Lesbók Morgunblaðsins - 06.11.2004, Blaðsíða 20
20 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 6. nóvember 2004
Sherry Lansing, sem var fyrstakonan til að stýra framleiðslu í
kvikmyndaveri í Hollywood, hefur
tilkynnt að hún
ætli að hætta sem
framkvæmda-
stjóri Paramount
Pictures á næsta
ári, til að hefja
nýjan kafla í lífi
sínu. Í viðtali við
Reuters blés
Lansing á það að
hún væri að
hætta vegna lé-
legrar frammistöðu fyrirtækisins að
undanförnu og spáði ekki aðeins því
að hagur fyrirtækisins vænkaðist
innan tíðar heldur að næsta ár yrði
það hið tekjumesta í sögu Para-
mount.
„Ég er mjög ánægð að ég tók
þessa ákvörðun. Það liggur ekkert
leynimakk að
baki henni. Ég
hef verið í þessu
starfi í 12 ár og ég
er 60 ára gömul. Mig langar að
breyta til í lífinu og gera eitthvað
nýtt.“
Hún hefur tilkynnt nýjum yf-
irmanni sínum hjá Viacom Inc., sem
nú á kvikmyndagerðina, að hún ætli
að vera hjá fyrirtækinu þar til samn-
ingur hennar renni út árið 2005 og
hjálpa honum að finna eftirmann.
„Tom Freston er frábær og þetta
hefur ekkert með hann að gera,“
sagði hún.
Lansing, sem er með áhrifamestu
framkvæmdastjórum í Hollywood
og fyrirmynd margra kvenna í iðn-
aðinum, spilaði stórt hlutverk í því
að myndir á borð við Forrest Gump,
Titanic, og Fatal Attraction voru
gerðar. Undir stjórn hennar hafa
þrjár myndir frá Paramount unnið
Óskarsverðlaun sem besta myndin,
Forrest Gump (1994), Braveheart
(1995) og tekjuhæsta mynd allra
tíma, Titanic (1997).
Kvikmyndaverið Samuel Gold-wyn hefur tryggt sér dreifing-
arrétt á grínmyndinni Saint Ralph í
Bandaríkjunum.
Myndin var
frumsýnd á Al-
þjóðlegu kvik-
myndahátíðinni í
Toronto. Myndin
segir frá klaufa-
legum strák í ní-
unda bekk, sem
ákveður að
bjarga lífi móður
sinnar með
kraftaverki. Til þess að gera það
tekur hann þátt í maraþonhlaupi í
Boston. Campbell Scott, Adam
Butcher og Jennifer Tilly eru í aðal-
hlutverkum. Leikstjóri og handrits-
höfundur er Michael McGowan en
myndin verður tekin til almennra
sýninga í vor.
Leikstjórinn George A. Romeroer sannkallaður meistari hryll-
ingsmyndanna en hann gerði mynd-
ina Night of the
Living Dead
árið 1968.
Myndin er
löngu orðin sí-
gild en síðan þá
hefur ferill
hans farið upp
og niður. Núna
vinnur Romero,
sem er 65 ára
gamall, að gerð
fjórðu Living Dead-myndarinnar,
Land of the Dead. Universal Pict-
ures þykir þetta góður tími til að
gera myndina en hryllingsmyndir
og þá sérstaklega myndir er fjalla
um uppvakninga hafa notið mikilla
vinsælda að undanförnu. Á síðasta
ári hafa fjórar ódýrar myndir af
þessu tagi notið mikilla vinsælda og
tekið inn um 11,5 milljarða íslenskra
króna í Bandaríkjunum.
John Leguizamo, sem leikur í
Land of the Dead ásamt Dennis
Hopper, Simon Baker og Asia Arg-
ento, hefur skýringar á þessu. Hann
telur að nýfengnar vinsældir hryll-
ingsmynda „tengist þeim tímum
sem við lifum á, þegar óvissan ræður
ríkjum og ofbeldið er svona mikið á
stöðum eins og Írak“.
Erlendar
kvikmyndir
Dennis Hopper
Sherry Lansing og
Jude Law.
Jennifer Tilly
Dræm aðsókn að íslenskum kvikmyndumundanfarið vekur vangaveltur umhvers vegna íslenskar kvikmyndirhöfða svo takmarkað til íslenskra
áhorfenda.
