NT - 25.10.1984, Blaðsíða 8

Fimmtudagur 25. okt. 1984
8
Sókn kaupmanna gegn afurðasölulögunum
Kjúklingar og málaferli
eftir Halldór Kristjánsson
■ Kjúklingabændur og
eggjaframleiðendur hafa stað-
ið í orðahnippingum í dag-
blöðum undanfarið. Þærdeilur
verða ekki raktar hér í smá-
atriðum, en kaupmenn telja
sér hag í þeim og hafa svo-
kölluð neytendasamtök meðal
annars verið notuð í þeirra
þágu. Ætla mætti að neytendur
ættu sér skjól og skjöld þar
sem kaupmenn eru því að
neytendasamtökin virðast sí
og æ tala máli þeirra.
Kjarnfóðurskattur
Skattur hefur verið lagður á
innflutt kjarnfóður. Þaðergert
til þess að sporna við því að
menn freistist til að auka fram-
leiðslu mjólkur og kjöts með
kornvörum sem keyptar eru
frá útlöndum og seldar þar
niðurgreiddar. Heimilt er að
endurgreiða þennan skatt að
vissu marki samkvæmt
ákveðnum reglum. Fram-
leiðsluráð varðveitir þennan
kjarnfóðursjóð og gerir til-
lögur um framlög úr honum og
endurgreiðslur, en landbúnað-
arráðuneytið úrskurðar endan-
lega um allar greiðslur úr
sjóðnum.
Svo er litið á að þessi kjarn-
fóðurskattur sé í rauninni eign
bænda og ætlast til að honum
sé varið til að styðja og hag-
ræða framleiðslu bændastétt-
arinnar.
Endurgreiðslur úr sjóðnum
eru heimilaðar m.a. vegna þess
að ekki þykir rétt að láta
skattinn leggjast með fullum
þunga á hænsnaeldi þar sem
það er svo mjög upp á erlent
kjarnfóður komið.
Þess er gætt frá hvaða bú-
1 greinum kjarnfóðurskatturinn
kemur og það haft til hliðsjón-
ar við ráðstöfun fjárins.
Samkvæmt þessu kemur í
hlut Framleiðsluráðs að gera
tillögur og leggja mat á um-
sóknir um framlög til liðsinnis
ýmsum framkvæmdum, eink-
um félagslegs eðlis, sem
kæmu búskapnum í heild að
notum og næðu þannig til allra
framleiðenda.
Áhersla lögð á
vöruvöndun
Öllum kom saman um það
fyrir fáum árum að sláturhús
vantaði fyrir alifugla svo að
fullnægt væri kröfum heil-
brigðiseftirlits. Kjúklingabænd-
ur voru þá allir aðilar að
Hreiðri hf. Þar var fullur ein-
hugur um að styðja alifugla-
sláturhús sem Hreiður byggði.
Þannig átti það framlag að
auðvelda öllum kjúklinga-
bændum á sunnan verðu land-
inu vöruvöndun í samræmi við
kröfur heilbrigði og hreinlætis.
í öðru lagi var samkomulag
um það að eggjaframleiðslan
hefði þörf á stöð sem gæti
flokkað og metið egg. Félags-
skapur eggjaframleiðenda
vildi koma upp slíkri stöð sem
fullnægði suðvesturhorni
landsins. Sjálfsagt þótti að
styðja hana.
Síðan gerðist það að einstak-
ir hænsnabændur gerðust svo
stórir að þeir rúmuðust ekki í
heildarsamtökunum og klufu
sig frá þeim. Gildir það bæði
um kjúklingaeldi og varp.
Þessir stóru menn töldu sig
þurfa sláturhús og flokkunar-
stöðvar fyrir sig sérstaklega.
Þar af hafa risið ágreiningsmál
sem hér verða ekki rakin sér-
staklega. Þó skal á það minnt
að þeir hafa fengið áheyrn og
stuðning, þótt afskiptir þykist.
Gagnlegt er að fylgjast með
afstöðu kaupmanna. Þeir
fagna þessum deilum og ekki
bregðast neytendasamtökin
málstað kaupmanna og stóru
framleiðendanna.
