Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.2004, Blaðsíða 15
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. nóvember 2004 | 15
Fjóla á ferð í rign-
ingu er þýdd af
Oddnýju S. Jóns-
dóttur.
Með bókunum í
Einstein-seríunni
kynnist barnið
heiminum á
skemmtilegan og
fróðlegan hátt. Í
þessari bók fer
barnið í ferðalag með Fjólu mús út í rign-
inguna þar sem þau skoða m.a. regndropa,
polla, orma og laufblöð.
Vaka-Helgafell gefur út. Verð: 790 kr.
Sverðberinn er eftir Ragn-
heiði Gestsdóttur.
Sverðberinn er fant-
asíusaga þar sem ævintýri
og raunveruleiki fléttast
saman.
Sagan fjallar um stúlk-
una Signýju, sem lendir í
slysi og festist í ímynduðum
heimi, sem ein af sögu-
persónum sínum á meðan hún liggur í dái á
spítala.
Útgefandi er Mál og menning. Bókin er 219
bls. Verð: 2.490 kr.
Úrvalsævintýri H.C. And-
ersens eru í þýðingu Sig-
rúnar Árnadóttur. Bókin
hefur að geyma tólf af
þekktustu og vinsælustu
ævintýrum skáldsins,
prýdd myndum eftir hinn
kunna danska mynd-
skreyti Svend Otto S. Í
bókinni er að finna eft-
irtalin ævintýri: Prinsessan á bauninni,
Þumalína, Staðfasti tindátinn, Ljóti and-
arunginn, Svínahirðirinn, Litla stelpan með
eldspýturnar, Nýju fötin keisarans, Eldfær-
in, Snjókarlinn, Grenitréð, Hans klaufi og
Villtu svanirnir.
Útgefandi er Vaka Helgafell. Bókin er
224 bls. Verð: 2.690 kr.
Örlaganóttin er eftir Tove
Jansson, í þýðingu Stein-
unnar Briem.
Í nágrenni við Múm-
ínhúsið er eldfjall nýfarið
að gjósa og morgun einn er
Múmíndalurinn allur að
fara í kaf. Sem betur fer
bjargast fjölskyldan um
borð í fljótandi hús sem
rekur hjá. En það er
skrýtnasta hús sem þau hafa nokkurn tíma séð
og eini íbúi þess, leikhúsrottan Emma, ekki
alls kostar vingjarnleg.
Útgefandi er Mál og menning. Verð: 2.490
kr.
BÓK Craigs Nakken, Fíknir, heitir á ensku The
Addictive Personality – Understanding the
Addictive Process and Compulsive Behaviour.
Íslenzkan er stutt og laggóð. Sennilega eru fíkn-
ir ekki lýsingarorð heldur nafnorð í nefnifalli
fleirtölu. Þótt ég viti að íslenzk orðabók kalli
fíknir fleirtölu af fíkn þá hef ég vanizt því að
segja margs konar fíkn en ekki margar fíknir.
En látum það liggja milli hluta og köllum mína
sérvizku.
Bókin kom upphaflega út árið 1988 undir
heitinu The Addictive Personality – Roots, Rit-
uals and Recovery en var endurútgefin 1996, í
bæði skiptin af Hazelden-stofnuninni í Banda-
ríkjunum. Í seinni útgáfunni kemur fram að
Hazelden gefi út ýmsar bækur um vímuefni en
þær endurspegli ekki endilega þá meðferð sem
stofnunin veitir og heldur ekki þau samtök sem
byggja á tólf spora kerfinu. Mér sýnist Craig
Nakken byggja aðferðafræði sína að einhverju
leyti á því án þess að þess sé getið sérstaklega
og það kemur svo sem ekki að sök.
Hér er á ferðinni metsölubók þar vestra og
meira en 100.000 eintök eru sögð hafa selzt.
Kannski er sú tala orðin enn
hærri.
Nakken skiptir fíknarferlinu í
þrjú stig sem hann kallar innri
breytingu, breyttan lífsstíl og
loks kemur að því að veröldin
hrynur. Þetta á við um alls konar
fíkn, en einkum fæst bókin við
kynlífsfíkn, matarfíkn, spilafíkn,
áfengisfíkn og kaupæði. Á fyrstu
stigum framkallar ákveðið at-
hæfi vímu eða eins konar leiðslu,
til dæmis þegar spilafíkill fær
sinn fyrsta vinning og sér í hug-
skoti sínu glæstan feril, ríkidæmi
og völd eða þegar lystarstols-
sjúklingur uppgötvar að hann situr við stjórn-
völinn þegar hann borðar ekki. Áfengissjúkling-
urinn hefur vegferð sína þegar hann verður
ölvaður í fyrsta sinn, finnur þau áhrif sem áfeng-
ið hefur á hann, áhrif sem geta verið spennandi,
ofsafengin og losað um þær félagslegu og til-
finningalegu hömlur sem hann er fjötraður í.