Margar ástæður hafa verið tíndar til og sú hvað
lífseigust að íslenskir kvikmyndagerðarmenn
kunni ekki að skrifa almennileg kvikmynda-
handrit. Það getur vel verið
rétt að einhverju leyti en þó
hefur ýmislegt verið gert til að
bæta úr og vissulega eru ís-
lenskir kvikmyndagerðarmenn
ekki síður menntaðir en koll-
egar þeirra erlendis. Mig grunar að ástæðan fyrir
gölluðum handritum sé ekki fólgin í kunnáttuleysi
beinlínis, heldur miklu fremur áhugaleysi á þeim
þáttum handritsgerðar sem ræður úrslitum um
hvort handrit er gott eða ekki.
Söguþráður er áberandi veikleiki íslenskra
kvikmynda. Stundum er reynt að segja of mikið
en oftar er reynt að gera of mikið úr of litlu.
Grunnsagan, grunnhugmyndin, er of takmörkuð
til að halda uppi kvikmynd í fullri lengd. Líkt og
reynt væri að gera skáldsögu úr smásögu eða
leikrit úr einþáttungi. Persónusköpun er yfirleitt
grunn, byggð á yfirborðskenndum stöðluðum týp-
um fremur en reynt sé að skapa aðalpersónur og
þróa þær síðan áfram í gegnum söguþráðinn
þannig að atburðir eða aðrar persónur hafi ein-
hver sýnileg áhrif. Fyrir vikið eru íslenskar kvik-
myndir nánast undantekningarlaust gjör-
sneyddar dramatískri þyngd, átök milli persóna
og eða þróun þeirra er aldrei tilgangur frásagn-
arinnar heldur reiðir frásögnin sig á myndræna
framvindu til að leiða söguþráð til lykta. Þessi
myndasöguaðferð er ekki einasta barnaleg heldur
og stórlega ofmetin sem þungamiðja kvikmynda-
legrar frásagnar; slíkt gengur yfirleitt ekki nema
um sé að ræða aksjónmyndir úr milljarðasmiðju
Hollywood.
Illa skrifuð samtöl er einnig einkenni á íslensk-
um bíómyndum og einkennast af þeirri grunn-
færnu hugmynd að með samtölum eigi persónur
að tala til skiptis, eins og til að fylla upp í mynd-
rænar eyður, sjaldan örlar á skilningi þess að
samtöl séu eitt af höfuðverkfærum handritshöf-
undarins til að miðla upplýsingum um líðan per-
sóna, bakgrunn þeirra og fyrirætlanir. Vel skrifuð
samtöl segja yfirleitt mun meira en orðin sjálf,
undirtexti heitir það og er allt að því óþekkt í ís-
lenskum kvikmyndum. Eða hvenær hefur verið
gerð íslensk kvikmynd sem hægt er að segja að sé
persónudrama?
Stundum hvarflar að manni að kvikmyndagerð-
armennirnir hafi í raun lítinn áhuga á því fólki
sem fyrir ber í kvikmyndum þeirra; oft virðist
sem áhugi þeirra liggi fremur í sjónarhorni og
innrömmun, allt ágætt sem slíkt en gagnslaust ef
innihaldið er ekki til staðar.
Íslenskar kvikmyndir eru einnig því marki
brenndar margar hverjar – þó ekki allar – að erf-
itt er að átta sig á því fyrir hvern þær eru ætlaðar,
frásagnarmátinn hentar börnum og unglingum en
efnið er ætlað eldri áhorfendum. Erindi íslenskra
kvikmynda við samtíma sinn er þegar best lætur
fremur óljóst. Á þessu eru þó örfáar undantekn-
ingar.
Það er kannski þegar allt kemur til alls hið mik-
ilvægasta af öllu að hafa eitthvað að segja, vera í
einhverjum skilningi eitthvað niðri fyrir og eiga
eitthvert erindi við áhorfendur.
Erindi við áhorfendur
’Frásagnarmátinn hentar börnum og unglingum en efniðer ætlað eldri áhorfendum.‘
Sjónarhorn
eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
Sjónarhorn
Í
Hinum gleymdu, eða The Forgotten, sem
frumsýnd er hér á landi um helgina, leik-
ur Julianne Moore barnabókahöfund,
eiginkonu en þó fyrst og fremst móður.