Stórir menn hanga
á hálmstrái
Það skal áréttað hér að allar
greiðslur úr kjarnfóðursjóði
eru endanlega gerðar eftir á-
kvörðun landbúnaðarráðu-
neytisins og um þær er engin
leynd þar sem þær eru t.d.
allar taldar í Árbók landbún-
aðarins.Það er haldlítill málatil-
búnaður að tala hér um fjöl-
skyldufyrirtæki sem þar ráði
öllu. En því er þetta ritað að
gripið hefur verið til þess ráðs
í umræðunum að benda á að
formaður Sambands eggja-
framleiðenda, Jón Gíslason á
Hálsi, eigi föður sem er í stjórn
Sláturfélags Suðurlands, en
Sláturfélagið eigi hlut í Hreiðri
hf. og auk þess eigi þessi faðir
hans sæti í Framleiðsluráði,
sem auðvitað gerir tillögur um
styrki og lán úr Kjarnfóður-
sjóði eins og áður er sagt og þá
m.a. til Hreiðurs. Gísia á Hálsi
hafa frá unga aldri verið falin
mörg trúnaðarstörf. Hann nýt-
ur mikils trausts meðal bænda
og enginn sem þekkir hann
mun trúa því að hann misnot-
aði aðstöðu sína í eiginhags-
munaskyni enda þótt auðveld-
ara tækifæri byðist en um er að
ræða í Framleiðsluráði. Slíkar
röksemdir sem þetta tal um
einræði fjölskyldunnar eru ve-
sælt hálmstrá sem ekki þolir
þunga menn.
En allt er hey í harðindum.
Málaferli
Einn h,inna stóru einfara úr
hópi hænsnamanna stendur nú í
málaferlum. Hann telur kjarn-
fóðurgjaldið ólöglegt og ráð-
stöfun þess sömuleiðis.
Það mun á sínum tíma koma
í Ijós hversu þær kröfur stand-
ast fyrir dómstólum. En ástæða
er til að vekja athygli á því að
í málflutningi lögmanns hans
er ekki kannast við að rétt eða
löglegt geti verið að leggja á
menn skatt sem síðan komi
einum að notum fremur en
öðrum. Þó er það svo og hefur
verið frá öndverðu að þjóðfé-
lagið skattleggur menn til þess
að geta fært frá einum til
annars til að mismuna
mönnum frá því sem ella væri.
Löggæsla, heilsugæsla og
skólamál o.s.frv. kosta sitt og
koma misjafnlega við svo að
mjög verður misjafnt hve hver
og einn nýtur framlaganna.
Þeir sem eru svo heppnir að
þurfa sjaldan til læknis og ald-
rei á sjúkrahús vilja flestir
fegnir kosta nokkru til að halda
við öryggi heilsugæslu og heil-
brigðisþjónustu. Auðvitað
verður það ekki gert nema
með álögum sem í reynd færast
frá einum til annars. Því er það
furðulegt að þann dag í dag
skuli fyrirfinnast löglærður
maður með svo afbrigðilegar
hugmyndir, að grundvallar-
reglur í siðuðu samfélagi krist-
inna manna séu brot á sjálfum
grundvelli mannfélagsins.
Hagur neytenda
Ætla mætti að neytendur og
samtök þeirra kynnu vel að
meta vöruvöndun eins og þá
að sprungin egg og gölluð að
öðru leyti eru ekki send á
markað. Svo mun vissulega
reynast enda þótt sá félags-
skapur sem skreytir sig með
nafni neytenda láti sér slíkt í
léttu rúmi liggja. Vöruvöndun
borgar sig bæði fyrir framleið-
endur og neytendur og ætti því
að vera fagnaðarefni bæði selj-
enda og kaupenda.
Kannske sýnir það flestu
betur hver háðung neytendum
ier í því að nafn þeirra sé notað
á þennan félagsskap að þar
virðist vöruvöndun einskis
metin. Fyrst og fremst virðist
vera spurt um hagsmuni
kaupmanna og þeirra velþókn-
un. Þeim eiga neytendasam-
tökin að þjóna eins og hús-
mæðrafélagið fyrir hálfri öld
þegar það mælti með ýsusoði
fyrir smábörn fremur en Sam-
sölumjólk. Þannig eru vörður
á baráttuvegi kaupmanna með
vinsælum nöfnum: Húsmóðir.
Neytandu l
S agan pndurtekur sig.
