NT - 21.06.1984, Page 9

NT - 21.06.1984, Page 9
Myndlist Fimmtudagur 21. júní 1984 9 Hver er óður eyjaskeggjans? ■ Kristín Eyfells: „Tvö andlit" Andlitið safngler reynslunnar, skrásetning vegferðar. Ekki persónulaus fés heldur margbrotið landslag, maðurinn skoðaður nálægt. Augnapör andlitanna tuttugu horfa af veggjunum út í rýmið, sjónlínur skerast í miðjum sal. Hver hefur sinn sérstaka söng en grunnslátturinn er hjá öllum samur. ■ Erró: „Maggy and The Malvinas" (Falkland) 1983-84. (200x300 sm) Alætan mikla á myndmál og aðferðir. Myndirnar stórar og yfirþyrmandi, áhorfandinn lítill og með þumalputta á hverjum fíngri. Engin afstaða tekin, harmleikurinn, heimskupörin, helvíti á jörð, einungis hráefni hins sigursæla listamanns. Hvort eru það heimsmálin eða myndlistin sem er eintómt grín? 10 gestir á Kjarvalsstöðum, seinni grein ■ Jóhann Eyfells: „Three-Decker“ (Þrjár hæðir) Á1 og kopar (Blanda af sandi og salti milli málmdiska) (35x152,5 cm) Skoðun á grunneðli efnisins, ekki expressionísk tjáning á sálarástandi heldur stefnt að sem mestum yfírráðum yfír efninu, storknun eitt stig breytinga í málminum. Diskarnir „eldast“ mismunandi hratt, sá efsti samkvæmt eðlilegri veðrun, hinir hraðar fyrir áhrif salts, sands og jarðarinnar sem þeir sitja á. För handverksins er ekki það sem verkið geymir, fremur eiginlegar umbreytingar efnisins innan marka vals skapandans. Dæmi um verk sem ekki verður nálgast eingöngu sjónrænt; titill, upplýsing- ar, útskýríngar eru einnig hluti af sköpun listamannsins og vísa oft einu leðina til „opnunar“ hinna áþreifanlegu verka. Yfirborð og undir því Hafirðu í hyggju að móðga listamann, skaltu segja við hann eftir að hafa litið á verkin hans: „Það sem þú ert að gera hefur verið gert ótal sinnum áður; þetta er ekkert frumlegt hjá þér.“ Ekki móðgast þeir uppúr þurru, því það er í þungamiðju listamannsupp- eldisins að þeir eigi að vera öðruvísi, frumlegir, með eigin sérkenni. Tungumál listarinnar (og önnur) er lagskipt. í frumgrunn- inum er enginn munur á einu verki og öðru, þar virka algild frumlögmál, orðin til vegna hinna ýmsu fasta mannlífsins. algild sérkenni listaverksins eru í réttu hlutfalli við hversu nálægt þessum frumgrunni sérkennin liggja. I efstu lögum tungumáls- ins er öll tjáning smávægilega ólík innbyrðis. Þessi sérkenni, sem eru eðli allrar tjáningar á yfirborðinu, eru einmitt helstu rök listamannanna fyrir því að þeir séu ólíkir öllum öðrum, hafi þennan guðdómlega „frumleika" sem listafólk þreytist seint við að klifa á. Rétt undir yfirborðinu er þó öll list hvers tíma nánast eins. Þetta sýnir, að í allri tjáningu er hver viðleitni einstaklingsins bæði algerlega einstök á efsta borði tungumálsins, en um leið nákvæmlega eins og allra hinna á dýpsta grunni. Og ennfremur, list og umræða um hana missir alla (almenna) merkingu sé hún ein- göngu á öðrum hvorum póinum, annars vegar algerlega sértæk hins vegar algerlega altæk; ein- ungis á tónunum á milli getur (lista)verkið hugsanlega náð „al- rnennri1' merkingu. Við verðum að gæta að því, að í dýpt sinni eru öll (lista)verk eins, enda eru þau ekkert annað en skrásetning heilabrota um tilvist lífs í mannsmynd, með skapanda sinn sem viðmiðun; skrásetningin, festing í efni (formi) er aftur á móti alltaf ólík milli manna. Þetta þýðir, að í hugsun er ef til vill hægt að finna almennar reglur, en í búningi hennar, forminu, er óreglan eðlislæg. Framvinda menningarinnar er því einungis réttilega skráð í þeim verkum sem ná dýpt al- mennrar reglu í hugsun, og sér- kennum (óreglu) persónulegs vitnisburðar í framsetningu. Þó