NT - 25.10.1984, Side 11

Fimmtudagur 25. okt. 1984 11
Þorsteinn Þ. Víglundsson
fyrrverandi skólastjóri
Guðrún Þórðardóttir
Kveðja frá vinkonum
■ í>á er ég var fyrst í Vest-
mannaeyjum, árið 1930, var
ekki bjart framundan. Kreppa
skollin á og almenningur barðist
í bökkum. En þá var hér hópur
hugsjónamanna sem trúði á
„betri tíð með blóm í haga".
Einn þeirra var Þorsteinn Þ.
Víglundsson, þá orðinn skóla-
stjóri Gagnfræðaskólans.
Þorsteinn sinnti mörgum og
margvíslegum störfum unr dag-
ana, en ég efa ekki að skóla-
starfið átti hug hans fyrst og
fremst. Sjálfsagt hefur hann ver-
ið nokkuð kröfuharður, ætlast
til að nemendur slægi ekki slöku
við námið, því öllum vildi hann
koma til nokkurs þroska. í
skólastarfi er ekki ætíð sigldur
sléttur sjór skilst manni, en
þegar öldur lægir komast flestir
að raun um, að enginn nær
verulegum árangri nema leggja
sig allan fram.
Þorsteinn þoldi ekki að nem-
endum hans væri hallmælt, enda
urðu víst fáir til þess. Hann
sagði eitt sinn á skólastjóraárum
sínum: Nemendur mínir eru
gott fólk, vel gerðir og vel upp
aldir.
Þorsteinn var um áratugi í
fararbroddi í félagsmálastarfi í
Eyjum. Aðrir munu vafalaust
um þann þátt fjalla. Ég ætla
aðeins að minnast á safnamálin
og Blik, sem hann gaf út í
áratugi.
Bókasafnið hafði búið við
þröngt og misjafnlega vanbúið
leiguhúsnæði í heila öld. Eftir
1950 komst safnahúsbygging
verulega til umræðu og seint
sóttist sá róður. Það var svo um
1969 að samþykkt var í bæjar-
stjórn að reisa vandað hús
handa bóka- og skjalasafni. í
bæjarstjórn voru á þessum árum
nokkrir menn sem voru málinu
fylgjandi, en að öðrum ólöst-
uðum tel ég að Þorsteinn hafi átt
stærstan þátt í því að Safnahúsið
var byggt á þessurn tíma, en sú
framkvæmd var á döfinni um
það bil áratug með goshléi. Ég
átti á þessum árum nokkurt
samstarf við Þorstein. m.a. með
arkitektum hússins, þegar rætt
var um megindrætti í hönnun.
Það samstarf gekk mjög vel þó
hver héldi fast á sínu.
Skjalasafn Vestmannaeyja
kom síðast til sögu. Bóka- og
byggðarsafn hafði forgang sem
sjálfsagt var. Skjalasafnið hefur
átt hauk í horni þar sem Þor-
steinn var. Þorsteinn og frú
Ingigerður hafa gefið Skjala-
safni mikið safn handrita, merk-
ar heimildir um Eyjasögu. Síð-
asta sendingin kom tveim vikum
fyrir lát Þorsteins.
Síðast en ekki síst er að nefna
Vestmannaeyjablöðin frá upp-
hafi (1917) sem Þorsteinn safn-
aði af mikilli elju og afhenti
Skjalasafni Vm.
Byggðarsafnið var óskabarn
Þorsteins og hann byrjaði að
safna sögulegum minjum 1932,
en hann fagnaði því líka mjög
er skjalasafnið komst á rekspöl
sem þriðja stofnunin í Safnahús-
inu.
Þorsteinn gaf út ritið BLIK
1936-1980. Var ársrit Gagn-
fræðaskólans til 1964. Áttu nem-
endur og kennarar allmikið efni
í ritinu á þessum árum auk
skólastjóra. Um 1960 er ritið
orðið stór bók og fór stækkandi
ár frá ári. Þá og þó sér í lagi eftir
1965 fer Blik að birta langar
sögulegar ritgerðir og æviþætti
sem ritstjórinn skrifaði að lang-
mestu leyti sjálfur. Var útgáfa
Bliks ekki lítið starf einum
manni auk annarra verkefna.
Ekki er örgrannt að þær radd-
ir heyrðust, að stundum væru
heimildir ekki nógu traustar.
Slíkt er ekkí ný bóla. Ég held,
að allir sem safna sögulegum
fróðleik vilji hafa það sem satt
er og rétt. En margt er missagt
í slíkum fræðum og hafði jafnvel
Ari fróði fyrirvara í því efni.