Fíklar virðast skrá reynslu af þessu tagi eitt-
hvað skakkt inn á harða diskinn og rugla tilfinn-
ingahita vímunnar saman við tilfinningadýpt og
félagslega vellíðan. Þeir ruglast í ríminu.
Þegar fíkill fer í meðferð er kannski mest um
vert að hann axli ábyrgð á gjörðum sínum og
horfist í augu við raunveruleikann. Fíkillinn hef-
ur gjarnan komið sér í flækjur gagnvart maka
sínum og fjölskyldu. Fyrir fíkil sem rauk alltaf
upp í reiði við maka sinn þegar hann
sjálfur var í neyzlu felst yfirbót ekki
í því að segja: „Fyrirgefðu að ég
reiddist þér, heldur þarf að við-
urkenna misgjörðir sínar og komast
að því hvernig bæta megi fyrir
þær.“ (bls. 112). Athyglisverð leið til
að rjúfa vítahring þann sem skapast
við langvarandi vanda af þessu tagi
og sem margir kannast við.
Meðferð er flókið ferli sem felst
ekki sízt í því að aðgreina fíkilinn frá
sjálfinu. Hljómar flókið, ekki satt?
Erum við kannski eins og Dr. Jekyll
og Mr. Hyde eftir allt saman?
Hér á landi hefur meðferð við fíkn
fyrst og fremst verið í höndum geðlækna og
samstarfsmanna þeirra og á vegum SÁÁ. Ekki
hefur verið hrópað á torgum um þá starfsemi,
sem farið hefur fram á Háteigi en hún hefur
þjónað mörgum og komið þeim á rétta braut. Til
stendur að flytja hana á Landspítalann við
Hringbraut á næstunni í sparnaðarskyni og
verður að ganga út frá því að það hafi ekki áhrif
á gæði þjónustunnar.
Það er ekki sérlega létt að lesa þessa bók og
því þarf hvatinn að vera nokkur svo þolinmæði
fíkilsins þrjóti ekki of fljótt. Frá mörgu er vel
sagt en öðru kannski síður. Sá sem er reiðubú-
inn að takast á við fíkn sína mun án efa hafa gott
af lestrinum og aðstandendur hans ekki síður.
BÆKUR
Heilbrigðismál
Höfundur: Craig Nakken
Þýðandi: Stefán Steinsson. 134 bls.
Almenna bókafélagið, Reykjavík 2004.
Fíknir. Eðli fíknar og leiðir til að losna
úr vítahringnum
Katrín Fjeldsted
Að ruglast í ríminu
Börnin í Húmdölum er
eftir Jökul Valsson.
Þetta er fyrsta bók lið-
lega tvítugs höfundar.
Segir hún frá und-
arlegum atburðum í Húm-
dölum, blokk sem rís eins
og kastali í jaðri borg-
arinnar. Þeir einu sem
virðast taka eftir því eru
börnin. Þau heyra uggvænleg hljóð berast úr
veggjum og skápum barnaherbergjanna og
verða vör við ýmsar breytingar og óskilj-
anlega atburði hér og hvar í blokkinni. Allt
virðist þetta tengjast dularfulla, einræna
stráknum sem býr hjá ömmu sinni á efstu
hæð í stigagangi númer átta. Fullorðna fólk-
ið lætur hins vegar eins og ekkert sé og
börnin eiga ekki annarra kosta völ en að
snúa bökum saman og horfast í augu við
ógnina. En það er ekki nóg með að blokkin
sé að taka breytingum. Sum barnanna eru
ekki lengur sjálfum sér lík.
Útgefandi er Bjartur. Bókin er 312 bls.
Verð: 2.980 kr.
Nýjar bækur
Drekagaldur er eftir Elías
Snæland Jónsson.
Sagan segir frá Hildi,
sem er hress stelpa í litlum
bæ úti á landi. Dag einn
leiðir leyndardómsfullur og
forn skartgripur hana á vit
spennandi ævintýra í Goð-
heimum.
Drekagaldur er sjálf-
stætt framhald af bókinni
Valkyrjan og segir frá ævintýralegum ferða-
lögum Hildar um Goðheima og kynnum henn-
ar af goðum, jötnum, dvergum, svartálfum og
fleiri furðuverum, að ógleymdum hinum víga-
legu valkyrjum.
