NT - 25.10.1984, Blaðsíða 7

NT - 25.10.1984, Blaðsíða 7
 ÍW Fimmtudagur 25. okt. 1984 7 , Lilí ■ Eftir fróðlegan fyrirlestur hjá Jóni Braga Bjarnasyni um ráð vísindanna til handa sjávar- útvegi og ýmsum öðrum undir- stöðuatvinnuvegum þjóðarinn- ar eru blaðamenn leiddir inn í meir framandi veröld „óhag- nýtra" frumrannsókna eðlis- fræðinnar. Á annarri hæði í húsi Raunvísindastofnunar ráða doktorarnir Þorsteinn Sigfússon og Hans Guðmundsson ríkjum í tveimur herbergjum og er þar angi íslands í rannsóknum þétt- efnisfræðinnar. Megingrein þeirra fræða er storkufræði fastra efna. Afrakstur þessa er svo meðal annars hálfleiðara- tækni örtölvanna og málm- blenditækni. Við tókum Þorstein tali þar sem hann sat inni á skrifstofu sinni ásamt einum af sumar- starfsmönnum sínum, Lárusi Thorlacius eðlisfræðingi en sökum húsnæðisþrengsla hefur vinnuherbergið orðið að þenja starfsemina inn á skrifstofuna og innan um bækur í bókahill- um eru allskyns vírar og tól tii rannsókna og verkefnavinnu. En hvers vegna er Háskóli í jafn litlu landi að leggja fé í frum- rannsóknir þegar nóg er óunnið í hagnýtum verkefnum? ísland - þriðja heims ríki „Flestar frumrannsóknir eru undanfari hagnýtra rannsókna. Við getum tekið sem dæmi að undanfarna áratugi höfum við boðið hér orku og vinnufúsar hendur erlendum aðilum sem vilja ráðast í stóriðjurekstur. Samfara þessu höfum við ekki byggt upp næga þekkingu enda er staða okkar að verða sú sama Að fá þekk- inguna heim - Glímt við eðlisfræði þéttefnis og þriðja heims ríkis. Undir- búningsrannsóknir fyrir þessi stóriðjufyrirtæki fóru að stórum hluta fram erlendis og þannig er þetta enn með þær rannsóknir sem nú er veirð að vinna. Ég held að það sé mikið atriði að fá þessa þekkingu heim og þær rannsóknir sem þarf að vinna.“ Það er Þorsteinn sem hér er tekinn í NT yfirheyrslu. Þú ert með þessu að segja að staða okkar hafí fram til þessa verið eins og þriðja heims ríkis, eða hvað? „Já, ég held að ég geti alveg sagt það. Þeir sem vilja fá eignaraðild að stóriðjufyrir- tækjum alveg inn í landið verða að gera sér grein fyrir að það er ekki mögulegt á meðan við stundum ekki rannsóknir hér heima. Við verðum ekki jafn- ingjar annarra þjóða án rann- sóknarþáttarins.“ En frumrannsóknir, hvað koma þær því við að stunda hagnýtar rannsóknir. Er ekki hægt að sækja þær út til annarra þjóða? ■ Hér vinnur Lárus Thorlacius að því að útbúa segulspólu sem svo ætlunin er að kæla niður með helíumvökva og fá þannig fram ofurleiðni í vírum spólunnar. „Nei, þær eru undanfari hag- nýtra rannsókna og ef við hætt- um þeim er þess skammt að bíða að við drögumst aftur úr í öðrum greinum. Ég held að þar komum við aftur að því hvort við ætlum okkur að vera jafn- ingjar annarra þjóða í framtíð- inni. Auk þess er ljóst að Há- skóli sem ekki heldur uppi frum- rannsóknum í ákveðinni grein getur aldrei boðið upp á fram- haldsnám í greininni.“ - Yfir- heyrslunni er lokið og næst ætlum við að líta á í hverju þessar rannsóknir Þorsteins og félaga hans felast. Rafeindir í brunagaddi Megin viðfangsefni þéttefn- isfræðinnar í Háskólanum eru frumrannsóknir á eiginleikum rafeinda og nokkurra annarra öreinda í málmum og melmum. Með því að kæla málmana niður undir alkul, niður í nærri mínus 272 gráður á Celsíus (alkul er 273) má skoða þessar eindir í þeirra orkulægsta ástandi. Þess- ar eindir eða örvanir stýra öllum helstu eiginleikum málmanna svo sem rafleiðni og burðarþoli. En hvernig er hægt að ná slíkum brunagaddi, sem 272 gráðu frosti. Ekki í neinni venjulegri frystikistu. Nei til þess er notað fljótandi helíum sem hingað er keypt frá Dan- mörku. Helíum er létt loftteg- und við stofuhita. Með því að þenja helíum út og þrýsta því saman á víxl í þar til gerðum búnaði má nota varmaorku úr því og bæla það niður að suðu- marki helíumvökva sem er mín- us mínus 269 gráður á celsíus. Hinn brunakaldi vökvi er fluttur hingað til lands á fullkomnum einangrunarkútum og settur á sérstaka hólka þar sem málm- sýnin eru kæld niður. Með því að kæla spólu úr sérstakri málmblöndu með hel- íumvökva má fá fram ofurleið- andi ástand spólunnar og skapa afar sterkt segulsvið. Segulsvið- ið hefur svo áhrif á hreyfingu rafeindanna í málminum. Með því að ráða yfir segul- sviðinu má merkja hreyfingar eindanna á skýrari hátt en ella og þegar báðir þessi orsakaþætt- ir eru í höndum vísindamanns- ins, hitinn og segulsviðið er grundvöllur