Það er tíðast litið til þess sem
missagt er, en að litlu metinn sá
fróðleikur sem kann að vera
dreginn fram í dagsljósið.
„Nú sit ég öllum tómstundum
í því að afla efnis í Blik næsta
árs“ skrifaði Þorsteinn eitt sinn
í kunningjabréfi. Ég undraðist
stundum hversu þaulsætinn Þor-
steinn var í söfnum við heini-
ildaleit, maður sem öllu vanari
var að vinna í skorpum við
áþreifanlegri verkefni.
Þorsteinn er aðalhöfundur ís-
lensk-norskrar orðabókar, sem
kom út í Bergen 1967. Heiðurs-
félagi Sögufélags Vestmanna-
eyja á stofnfundi þess 1. maí
1880. Heiðursborgari Vest-
mannaeyjabæjar frá 1978 og
sæmdur Ólafsorðunni norsku
1981.
Við llle sendum Ingigerði,
börnum og öðrum vanda-
mönnum innilegar samúðar-
kveðjur.
Haraldur Guðnason
Það er erfitt að kom orðum að
þeint harmi sem hefurgagntekið
okkur þegar mjög náin vinkona
frá barnæsku kveður þennan
heim, langt fyrir aldur fram.
Sú sem kveður okkur er Guð-
rún Þórðardóttir, sem lést á
Landspítalanum þann 26. sept-
ember síðastliðinn, eftir stranga
sjúkdómslegu.
Guðrún Þórðardóttir fæddist
21. júní 1930, dóttir hjónanna
Kristínar Helgadótturog Þórðar
Ólafssonar, sem þá bjuggu að
Odda í Ögurhreppi, og var
Guðrún næstelst fjögurra syst-
kina. Fjölskyldan fluttist til
ísafjarðar árið 1944, en þá um
haustið hóf Guðrún nám við
Gagnfræðaskólann á ísafirði og
mynduðust þar þau vináttutegsl
á milli okkar, sem síðan hafa
haldist. Skólaárin í Gagnfræða-
skólanum voru með eindæmum
skemmtileg, hópurinn samstillt-
ur og glaðvær og margs að
minnast frá þeim tíma.
Haustið 1947 hófGuðrúnnám
í Kennaraskóla Islands og lauk
þaðan prófi 1950. Upp frá því
var kennsla hennar aðalstarf.
Guðrún giftist árið 1950 Guð-
bjarti Gunnarssyni, bekkjar-
bróður sínum úr Kennaraskóla
íslands og eignuðust þau tvö
börn, Steinþór sem er fæddur
1952, íþróttafræðingur mennt-
aður í Kanada og Rósu sem er
fædd 1954 kennari að mennt,
gift og tveggja barna móðir.
Fyrstu hjúskaparárGuðrúnarog
Guðbjartar voru þau við nám í
Skotlandi og kennslu úti á landi.
Guðbjartur og Guðrún slitu
samvistum.
Það þurfti mikla útsjónarsemi
fyrir einstæða móður með tvö
ung börn að láta enda ná saman,
en með þrautseigju og dugnaði
eignaðist Guðrún íbúðogstækk-
aði við sig eftir því sern efnin
leyfðu og bjó hún sér fagurt og
hlýlegt heimili. Guðrún fór
mörg sumur í kaupavinnu og var
hún alltaf með yngra barnið
með sér, en eldra barninu kom
hún fyrir á góðu sveitaheimili.
Guðrún var heilsteypt og
sterkur persónuleiki. Hún var
með afbrigðum heilsuhraust að
undanteknum þeim sjúkdómi
sem að lokum dró hana til
dauða. Strax sem barn var hún
áberandi samviskusöm og vand-
virk að öllu því sem hún gekk.
Reglusemi og skipulag var henni
í blóð borið. Hún varglaðværog
létt í skapi og gekk af lífi og sál
fram í því sem hún tók sér fyrir
hendur.
Guðrún átti langan kennslu-
feril að baki. meðal annars
kenndi hún nokkur ár við Kárs-
nesskóla í Kópavogi og yfir
tuttugu ár við Hlíðaskóla. eða
þar til hún veiktist síðastliðinn
vetur. Guðrún lagði mikla alúð
við starf sitt sem kennari og
gladdist yfir velgengni nemenda
sinna.
Snemma kom í ljós að Guð-
rún hafði mikla ánægju af ferða-
lögum. Á skólaáruni okkar á
ísafirði var ekki algengt að fólk
íerðaðist um helgareða í sumar-
leyfi, eins og gert er nú til dags.
