NT - 17.08.1984, Blaðsíða 8

LÝÐVELDI í40 ÁR
Á ÞING VÖLL
Sumarferð Alþýðubandalagsins á Þingvöll verður
laugardaginn 18. ágúst. Brottför úr Reykjavík
verður kl. 9.00 árdegis frá Umferðarmiðstöðinni.
Aðaláningarstaður ferðarinnar verður á Efri-
völlum. Þaðan verða skipulagðar gönguferðir og
þar verður flutt fjölbreytt dagskrá.
Dagskrárkynnir verður Ásdís Þórhallsdóttir.
Meðal dagskráratriða í sumarferð Alþýðubanda-
lagsins má nefna:
I.Séra Heimir Steinsson þjóðgarðsvörður ávarpar far-
þega.
2. Þytur - lítið einleiksverk fyrir trompet eftir Atla Heimi
Sveinsson tónskáld. Frumflutningur:Ásgeir Steingríms-
son.
3. Halldór Laxness rithöfundur les kafla úr íslandsklukk-
unni.
4. Svavar Gestsson formaður Alþýðubandalagsins flytur
ávarp.
5. Kórsöngur, blandaður kór undir stjórn Sigursveins
Magnússonar.
6. Fjöldasöngur
7. Vinningsnúmer ferðahappdrættisins kynnt.
Dagskrá og leikir fyrir börn á öllum aldri verða í umsjá félaga í
Alþýðubandalaginu í Hafnarfirði.
Heimferð verður kl. 18.00 en einnig geta þeir sem þess óska
komist heim kl. 16.00.
Aðalfararstjóri verður Jón Böðvarsson.
Honum til aðstoðar verða að vanda valinkunnir leiðsögumenn í
hverjum bíl.
Forsala farmiða og skráning farþega fer fram á skrifstofu Al-
þýðubandalagsins að Hverfisgötu 105. Síminn er 17500.
Verð farmiða er kr. 300.- fyrir fullorðna og kr. 150.- fyrir börn sem
taka sæti.
Takið helgina strax frá,
merkið við á almanakinu og
skráið ykkur í síma 17500.
Ferðanefnd
/ab\
* 1984 j*
ÞINGVELLIR
LÝÐVELDIÐ
40ARA
Föstudagur 17. ágúst 1984
8
Hvernig Bandaríkjamenn
leystu Breta af hólmi
D. Cameron Watt: Succeding John Bull.
America in Britain’s Place 1900-1975. A
study of the Anglo-American relations-
hip and world politics in the context of
British and American foreign -policy -
making in the twentieth century.
Cambridge University Press 1984.
302 bls.
■ „Brittania rules the waves“ - Bret-
land ræður höfunum, syngja Bretar
gjarnan á góðri stund og hafa gert
alllengi. Um síðustu aldamót, við lok
valdaskeiðs Viktoríu drottningar var
þetta sannmæli. Breska heimsveldið var
þá voldugast allra stórvelda veraldar og
engum tjóaði að bjóða breska flotanum
birginn.
Nú hefur orðið mikil breyting á. Breska
heimsveldið er ekki til nema í sögubók-
um, Bretland annars eða þriðja flokks
stórveldi og breski flotinn ekki svipur hjá
sjón miðað við það sem áður var. í stað
Breta eru Bandaríkjamenn nú voldugast-
ir stórveldismanna, a.m.k. á vesturhveli
jarðar og ráða úthöfunum ekki síður en
miklum löndum. Þeir hafa leyst Breta af
hólmi, þótt með nokkuð öðrum hætti sé
en áður tíðkaðist.
En hvernig gerðist þetta? Hvað olli?
Ekki verður því um kennt, að Banda-
ríkjamenn hafi sigrað Breta í hernaðará-
tökum, þvert á móti hafa þessar tvær
þjóðir verið nánir bandamenn alla þessa
öld og barist hlið við hlið í tveim
heimsstyrjöldum.
D. Cameron Watt er prófessor í sögu
alþjóðamála við Lundúnaháskóla og einn
virtasti fræðimaður heims í sinni grein. I
októbermánuði 1981 flutti hann svo-
nefnda Wiles fyrirlestra við Queens Un-
iversity í Belfast og eru þeir birtir hér í
bókarformi.
{fyrirlestrunum sýnir Watt fram á, að
Bandaríkjamenn tóku ekki við forystu-
hlutverki Breta áeinni svipstundu, heldur
gerðist það stig af stigi og engan veginn
með einföldum hætti. Höfundur sýnir
fram á, að þeir hópar í Bandaríkjunum,
sem skópu bandaríska stórveldið voru
um margt keimlíkir þeim, sem skópu
breska heimsveldið á sínum tíma. Ræt-
urnar voru svipaðar og sömuleiðis mark-
miðin, þótt aðferðirnar væru ólíkar. Kyn-
slóðaskipti áttu hér einnig hlut að máli og
svo vitaskuld ólík efnahagsstaða þjóð-
anna tveggja og áhrif heimsstyrjaldanna
tveggja.
Flestir myndu ætla, að Bandaríkja-
menn hafi almennt verið ánægðir með að
þeim tókst að byggja upp mikið veldi og
ýta hinu breska til hliðar. Höfundur sýnir
á hinn bóginn fram á, að þegar afleiðing-
arnar komu í ljós var gleði Bandaríkja-
manna blendin. Þá fyrst varð þeim ljóst,
að stórveldisaðstaða Breta austan Súez
hafði verið þeim sjálfum ákaflega hag-
kvæm og að þeim hafði ekki tekist að
koma í stað Bretanna.