Útgefandi er Vaka Helgafell. Bókin er 168
bls. Verð: 2.480 kr.
SENNILEGA hafa fáir rithöfundar náð að
byggja upp í kringum sig annan eins hetju-
ljóma og Ernest Hemingway. En hetju-
heimur hans er jafnan kaldur, fjarlægur,
framandlegur þó að undir kraumi mótsagnir
og átök. Smásögurnar í nýútkomnu þýðing-
arverki Sigurðar A. Magnússonar sem hann
nefnir Snjórinn á Kilimanjaró og fleiri sögur
undirstrika þessa upplifun. Hér er raunar á
ferðinni prýðilega þýtt verk.
Sögurnar fara um víðan völl. Sumar gerast
í Ameríku, á stundum í óbyggðum þar,
kannski við silungsá. Aðrar gerast á saf-
aríveiðum í Afríku, á Spáni eða í París.
Söguefnin virðast oft ekki tilefni til stórra
tíðinda en á bak við þau blunda jafnan innri
átök eða ytri átök sem spegla innri átök
karlmanns. Hetju. Mælikvarða manns. Hem-
ingway var upptekinn af þessum mælikvarða
og margar sögur hans eru eins og leit að
goðsögn hetjuskaparins. Gott dæmi um þetta
er sagan Skammlíf sæla Francis Macombers
þar sem söguhetjan glímir við eigin hugleysi
þar til hún finnur skyndilega hugrekki sitt.
Macomber á þó ekki langan sælutíma í vímu
hugrekkisins eins og nafn sögunnar bendir
til. En þar komum við raunar að öðru ein-
kenni sagna Hemingways, hversu upptekinn
hann var af dauðanum og
hversu ótti hans við hann skín í
gegnum margar sögurnar.
Dauðinn undirstrikar veröld
karlmennskunnar. Frammi fyrir
honum þarf karlmaðurinn að
sanna tilveru sína með æðru-
leysi sem erfitt er að öðlast.
Stíll Hemingways er afar
knappur og sumum hefur þótt
hann minna á Íslendingasög-
urnar vegna þess m.a. hversu
tilsvör persónanna eru tálguð
og hversu oft ólgar líf undir
hlutlægu yfirborði textans. Eigi
að síður er nokkur munur á. Í
fornsögum er megináhersla á
frásögn sem leitar lausna en
Hemingway er 20. aldar maður með rætur í
þeim hópi höfunda sem kenndir hafa verið
við glataða kynslóð og ber merki annars kon-
ar hlutlægni, einhvers konar hlutgervingar
og framandgervingar þar sem grundvöllur
veruleikans er í upplausn. Sögur hans eru
því í senn innhverfar og fyrir bragðið meira
uppteknar af lýsingu, bæði innri og ytri.
Söguþræðirnir eru því oft einfaldir. Maður
er særður og bíður dauða síns, annar veiðir
silung, par deilir um fóstureyðingu o.s frv.
Ernst Fischer benti á sínum tíma á tengsl
Hemingways við Gertrud Stein og flótta-
þemu hennar inn í ástand þar sem tilveran
er upplifuð sem hrein og nakin (Rósin er
rósin er rósin er rósin …). Þótt ég sé ekki
beinlínis sannfærður um þá kenningu að slík
upplifun túlki endilega flótta úr
samfélaginu, heldur sé miklu
fremur túlkun framandgerv-
ingar í samfélagi þar sem sam-
félagslegar afstæður eru hlut-
gerðar, verður því ekki neitað
að slíkrar kenndar verður vart í
bókum Hemingways. Í smásög-
unni Tvíhjartað stórfljót sem er
í tveimur hlutum í smásagna-
bókinni sem hér er til umræðu
segir frá veiðiferð Nicks, sem
sumir líta á sem alter ego
skáldsins. Í sögunni gerist nán-
ast ekkert annað en að Nick
veiðir silung og tjaldar. Sagan
er nánast út í gegn natúralísk
lýsing á hversdaglegum atburð-
um og umhverfi. Ris fyrri hluta verksins er
þegar Nick reisir tjald: „Það var afstaðið.
Hann var búinn að tjalda. Hann var búinn að
koma sér fyrir. Ekkert gat snert hann. Þetta
var gott tjaldstæði. Hann var hér, á þessum
góða stað … Hann skreið undir grisjuna útúr
tjaldinu. Úti var orðið dimmt. Inní tjaldinu
var bjartara.“ Hlutlæg lýsingin á athöfnum
mannsins yfirtekur alla verund hans. Við
sjáum fyrir okkur mynd sem fyllir mann
tómleika af því að hún er nánast merking-
arlaus.