Oft höfum við rifjað upp ferða-
lag sem við fórum þrjár vinkon-
ur. þá 15 ára gamlar, með áætl-
unarbíl frá ísafirði að Gemlufalli
í Dýrafirði og þaöan með smá-
báti yfir til Þingeyrar. Þaðan var
lagt á brattann með tjald og
bakpoka upp í Brekkudal þar
sem viö tjölduðum og dvöldum
yfir verslunarmannahelgi. Ferð-
in var fyrst og fremst farin til aö
skoða landið og njóta útiverunn-
ar. Áhugi Guðrúnar á ferða-
lögum átti eftir að koma enn
betur í Ijós með árunum, en hún
feröaðist mjög mikið, sérstak-
lega innanlands og var hún í
mörg ár fararstjóri á vegum
Ferðafélags íslands, enda talaði
hún fallegt og kjarngott íslenskt
mál.
Haustið 1952 hittumst við
nokkrar skólasystur úr Gagn-
fræðaskólanum á ísafirði, sem
þá voru búsettar í Reykjavík og
ákváöum að stofna saumaklúbb.
Guðrún Þórðardóttir var ein af
þessum skólasystrum. Allt síðan
þá höfum viö hist aö staðaldri á
vetrum heima hjá hver annarri.
Sem dæmi um reglusemi Guð-
rúnar má geta þess að hún hélt
skrá yfir alla saumaklúbba sem
viö héldum í meira en þrjátíu ár.
Fyrir sex árum gekkst Guðrún
undir aðgerð við alvarlegu meini
og leit út fyrir að komist heföi
vcriö fyrir þaö. í febrúar síðast-
liðinum gekkst hún undir aöra
aðgerö sem virtist bera árangur,
en er líða tók á sumarið fór
smám saman að draga úr lífs-
þrótti hennar. Aldrei heyrðist
æðruorö frá Guðrúnu og sýndi
hún mikinn styrk í veikindum
sínum, sem og endranær.
Við vottum nánustu ættingj-
um hennar innilega samúð.
Lesendur hsrffa o
Vistkerfisvandamálið
■ í dapurlegum spám um
framhald menningarinnar er
það föst regla að miða við
staðreyndir líðandi stundar, og
enginn treystir sér til þess að
fara að tala um það sem nú er
óþekkt, sem alllir þó vita að
verður að koma í staðinn.
Það er þó auðvelt að gera sér
grein fyrir þeim óþekktu þáttum
sem til verða að koma sem
lausnir, vegna þess að það bygg-
ir á eðli mannsins sem tegundar
og eðli vistkerfis hans. Sá er
munurinn á manni og dýrum,
að dýrin eru háð föstu vistkerfi
sem þau ráða ekki, og verði
vistkerfisbrestur þá falla dýrin
sem tegund, en maðurinn er
tegund sem ekki er háður föstu
vistkerfi, heldur skapar það
sjálfur að vitsmunum.
Vitskerfi mannsins má skifta
í þrjá þætti til einföldunar, það
er andlegi þátturinn, sem er um
von mannsins og trú, um tilgang
hans og æðri markmið, en það
ætti að vera auðskiljanlegt
hverjum sem er, að án slíkrar
andlegrar vítundar og án and-
legra forsendna verður viljinn
ekki beislaður til framdráttar,
heldur hagar maðurinn sér þá
eins og dýrin og lætur stjórnast
af skynjun og hvötum augna-
bliksins með 'því ofbeldi og
afsiðun sem lætur menningar
hrvnja.
í öðru lagi er félagslegi þátt-
urinn, senr er um samskipti
manna og samvirkni, ábyrgðir
gagnvart hvor öðrum og skylda
til að veita ekki áreitni og réttur
til að verða ekki fyrir áreitni.
Og öfugt við það sem virðist
alntenn skoðun, þá eru þessir
þættir hér að framan ekki þættir
neinna patentlausna eða sér-
stakrar hugmyndafræði.
Menningar hafa risið og hnigið
undir mörgum forsendum og
orðum, og misnotkun andlegra
markmiða hefur einnig fengið
heilar þjóðir til þess að fremja
voðaverk.
Það er hinsvegar alkunná, að
þegar andleg sátt og félagsleg
sátt ríkir, þá vinna mennirnir
sín uppbyggingarstórvirki en
brjóta niður við griðrof.