Móður 11 ára drengs sem fórst í flugslysi
ásamt hópi skólafélaga sinna. Þegar
myndin hefst er liðið ríflega hálft ár síðan Telly
Paretta leit son sinn síðast augum og henni hefur
ekki enn tekist að vinna úr áfallinu, lifir enn í sárri
sorg og söknuði. Sálfræðingur hennar segir henni
að nú sé kominn tími á að hún fari
að gleyma syninum, jafnvel eig-
inmanninum finnst nóg um og bið-
ur hana um að reyna að horfa
fram á veginn og gleyma hinu liðna. Hún neitar.
Neitar að gleyma, neitar að verða við óskum sinna
nánustu um að loka herbergi sonar síns fyrir fullt
og allt. En þá taka torkennilegir hlutir að gerast,
sonurinn hverfur af fjölskyldumyndum, mynd-
bandsupptökur eyðileggjast, allar minningar, öll
ummerki um soninn gufa upp. Telly áfellir eig-
inmanninn og sálfræðinginn, heldur þá beita hast-
arlegum brögðum til að þröngva sér til að gleyma,
en þeir neita staðfastlega og hún veit ekki sitt rjúk-
andi ráð.
Hinir gleymdu er sálfræðitryllir með yfirnátt-
úrulegu ívafi. Þar með er e.t.v. nóg sagt, eiginlega
of mikið því leikurinn er til þess gerður að koma
áhorfendum á óvart, læðast aftan að þeim, með nýj-
um og nýjum fléttum, u-beygjum og jafnvel mis-
lægum gatnamótum.
Ert’ ekki með öllum mjalla?
Moore segist í samtali við Lesbók hafa fallið fyrst
og fremst fyrir persónunni Telly, styrkleiki hennar
og dýpt hafi ráðið mestu um að hún tók að sér hlut-
verkið. „Ég heillaðist af staðfestu hennar, sannfær-
ingu um að sama hvað aðrir segðu þá ætlaði hún
ekki að gleyma minningunum um son sinn.“
Og Moore segir þungamiðju myndarinnar,
helsta spennuvaldinn, vera þann í sínum huga,
hvort Telly sé með réttu ráði eður ei. „Maður sér
veruleikann með hennar augum og því er maður
hreint ekki klár á því hvort hún er með öllum mjalla
eða búin að tapa glórunni. Tilhneigingin er sú að
taka afstöðu með henni, sem maður jafnan gerir.
Maður heldur með söguhetjunni. En eftir því sem
líða tekur á myndina og meira kemur í ljós þá eykst
efinn og með því spennan. Um leið hefur maður
fulla samúð með henni og það fannst mér mjög
sterkt inntak í handritinu.“
Þannig tókst Moore líka á við hlutverkið, sem há-
dramatískt væri og leiddi hjá sér að um væri að
ræða Hollywood-afþreyingu fyrst og síðast.
„Þannig nálgast ég öll mín hlutverk, hvort sem
er í gamanmyndum, spennumyndum eða hádrama-
tískum harmleikjum. Ég verð að gera það. Annars
á ég á hættu að missa þennan mikilvæga trúverð-
ugleika sem leikari verður alltaf að búa yfir.“
Henni finnst hún heldur aldrei vera að leika á
áhorfendur, blekkja þá, jafnvel þegar hún leikur í
slíkum sálfræðitrylli sem gengur út á að leiða rök-
hugsun áhorfenda í gildrur.