lagður að rann- sóknum á eindunum. Rafeind- irnar sem hér um ræðir eru á ferð umhverfis kjarna atóm- anna í málminum. Kjarninn er aftur á móti að mestu kyrrstæð- ur og er pósitívt hlaðinn. Hins vegar eru rafeindirnar hlaðnar negatívri rafhleðslu og með möguleika sínum til þess að flytjast til inni í málminum gefa þær honum rafleiðni. Segulsvið- ið hefur áhrif á þessa rafleiðni og með því að skoða þessa leiðni fást upplýsingar um efnið. .... og fljótandi heilasellur Þegar hér er komið sögu eru allar eindir og sellur í heilabúi blaðamanna farnar að fljóta og hitna (fast efni breytist í vökva um leið og það hitnar). Það bætir svo ekki úr skák þegar Þorsteinn og Lárus fylgja okkur inn í tilraunastofuna, en með ótrúlegri þolinmæði þeirra og síðan samkomulagi um að fræðimennirnir lesi ritsmíð blaðsins yfir fyrir birtingu er ætlun okkar að lesandinn sé einhvers vísari Inni í rannsóknarstofunni eru tæki sem blaðamönnum er meira og minna fyrirmunað að botna nokkuð í. Uppbygging rannsóknarstofunnar hefur átt sér stað á undanförnum árum og með góðum stuðningi Vís- indasjóðs og Cambridgeháskóla og fleiri aðila hefur hún gengið mjög vel. Þá hefur Eðlisfræði- stofa Háskólans gert uppbygg- inguna að forgangsverkefni og ■ „Þessi padda sem í raun og veru er uppistaða rafeindatækja nútímans er afrakstur áratugavinnu í eðlisfræði þéttefnis“. - Þorsteinn Sigfússon eðlisfræðingur með lítinn tölvukubb, eða pöddu eins og fræðimennirnir kalla fyrirbærið. fyrir framan töluglugga á tækj- unum og skrifa þar niður mæl- inganiðurstöður. Sú staða sem við sjáum hana Beru Pálsdóttur eðlisfræðinema í á myndinni hér til hliðar er þar með úrelt orðin og nú situr vísindamaður- inn framan við tölvuskjá og les þar af allar niðurstöður. Það er einmitt tölvumaðurinn Heiðar Jón Hannesson sem hér situr framan við skjáinn sem ötulast vann að tölvuvæðingunni. er svo komið að samanborið við stofur þéttefnisfræði við aðra Háskóla í Evrópu er aðstaðan hreint ekki slæm. Á Raunvísindastofnun er meðal annars segulbúnaður til rannsókna á seguleiginleikum fastra efna við vítt hitabil og hátt segulsvið. Nýlega hefur rannsóknastofan verið tölvu- vædd þannig að nú þurfa þeir sem þar vinna ekki að standa ■ Nei, nei, þetta er orðið úrelt hérna. Núna þurfa vísindamennirnir ekki lengur að standa fyrir framan mæiana með blað og penna heldur kemur allt fram á tölvuskjá. í vetur fær hún Bera sem þarna stillti sér upp með blokk blaðamanns að sitja við tölvuborðið þar sem Heiðar Jón Hannesson fer með völd þessa stundina. NT-myndir. ah ■ Álafosskórinn er nýlega kom- inn heim frá söngleikaferð í Sovétríkjunum. Kórinn skemmti fyrir troðfullu húsi í Moskvu og fékk þar frábærar móttökur, að því er fram kemur í fréttatilkynn- ingu. Þá hélt kórinn til Odessa, höfuðborgar Ukraínu þar sem haldnir voru tónleikar fyrir fullum áhorfendasal og við góðar undir- tektir. Voru kórnum m.a. færðir blómsveigar í lok beggja tónleik- anna. Með í ferðinni var hljómsveit sem skipuð var þeim Árna Scheving, Hans Jenssyni, Jens Hanssyni, Kristjáni Finnsyni og stjórnanda kórsins, Páli Helga- syni. Formaður Álafosskórsins er Þrúður Helgadóttir og sá hún að mestu um fararstjórn kórsins. Álafosskórinn: Skemmti Sovétmönnum við góðar undirtektir ■ Blæösp í skógarreitnum að Grund í Eyjafírði prýðirforsíðu Ársritsins. Ársrit Skógræktar- félagsins komið út ■ Ársrit Skógræktarfélags ís- lands 1984 er komið út, hundrað síðna rit í vönduðu broti með myndum. I ritinu er margt fróð- legra greina um skógrækt, gróð- urfar og gögn frá aðalfundi félagsins 1982. Meðal einstakra greina má nefna grein Úlfs Óskarssonar líffræðings um unga lerkiskóga í nágrenni Hallormsstaðar. Þar hefur lerki verið plantað í út- haga, skóglausa úthaga og eru nú aðrísaverðandi nytjaskógar. Ólafur Njálsson havebruks- kandidat skrifar um skjólbelti, gagnsemi þeirra og reynslu í nágrannalöndunum. Þá eru í ritinu greinar um upphaf þjóð- garða, athuganir leikmanns á skógrækt á Suður- og Vestur- landi og skógrækt í Skagafirði. Ritið er gefið út í 4000 ein- tökum. Ritnefnd skipa Hulda Valtýsdóttir, Sigurður Blöndal, Snorri Sigurðsson, ábyrgðar- maður og Þorvaldur S. Þorvalds- son. Forsíðu blaðsins prýðir mynd af reisulegum aspartrjám að Grund í Eyjafirði.

x

NT

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: NT
https://timarit.is/publication/305

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.