Frá Rafmagnsveitum ríkisins:
Vafasamar fullyrðingar um rekstur
dreifikerfa RARIK á Suðurlandi
■ Vegnaumræðnaaðundan-
förnu um raforkumál á Suður-
landi vilja Rafmagnsveitur
ríkisins taka fram eftirfarandi:
Fullyrt hefur verið í fjöl-
miðlum, að lækka megi raf-
orkuverð í þéttbýli á Suður-
landi, ef Rafveita Selfoss tæki
við rekstri dreifikerfis RARIK
í landsfjórðungnum og að
RARIK hafi á undanförnum
árum hagnast á dreifikerfinu á
Suðurlandi og lagt ágóðann í
framkvæmdir í öðrum lands-
hlutum.
Fullyrðingar þessar eru
hvort tveggja í senn rangar og
vafasamar og að öllum líkind-
um byggðar á misskilningi.
Staðreyndin er sú, að líkur
benda til þess, að fremur mætti
lækka orkuverð til notenda á
Selfossi með yfirtöku Raf-
magnsveitna ríkisins á Raf-
veitu Selfoss og ennfremur, að
kostnaður við rekstur stofn-
línukerfisins á Suðurlandi er
meiri en tekjur, sem orkuflutn-
ingur um kerfið gefur af sér.
Hér á eftir verða raktar
helstu staðreyndir um dreifi-
kerfi RARIK á Suðurlandi og
rekstur þess. í hnotskurn er
kjarni þeirra staðreynda þessi:
1. Mestri hagkvæmni er hægt
að ná með samnýtingu mann-
afla og tækja, en það verður
auðveldara eftir því sem rekstr-
areiningarnar eru stærri.
2. Heildsöluálagning RAR-
IK á raforku frá Landsvirkjun
til sveitarfélagarafveitna á
Suðurlandi nægir ekki til þess
að standa undir hlutdeild
þeirra í kostnaði við stofnlínu-
kerfið í landsfjórðungnum.
3. Hröðuppbyggingstofnlín-
ukerfis RARIK á Suðurlandi
hefur átt sér stað á undanförn-
um árum. Þrátt fyrir það er
enn þörf á töluverðum fram-
kvæmdum á næstu árum.
36,3% af orkukaupum
RARIK á Suðuriandi til
sveitarfélagarafveitna
Rafmagnsveitur ríkisins
annast raforkudreifingu og
smásölu til um 46,4% íbúa í
Suðurlandskjördæmi, sem að
stærstum hluta eru í dreifbýli,
auk þess annast Rafmagnsveit-
urnar orkuflutning um stofn-
línur frá orkuverum Lands-
virkjunar við Ljósafoss og Búr-
fell til eigin dreifiveitna og til 5
sveitarfélagarafveitna, þ.e.
Vestmannaeyja, Selfoss,
Hveragerðis, Eyrarbakka og
Stokkseyrar. Þessar rafveitur
fá orkuna afhenta innan bæjar-
eða sveitarfélagsmarka á ýmist
33, 11 eða 6 kV spennu og sjá
síðan um dreifingu innan þétt-
býlisins.
Þessi orkusala til sveitarfél-
agarafveitna er nálægt 36,3%
af orkukaupum RARIK frá
Landsvirkjun á Suðurlandi.
Til að anna orkuflutningi á
Suðurlandi reka Rafmagns-
veitur ríkisins 66 og 33 kV
stofnlínukerfi, sem er þannig
byggt upp, að frá Ljósafossi
liggja 66 kV línur til Hvera-
gerðis og Selfoss og frá Búrfelli
liggja 66 kV línur til Hvolsvall-
ar og Flúða. Frá Selfossi er 33
kV lína niður á Krosssand og
þaðan eru tveir 33 kV sæ-
strengir til Vestmannaeyja.
Einnig er 33 kV lína frá Hvols-
velli til Víkur í Mýrdal.
Samnýting eykur
hagkvæmni
Fjöldi starfsmanna RARIK
á Suðurlandi, sem annast dag-
legan rekstur, eftirlit og meg-
inhluta nýframkvæmda á öllu
dreifikerfinu eru 25. Þegar urn
stærri framkvæmdir er að
ræða, eru þær að hluta til
boðnar út.
í Reykjavík er unnið að
verkefnum, sem hagkvæmt er
að hafa sameiginleg fyrir öll
rekstrarsvæði RARIK bæði á
tækni- og fjármálasviði eins og
heildaráætlanir, hönnun, tölv-
urekstur, innkaup, bókhald o.fl.