Þriðji þáttur vistkerfisins, og
sá sísti, er tæknilegi þátturirtn,
það hefur löngum sýnt sig að
tækni sem slík er ekki hamingju-
valdur. Tækni er afleiðing and-
legra og félagslegra griða, en
ekki öfugt.
Grikkir, Rómverjar, Egypt-
ar, Kínverjar og fleiri höfðu
næga tæknilega þekkingu til
þess að hrinda af stað iðnbylt-
ingu og tæknivæðingu, en það
voru engar forsendur til þess
þar sem nóg var af þrælum.
Ef ríkt hefði meiri mannvirð-
ing í einhverju þessara þjóðfé-
laga hefðu þau náð meiri og
hærri tæknilegum þroska.
Það er því fremur einfalt að
eiga við vandræði líðandi
stundar, miklu einfaldara en
nokkurn grunar, allt sem þarf
eru markmið og vilji til að
vinna.
En markmiðin okkar hver
eru þau? Þau eru því miður
hóglífi og komast yfir næga
peninga, þ.e. að eignast inn-
stæðu á annarra manna vinnu
og þess sem þeir hafa safnað-
Þetta markmið er jafngilt því
að vilja eignast þræla, og hvort
sem mönnum líkar betur eða
verr þá er um að ræða endur-
tekningu á fyrri menningar-
skyssum og í því er vandinn
fyrst og fremst fólginn.
Rétt erað nefna nokkurdæmi
úr hóglífsþjóðfélagi okkar. já,
hóglífsþjóðfélagi okkar, þar
sem alþýðufólk heldur veislur
sem konungar gátu ekki jafnað
til í aðföngum fyrir einu ár-
hundrað, já hóglífisþjóðfélagi
ferðalaga og neyslu.
Alkunna er að fólk hefur
verið að fá lækningu með öðrum
hætti en tilheyrir framkvæmd
heilbrigðiskerfisins.
Þetta er vegna þess að heil-
brigðiskerfið hefur færst frá
forsendunni um lækningu yfir í
starfsaðferðir heilbrigðisstétt-
anna, oig lækning sem ekki fer
fram með þeirri starfsaðferð
nýtur ekki opinberrar viður-
kenningar og reynt er að ó-
frægja slíkar lækningar. Lækn-
ing verður skv. mati heilbrigðis-
kerfisins að fara fram skv. hug-
rænum forsendum þeirra um
eðli sjúkdóma, og ef ekki er
hægt að beita aðgerðum eða
gefa út lyf, eða koma við kerfi
sjúkrahúsanna, þá fer lækning
helst ekki fram.
í þessu felst ekki ófræging á
heilbrigðiskerfinu, það er mjög
þarft og afkastamikið. Það sem
er um að ræða er, að því er hætt
vegna þess að markmiðin týnast
í kerfinu. Það sem öðru fremur
veldur því að kerfið virkar er að
andlegur þroski yfirlækna er
fyrir hendi og ákvörðunarvald
þeirra ótvírætt og mikið.
Guð hjálpi okkur ef í staðinn
kæmi andlaus skriffinnskustjórn,
slíka stjórn mundi víst lítið
varða um lækningu, heldur
varða um framkvæmd kerfis
sem slíks.
Annað dæmi er orkuverðið.
Heimurinn á milljón eðlisfræð-
inga og milljón eðlisfræðingar
leysa ekki orkuvandann. Það er
vegna þess að það er ekkert
markmið að gera það.
Ef eðlisfræðingar hefðu það
almennt á meðvitundinni, að
til þess að koma í veg fyrir
hungur og skort, þá þarf að búa
til rafgeymi sem er hundraðfalt
rýmdarmeiri en nútíma raf-
geymar miðað við kostnað,
rúmmál og þyngd, og til þess að
hlaða þennan rafgeymi þarf að
búa til lágvarmaorkuskipti með
orkunýtni upp fyrir 80%, þá
mundu þeir leysa þetta mál.
En þeir eru gagnteknir af því
að vera vísindamenn, og nota
starfsorku sína til að skoða
margar furður, og haga sér alveg
eins og Grikkir til forna, skoða
og rannsaka án tillits til félags-
legra og andlegra virða.
, Annars er það með ólíkind-
um að almenn virðing skuli
borin fyrir þeirri stétt manna
sem ekki geta leyst orkuvand-
ann, en hafa það sem sína
göfugustu iðju að búa til gereyð-
ingaraðferðir og vistkerfistor-
tímingu.