að innan listarinnar sem fyrirbæris ríki sérstök lögmál, „lögmál listarinnar", sem tryggja hana sem sérstakt svið í samfé- lagsmyndinni, þá er allur fram- gangur hennar og tilgangur skil- greindur af ráðandi þjóðfélags- öflum hvers tíma. Að listin breyti samfélaginu á aldrei við nein rök að styðjast, nema hún spretti upp innan stétta eða hópa, sem hafa þjóðfélagsbreytingar á döfinni. List. sem verður til innan ríkj- andi hópa eða stétta. cr því list sem boðar óbreytt ástand og er ■ Kristján Guðmundsson: „Nafnlaust“ 1983 (fjær) Hægar/ hraðar 1980-84 Grjótmöl (nær) Kristján hefur aðlagað verk sín best gefnum aðstæðum þeirra sem nú sýna á Kjarvalsstöðum. Verk hans eru sjálfstæðar einingar en mynda þó innbyrðis heild í framsetningu og hugsun. Tvær malarhrúgur á gólfí; önnur ávalir fjörusteinar, hin grjót- mulningur. I þessu verki er ekkert sem skiptir ekki máli, nafnið, efniviðurinn, framsetningin, vettvangurínn. Andstæður náttúru og menningar; fortíðar, nútíðar, eilífðar; augnablik. Hvar er listamaðurinn í verkinu? Ekkert handverk, engir litir, ekkert listrænt? Ovænt framsetning hugsunar, einfalt og auðskilið en flóknara og margræðara því meir sem því er velt fyrir sér. Efnið sterkt, verkið þó óvaranlegt. Ekkert sagt, þó ögrandi. Hvorki Ijótt né fallegt en rétt. Hvar er listamennskan? Hvergi, þó allstaðar í nákvæmri efnistilfínningu verksins. í list eru óteljandi möguleikar á leiðinni frá hugmyndinni niðrí framsetninguna, að velja rétt á þeirri leið er það sama og skapa og þar með staðfesta að maður skilji a.m.k. sínar eigin hugmyndir. Hannes Lárusson skrifar fyrst og fremst þjónustugrein fyr- ir þau þjóðfélagslög sem hún er vaxin úr. Kreppa í brjóstviti í rauninni er list eyjabúans sífelldur óður til einangrunarinn- ar. Hvort heldur hann tekst á við hana með grámygluþvarginu, eða með síendurteknum draum- förum. Ef betur er að gáð, er íslensk myndlist blágrá á litinn. Þótt menn fari burt af eyjunni sinni heldur útþráin áfram, kannski land úr landi, uns hún snýst við og beinist aftur að eyjunni, þaðan sem þeir fóru. En þegar talað er um einangr- un, er hætt við að ruglist saman einangrun líkamans og einangr- un andans. Að flytja líkamann til útlanda er auðveldara en nokkru sinni fyrr, en hvað stoðar það, ef andinn liggur afvelta milli þúfna? Einangrun andans er einangrun íslensku þjóðarinnar í dag. Hvergi hefur þetta komið skýrar fram en í listalífinu nú síðustu árin. Sú var tíðin að þjóðinni var stætt á því að rjúfa einangrun sína með því að flytja út villi- mennskuna; hinir „drykkfelldu sveitamenn" voru þá sagðir fara sigurfarir um menningarheim- inn. En nú eru þau tímamót runnin upp, að útlendingar snobba ekki lengur fyrir þessum útflutningi, enda farið að slá í villimennskuna. Núersvo komið að íslenska villimennskan óhefl- uð, víkingaeðlið sjálft, sem áður var orginalitet, þykir nú prímí- tívítet. Um þessar mundir getur ís- lensk menning ekki lengur haft brjóstvitið eitt að leiðarljósi. Þekkingarskortur var um aldir ein aðalorsök einangrunar Is- lendinga, og vofir það enn yfir þjóðinni; um það vitnar listalífið. Við getum orðað það á þann hátt, að tímar brjóstvitsins séu liðnir. Ef við förum ekki að skilja það, þá verðum við æ meiri þolendur innilokunar sveita- mennskunnar. Um listarinnar lögmál fín Hvað er umræða um list annað en túlkun tákna? í gegnum eigin túlkun fær listunnandinn eitthvað fyrir sinn snúð, því megum við aldrei gleyma. Því frjálsari af hátíðleik tungunnar, þeim mun líklegra að hugsunin fái að leika lausum hala, en aðeins þannig nýtur hún listarinnar til fullnustu. ■ Hreinn