Ljóst er að mestri hagkvæmni
er hægt að ná með samnýtingu
mannafla og tækja, en það verð-
ur auðveldara eftir því sem
rekstrareiningarnar eru stærri.
Álagning í raun 12,3%,
þegar tekið er tillit til tapa
Heildsöluálagning til sveitar-
félagarafveitna er 18,3% á kaup-
verð frá Landsvirkjun miðað við
sama nýtingartíma. Töp í stofn-
línukerfinu á Suðurlandi eru um
5,3%. Álagning RARIK af sölu
til sveitarfélagarafveitna er því í
raun 12,3%. Þessi 12,3% álagn-
ing á raforku bæði til eigin veitna
og sveitarfélagarafveitna ætti að
standa undir öllum rekstrar- og
fjármagnskostnaði stofnlínukerf-
isins á Suðurlandi.
Það skal þó tekið fram, að ef
sveitarfélagarafveitur kaupa orku
á hærri spennu, þá er álagning
RARIK lægri eða um 12,7%
áður en tekið er tillit til tapa.
Þetta gildir t.d. um Rafveitu
Vestmannaeyja, sem kaupir á 33
kV spennu.
Heildarorkukaup inn á
Suðurlandi nema á núgildandi
gjaldskrá Landsvirkjunar um 199
Mkr á ári og heildsöluálagning á
þá fjárhæð væri 24,4 Mkr, ef
reiknað er með að selja alla
orkuna í heildsölu, þar af kæmu
um 8,9 millj. kr. frá sveitarfélaga-
rafveitum, en 15,5 Mkr eru reikn-
aðar tekjur af sölu til eigin
dreifiveitna.
Heildarverðmæti stofnlínu-
kerfisins á Suðurlandi er um 310
Mkr. Afskrift af kerfinu er 14
Mkr á ári og rekstrarkostnaður
3,1 Mkr hvorttveggja á núgild-
andi verðlagi. Fjármagnskostn-
aður af kerfinu, ef miðað er við
meðalvexti af lánum, sem RAR-
IK hefur tekið til að standa undir
fjárfestingum er 24,7 Mkr. Heild-
arkostnaðurinn er samkvæmt
þessu 41,8 Mkr og þar af ætti
heildsöluálagning af sölu til sveit-
arfélagarafveitna að standa undir
15,2 Mkr, ef miðað er við hlut-
deild þeirra í heildarorkukaup-
um á svæðinu eða 36,3%.
Álagnmg stendur ekki
undir kostnaði
Það er því mat RARIK, að
heildsöluálagningin nægi ekki til
að standa undir kostnaði við
stofnlínukerfið á Suðurlandi.
Þrátt fyrir hækkanir á heild-
söluverði raforku frá Landsvirkj-
un um fram verðbólgu á árinu
1983 er kostnaður af rekstri stofri-
línukerfisins á Suðurlandi enn
meiri en þær tekjur, sem orku-
flutningur um kerfið gefur af sér.
Hröð uppbygging
Rafmagnsveitur ríkisins hafa
á undanfömum ámm aukið og
endurbætt stofiilínukerfi sitt á
Suðurlandi. Árið 1970 var stofn-
línukerfið aðeins tengt við Ljósa-
fossvirkjun með 33 kV línu niður
á Selfoss.
Frá Selfossi lágu tvær línur,
önnur til Þorlákshafriar en hin til
Hvolsvallar og þaðan til Vest-
mannaeyja með sæstreng. Á
þessum tíma vom aðveitustöðvar
RARIK á Suðurlandi 9 og afl-
spennar samtals 11,6 MVA að
uppsettu afli.
Árið 1971 var byrjað á 45 km
langri 66 kV línu frá Búrfells-
virkjun niður á Hvolsvöll og
henni lokið árið eftir, ásamt
stækkun á aðveitustöðinni á
Hvolsvelli og uppsetningu á 10
MVA spenni. Arin 1973 til 1977
dró nokkuð úr framkvæmdum,
en á þeim ámm var þó skipt um
spenna á Hellu, Þorlákshöfri og
Hvolsvelli og byggt við aðveitu-
stöðina þar.
Árið 1978 aukast framkvæmd-
ir aftur og hafa haldist stöðugar
fram á þennan dag. Á þessum
ámm hafa verið byggðar þrjár 66