Sem fyrr segir er vel staðið að þýðingu
þessa verks og því fylgir bókmenntasögulegt
æviágrip höfundar í eftirmála sem er um
margt upplýsandi.
Smásögur eftir Hemingway
BÆKUR
Smásagnasafn
eftir Ernest Hemingway. Þýðandi Sigurður A.
Magnússon. Mál og menning. 2004 – 275 bls.
Snjórinn á Kilimanjaró og 23 aðrar sögur
Skafti Þ. Halldórsson
Ernest Hemingway
AÐ VERA þú sjálfur er góð vísa sem sennilega
er sjaldan of oft kveðin, ekki síst fyrir börn. Á
tímum þar sem ótal kröfur eru gerðar til fólks,
ekki síst hvað varðar útlit, er bráðnauðsynlegt
að hamra á því við börn að þau séu feikinógu
góð rétt eins og þau eru af guði gerð, og byrja
nógu snemma. Þetta gerir bókin Litli bangsi
eftir Illuga Jökulsson, sem Ingi Jensson hefur
myndskreytt.
Bókin segir frá litla bangsa, sem villist óvart
frá vini sínum stóra bangsa. Þegar hann finnur
hann ekki aftur, leitar hann hælis hjá hinum og
þessum dýrategundum sem vilja þó ekkert með
hann hafa vegna þess að hann lítur öðruvísi út
en þau. Litli bangsi bregður þá á það ráð að
líkja eftir dýrunum, með litlum árangri.
Bókin er ætluð börnum á aldrinum 3–7 ára og
hæfir þeim aldurshópi ágætlega. Málfarið í bók-
inni er lipurt og venjulegt, þannig að þeim sem
les fyrir börnin ætti ekki að finnast hann þurfa
að breyta orðalaginu til þess að
gera það eðlilegt, eins og gerist
alltof oft í barnabókum. Samt er
málfarið ekkert poppað eða sér-
staklega barnalegt, heldur gott ís-
lenskt mál. Það kemur sjálfsagt
fáum á óvart, enda Illugi Jökuls-
son landskunnur fyrir leikni sína á
því sviði.
Í sögunni er eins konar end-
urtekningarstíll þegar bangsinn
reynir við hverja dýrategundina á
fætur annarri, svolítið í ætt við
Litlu gulu hænuna, sem ungum
börnum finnst yfirleitt skemmti-
legur. Fyrir vikið er bókin spenn-
andi fyrir aldurshópinn 3–7 ára,
en endurtekningarnar hefðu alls
ekki mátt vera fleiri. Litli bangsi
hittir fyrir fimm dýrahópa, og e.t.v. spurning
hvort hann hefði ekki gefist upp eftir þrjá. Að
minnsta kosti dáðist undirrituð að seiglunni í
bangsa!
Myndskreytingar Inga Jenssonar eru í nú-
tímalegum teiknimyndasögustíl, enda segir á
bókakápu að Ingi sé einkum þekktur fyrir gerð
myndasagna sem hafa birst í blöðum og tímarit-
um, þó undirrituð þekki ekki til
hans. Myndirnar eru líflegar og
þar er margt að sjá sem gaman er
fyrir lítil börn að uppgötva. Það er
kostur hve lítið væmnar þær eru,
þannig að bókin ætti ekki að fæla
frá sér börn sem kjósa kröftugt og
spennandi útlit á bókum. Þá er
gaman að tvær litlar mýs virðast
fylgja bangsa við hvert fótmál, þó
hann taki ekki eftir því og þær séu
ekki hluti af sögunni, og vel hægt
að búa til úr því lítinn feluleik með
börnunum utan sögunnar sjálfrar.
Það sem er þó fyrst og fremst
kostur við bókina er boðskapur
sögunnar, sem þeir sem lesa bók-
ina með börnunum ættu að eiga
auðvelt með að leggja útaf. Allar
góðar barnabækur ættu að vera ríkar af skýr-
um boðskap, og sá sem leynist í þessari bók er
ekki af verri endanum, eins og lokaorðin gefa til
kynna: „Því hvort sem þú ert bangsi eða ljón
eða kálfur, þá skiptir mestu máli að vera þú
sjálfur.“
Að vera þú sjálfur
BÆKUR
Börn
eftir Illuga Jökulsson. Ingi Jensson myndskreytti.
JPV útgáfa. 2004.
Litli bangsi
Inga María Leifsdóttir
Illugi Jökulsson