Friöfínnsson: „Án titils 111“ 1981-82 (210x120 sm) Logandi harpa. Útskoriö munstur. Hvít lína og svört máluð á klæöi. Hárfín efniskennd, Ijóðræn margræðni. Maðurinn hvergi sjáanlegur en hann hefur átt hér leið um, með beig í hjarta, brothættur, með bros á vör; tákn vonarinnar. ■ Sigurður Guðmundsson: „Sterrenbeeld“ (Stjörnumerki) 1983-84. Steinsteypa, skeljar, viður, blý. (Ca. 165x300x100 sm) Stílfærð mús, með stílfærðum hárum (skeljum) með ryðrautt borð oní bakinu. Hvort er myndmálið heimatilbúið, eða er hér á ferðinni poppaður súrrealismi? Hvað hefði skeð ef músin hefði verið í gæruskinni og borðið grænt? „Það væri ekki lengur list“, hefði listamaðurinn svarað. ■ Þórður Ben. Sveinsson: „Án titils“ (200x250 sm) Fjarlægt afkvæmi þýskrar hárómantíkur, glæsilegt, hrikalegt, hluti af kerfi, uppsprengt. Verk Þórðar dæmi um jákvætt innlegg í umræðu um skipulagsmál og arkítektúr hérlendis. List sem hluti af menningaruppbyggingu og ákvarðanatöku, en ekki eingöngu sem „skraut" á gefínn ramma. Listaverkið hefur að geyma skrítna þekkingu um heiminn, að hún sé skrítin cr afar mikil- vægur þáttur hennar. Það furðu- lega er, einungis í gegnum opnun skoöandans opnar verkið sig fyrir honum. Viljinn til að skilja er upphaf frekari samskipta. Að skilja og túlka er að kalla sjálfan sig til ábyrgðar. Enginn verður skammaður til skilnings. Þar sem ég stend frammi fyrir þeim vanda að túlka sýninguna „10 gcstir á Kjarvalsstöðum" þar sem valið er á milli þess að þræða blindgötur smáatriðanna cða að láta vaða nokkrar stórskornar alhæfingar byggðar á smekkdóm- um um stigin á milli fallegt, ljótt, gott, vont, svart, hvítt, o.s.frv., þrcngir sér upp í vitund mína myndin af „Skessunni á, stein- nökkvanum" eftir Ásgrím Jónsson, gcrðri cftir samnefndri þjóðsögu. Finnst mér í henni endurspeglast nokkur algild tákn íslenskrar (mynd)listar. Túlkun mín er svona: Báturinn (nökkvinn) farartæki til að rjúfa landfræðilega einangrun, og til skamms tíma eina leið íslendinga til að flytja líkama sinn yfir hafið inní hlýju menningarinnar. Haf undir, himinn yfir. Hinn upp- hafni voldugi blámi. Skýjafar, vindur, sólskinsbreiskjur, rigning, þoka, öldurnar, undiraldan, ei- lífðin, lífsins ólgusjór, hin vota gröf. Efni farartækisins (nökkvans), hinn grái steinn, steinn landsins, efniviðurog litur landsins, harður og magnaður. Skessan; hálf kona en hálf í heimi hugmyndaflugsins, orðin til í sambýli við dulmögn landsins, hinn svæsni töframáttur nátturuaflanna, skáldhjarta forn- frægðarinnar, draumur íslenskra karla um hið stórbrotna kvenna- far. Þó sé ég fyrir mér þennan sama steinnokkva umhverfast inn í samtímalistina, og sé kom- inn inná mitt Kjarvalsstaðagólf- ið, og að oní honum standi einn íslensku gestanna frá útlöndum með staup í hendi og mæli þetta: „Um listarinnarlögmál fín, léttur andi hvín og hvín." Við þetta stígur fram úr hópi opnunargesta „Besti listamaður þjóðarinnar", sem áður hafði verið kosinn lýð- ræðislegri kosningu í fagfélögum listamanna, og segir: „Förumað- ur með fegurð kom, feitan bita, sem skín og skín." Þá segir gesturinn „skál“. tæmir úrstaup- inu, og þeytir því frá sér, stekkur upp úr nökkvanum og hverfur burt á kengúruhoppi. Ahorfend- ur þyrpast að steinnökkvanum og kemur þá í ljós að hann er hlaðinn kampavínsflöskum. Á þær er letrað; „DREKKTU MIG“, og tappar taka að fljúga í allar áttir. í hinum salnum mátti sjá mál- verk Louisu gefa borgurunum undir fótinn.

x

NT

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: NT
https://timarit.is/publication/305

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.