Þetta er' afar fróðleg bók, byggð á
áralöngum rannsóknum og skrifuð af
mikill þekkingu á viðfangsefninu.
Jón. Þ. Þór.
Samsetning
lyfja með tölvum
■ Fyrir einungis sextíu árum þá
gat einstaklingur á uppvaxtarárun-
um gert ráð fyrir að a.m.k. einn af
bekkjarfélögunum dæi á ári úr hin-
um ýmsu sjukdómum.
Tímarnir hafa breyst og með
tilkomu pencillín, súlfalyfja og
hinna ýmsu lyfjategunda þá hefur
sjúkdómum verið að miklu leyti
útrýmt. Einnig hefur hinum ýmsu
geðsjukdómum eins og t.d. schizop-
hrenia verið haldið niðri með lyfjum
og sjúklingunum verið gert á þann
hátt kleift að starfa áfram meðal
annarra þjóðfélagsþegna. Á síðustu
árum hafa einnig verið tekin í
notkun lyf eins og cyclosporin en
það eykur lífslíkur líffæraþega því
það hemur viðbrögð líkamans gegn
nýja líffærinu án þess þó að veikla
svörun líkamans gagnvart sýking-
um.
Hverjum eru þessar guðsgjafir að
þakka? Alexander Fleming fann
pencillin fyrir hálfgerða slysni,
chloropromasine urðu til við rann-
sóknir og tilbúning nýrra anthistam-
ina og cyclosporine er efni framleitt
úr sveppategund sem einn af starfs-
mönnum Sandoz lyfjaframleiðsl-
unnar tók með sér heim úr sumar-
leyfi í Noregi. Tilkoma nýrra lyfja
er því oft háð heppni eða óljósum
grun þeirra sem vinna við slíkar
rannsóknir. (Aðrir hefðu tæplega
tekið sveppina með sér heim.)
Lukku Láki
Árið 1980 eyddu lyfjaframleið-
endur meir en tveim milljörðumdoll-
ara í rannsóknir og samsetningu
nýrra lyfja. Fyrir þá sem eru hrifnir
af vel skipulögðum og þrautæfðum
aðferðum efnafræðinga er ósköp
dapurlegt að horfa á lyfjarannsókn-
ir. Á hverju ári eru nefnilega búin
til meir en milljón ný efnasambönd
og könnuð fyrir virkni gegn hinum
ýmsu kvillum og aukaverkunum.
Af 10.000 lyfjum sem framleidd eru
eru 9000 útilokuð nánast í byrjun og
af hinum 1000 sem eftir eru falla 999
út vegna eitrunaráhrifa, lítillar verk-
unar o.s.frv. Einungis eitt lyf af
hverjum 10.000 nær því að verða
kannað á lifandi mönnum og fellur
meirihlutinn sem eftir er þá um koll.
Sem dæmi um hversu seinlegar,
dýrar og erfiðar slíkar rannsóknir
eru má nefna lyfið Aztreonam en
það er útkoma leitar sem hófst 1977
og lauk 1983, leitinni var beint strax
í upphafi að ákveðnum hringstrúkt-
úr (beta lactam antibiotikur). Á
einu ári voru kannaðar meir en
milljón örverur í leit að náttúru-
legum afleiðum hringstrúktúrsins.
Þegar rétt efni fannst að lokum þá
tók einungis fáeinar mínútur að
komast að efnaformúlu efnisins og
byggingu þess. Síðan tók við þrot-
laust starf við lagfæringar og endur-
bætur á efninu til að ná fram
hámarksvirkni.
Oft er einnig svo að lyfið er
endurbót eldra lyfs og verður not-
hæft gegn nýjum kvillum við endur-
bótina en ónothæft gegn þeim gamla.
Lyf eins og Aztreonam og Cyclosp-
orin eru bæði svo flókin að byggingu
að einungis ofurölvi efnaverkfræð-
ing myndi dreyma um að setja
saman slíkt efni í rannsóknarstof-
unni.
Nú í dag eru vinnubrögðin að
breytast og í stað þess að hlaupa um
allt í leit að einhverju þá er yfirleitt
sest niður fyrir framan tölvuskjá og
kannað hvaða efni eru til staðar til
að byggja á, tölvan spurð um upp-
lýsingar í sambandi við það lyf og
þá lyfjaverkun sem sóst er eftir.
Með tölvuteiknuðum myndum geta
rannsakendurnir einnig borið sam-
an byggingu hinna ýmsu efna sem
koma til greina. Lyfjafundir eiga sér
ekki stað á tölvuskjánum, enn sem
komið er verðum við að stóla á
innsæi rannsakendanna. En tölv-
urnar auðvelda þeim störfin því þær
geta útilokað mörg efnin áður en
komið er að framleiðslustiginu. Með
þeim má einnig kanna þau rit sem
til eru um viðeigandi viðfangsefni
en slíkt tæki mörg ár ef fletta ætti
því öllu upp í spjaldskrám og leita
síðan upp öll ritin. Slíkar spjald-
skrár eru ekki beint auðskildar en
með dyggilegum stuðningi bóka-
safnsfræðinga hefur reynst unnt að
yfirfara meirihluta þess efnis sem
fjallar um rannsóknarefnið án þess
að þurfa til þess mörg ár. í framtíð-
inni verður þungamiðja rannsókna
á herðum forritara því þeim er
ætlað það hlutverk að búa til forritin
sem vinna úr því ógrynni upplýsinga
um hin ýmsu efni, áhrif þeirra,
hvernig framleiðslu þeirra er háttað
o.s.frv.
En þangað til verðum við að reiða
okkur á reynslu, þekkingu og um-
fram allt innsæi þeirra sem fást við
tilbúning nýrra lyfja.