þorlákur Johnsen frá
Reykjavík og fleiri, sem ekki verða
taldir. —
Það var venja spekúlanta að taka
sér einn dag til glaðnings úti við
Reykjalaug. Var valinn til þess af-
mælisdagur Clausens í Hólminum.
Var kjörinn til þess staður, þar
sem Hveralækurhm skiptist, og var
þar síðan nefndur Kaupmanna-
hólmi. Þeir höfðu með sér klyfja-
hesta undir veizlukostinn, sem var
svínsflesk, skonrok og mikið af öl-
föngum. Allir voru velkomnir þang-
að og veitt vel. Notuðu margir sér
þetta, og var aðsókn oft mikil, en
enginn sást þar kvenmaður.
Verzlunin gekk þannig, að hönd
seldi hendi, nema Bjarni Sand-
holt og Bryde lánuöu eftir vild.
Klukkan að ganga sex fór ferjumað-
ur til vinnu sinnar, en hann var
lengst af Jónadab Guðmundsson á
Reykjum. Var þá venjulega komið
márgt fólk á eyrina, og gekk svo
ferjan allan daginn og langt fram
á kvöld. Fékk Jónadab kaup sitt
hjá kaupmönnum, því að allir fengu
frítt far. Var þetta starf svalksamt
og erfitt í.vondri tíð, en maðurinn
var hraustmenni og lét sér ekki
í augum vaxa þótt Ægisdætur
yggldu sig. Stóð þá ekki á skips-
mönnum, að láta hann hafa styrkj-
andi „mixtúru“.
„Þetta „spekúlanta“-tímabil stóð
í 31 ár, og lauk 1879. Um sama leyti
verzluðu þeir einnig á Skeljavík,
sem er skammt frá Hólmavíkurkaup
túni. Afhentu þeir vöruna þar, en
bændur komu með sína vöru á átt-
æringum til Borðeyrar. Á söguöld
var Skeljavík, við Steingrímsfjörð,
innsiglingarhöfn. —
IV.
Fyrstu byggingar á Borðeyri.
Á fyrra hluta nítjándu aldar ólst
upp piltur einn í Akureyjum á
Breiðafirði, sem síðar átti mikið
að koma við sögu Borðeyrar, sveit-
anna við Hrútaf jörð og víðar. Piltur
182
TÍMINN- SUNNUDAGSBLAfl