Ogsnillingurinn mikli, Albert
Einstein, fór þess á leit við
Roosevelt að búnar skyldu til
kjarnorkusprengjur þær sem
Enrico Fermi hafði leitt líkur að
að væru mögulegar. Og hvað
geta stjórnmálamenn gert í
þessu máli? Það er ósköp lítið,
því látið er líta svo út sem þeir
séu ekki dómbærir á sérfræði-
sviði.
En þeir mega aldrei gefa eftir
ábyrgðir sem fylgja forræðinu,
og ábyrgðin er að tryggja vist-
kerfi fyrir manninn, það er þess
vegna sem þeim er veitt forræði.
Undanlátssemi við þrýstihópa,
sem vilja koma á einni eða
annarri þrælgerð sér til fram-
dráttar, er hnignun þeirra og
forræðisleysi.
Viðhald menningarinnar
byggist því á því að menn virði
manninn og vistkerfi hans og
sjá tilveru tegundarinnar í því
ljósi, og snúi sér síðan til þess
verks að skapa það sem þarf og
viðhalda því sem gott er.
Þorsteinn Hákonarson
Flest er til bóta
enannaðfermiður
■ Ég vil koma á framfæri í
lcsendabréfi NT fyllstu
þökkum fyrir þættina „Úr
horni Helgu Ágústsdóttur",
scm birst hafa í blaðinu á
laugardögum í sumar - öðru
hvcrju. Þeir hafa vcriö hver
öðrum betri og hin hollasta
hugvekja.
Þar hefur verið fjallað um
málefni. sem alla varðar, og
ýmis mannlífsmein cins og t.d.
áfcngissýkina - af einurð.
hreinskilni og rökfcstu. En
jafnframt hefur ávallt verið þar
að finna hlýju og aðgát, sam-
fara næmum skilningi á
manneðlinu og þeim fjöl-
breyttu lífsmynstrum og mörgu
ólíku þáttum, sem skapa
örlagavef einstaklinganna. Og
út frá því gerð heildarmyndar
þjóðlífs. Hafi höfundur heilar
þakkir fyrir þetta ágæta
framlag.
Þá er og rétt og skylt að
þakka NT fyrir umfjöllun ým-
issa mála, sem snerta alþjóð og
eru í brennidepli á vissan máta.
cn þó slungin ýmsum leyndum
þáttum, sem þarfter aðupplýsa
og fá fram sem sannastar stað-
reyndir.
Það er af hinu góða um-
fjöllun þessi (sem einna skýrast
kemur vísast fram í þættinum
„Útekt") hefur orðið til þess
aö fá almenning til umþenking-
ar um sitthvað, scm áður var
hulið, eða ekki vcitt athygli
fyrr en á það var bent og yfir
það brugðið Ijósi.
Þá vil ég minnast á nokkra
fasta þætti í blaðinu, sem færa
ýmsan fróðlcik og eru til um-
hugsunar og gjöra blaðið fjöl-
breytt og læsilegt. „Úttckt" hcf
ég þegar ncfnt og mun einna
fremstur í þessa veru. En ég
nefni ennfrcmur, þættina:
„Vettvangur", „Á heima-
slóð“, „Mcnning“ og
Neytendasíðan".
Hitt er svo annað mál, að
þessi fjölbreytni útheimtir mik-
ið rými, enda er stækkun
btaðsins frá því sem var, svo að
um munar. Pappírsmagnið er
allt um of. Auglýsingarnar ein-
ar sér fylla margar síður.
Lciðigjarnt þeim sem lítils
þurfa mcð á þcim vettvangi.
En um þær varðar margan, auk
þess, sem þær, á vissan hátt,
eru lífæð blaðsins, hvort heiti,
sem ber. Þetta er nútíminn.
Búningur NT er ekki laus við
sundurgerð. Margir eru þeir,
sem ekki kunna að meta lita-
skrautið. Það fer oft best sem
óbrotnast er og látlausast.
Að síðustu þetta: Hvað um
útgáfu íslendingaþátta? Langt
er siðan að þess var getið í NT
að fyrsta hefti þáttanna síðan
brevtingin varö á blaðinu og
nýir ráðamenn settust í stóla,
væri komið út. Það var eins og
hver önnur tilkynning til áskrif-
enda. En hvað skeður? Fjöld-
inn allur mun ekki enn hafa
fengið þetta hefti í hendur.
Hvað veldur? Hví ekki að
senda þetta áskrifendum. svo
og framhaldið? Það er mælt
fyrir munn margra, þegar þessi
spurning er borin fram og ósk-
að eftir að skýrt svar berist sem
fyrst.
Jórunn Oiafsdóttir
frá Sörlastöðum