„Ég leik aldrei á áhorfendur, ég bara leik.“
Moore segist sjálf fá mikið út úr því að láta
blekkjast og hræða úr sér líftóruna í bíó og því hafi
hún verið meira en til í að taka þátt í Hinum
gleymdu. „Maður vill láta bíómynd gæla við ímynd-
unaraflið og ýta því á flug.“
Gagnrýnendur telja sig sumir hverjir hafa greint
lúmskan ádeilubrodd í myndinni, skot á bandarísk
stjórnvöld og meint leynimakk þeirra. Moore gefur
lítið fyrir þá túlkun hins vegar. „Aldrei las ég hana
þannig. Það er svolítið merkilegt að einungis evr-
ópskir gagnrýnendur og blaðamenn telja sig koma
auga á þessa gagnrýni á bandarísk stjórnvöld en
það hefur ekki verið minnst einu orði á það í banda-
rískum fjölmiðlum. Ætli við séum bara ekki meira
með á nótunum um það að stundum er skáldskapur
bara hreinn og klár skáldskapur en Evrópubúar fái
aftur á móti meira út úr því að rýna undir yfirborð-
ið, reyna að greina dýpri merkingu í kvikmyndum.“
Af skoskum ættum
Julianne Moore er 44 ára gömul, skírð Julie Anne
Smith en kölluð Juli og á rætur að rekja til
Fayetteville í Norður-Karólínuríki. Höfuðeinkenn-
ið, þetta fallega rauðglóandi hár, kemur úr móð-
urætt en móðir hennar er skoskur félagsráðgjafi.
En þar var atvinna föður Juli sem mótaði æsku
hennar sem ólst upp út um allan heim. Hann var
nefnilega dómari við herdómstól og þurfti fjöl-
skyldan reglulega að flytja á milli herstöðva. Hún
bjó t.a.m. lengi í Þýskalandi og einnig í Alaska.
Það var í Boston sem henni tókst loks að festa
rætur, þar sem hún lagði stund á leiklistarnám við
Háskólann í Boston. Eftir að hún brautskráðist
1983 flutti hún til New York og vann töluvert í leik-
húsi. En þrátt fyrir að þykja efnileg leikkona sáu
menn fyrst og fremst í henni sæta stelpu sem ætti
vel heima í sápum og lék hún í tveimur slíkum –
The Edge of Night og As The World Turns – og
fékk Emmy-verðlaun fyrir. Sú vegtylla opnaði leið
inn í sjónvarpskvikmyndir og síðan „alvöru“ kvik-
myndir. Fyrsta hlutverk hennar í kvikmynd, sem
rataði í bíó, var í myndinni Tales from the Dark-
side: The Movie frá 1990. Tveimur árum síðar fór
hún með meira áberandi hlutverk í The Hand That
Rocks The Cradle og The Fugitive árið eftir. Þar
með var hún orðin þekkt andlit í kvikmyndaheim-
inum. Þótt hún hefði hæglega getað haldið áfram
að þiggja hlutverk í stórum „kassastykkjum“ þá
var henni frekar í mun að sanna sig sem leikkona
og sýna fram á fjölhæfni sína. Því valdi hún að leika
Yelenu í kvikmyndatúlkun Louis heitins Malle á
Vanja frænda eftir Tsjekhov í mynd sem hét Vanja
á 42. götu (Vanyja on 42nd Street) en hún hafði ein-
mitt leikið Yelenu á sviði í uppfærslu Andres Greg-
orys.
„Ég alltaf viljað fara bil beggja því ég hef gaman
af hvoru tveggja, leika í léttum og aðgengilegum
myndum og drama með meiri vigt,“ skýrir Moore
verkefnaval sitt. „Við leikarar höfum aldrei meira
frelsi til að velja en okkur stendur til boða. Frelsið
er því það dýrmætasta sem við höfum og mér finnst
mikilvægt að nýta þetta frelsi til fulls.“
Fyrstu kvikmyndaverðlaunin – Independent
Spirit Awards – féllu henni í skaut fyrir fyrsta aðal-
hlutverkið hennar í kvikmynd, sem var í mynd
Todds Haynes, Safe frá 1995. Á eftir fylgdu svo til
skiptis blöðrur – Nine Months, Assassins og Jur-
assic Park: Lost World – og búningadrama –
Surviving Picasso. Fyrsta Óskarstilnefningin kom
svo 1998 fyrir hlutverk sem hún ætlaði fyrst ekki að
leggja í að þiggja, hlutverk klámdrottningarinnar
ástsælu og hjartagóðu Amber Waves í snilld-
armynd P.T. Andersons, Boogie Nights. Þá gat
hún orðið valið úr hlutverkum og kaus oftar en ekki
að fara fjallabaksleiðina, tók áhættu með því að
velja vandmeðfarnari hlutverki í minni myndum;
lék djarfa listakonu í Big Lebowski Coen-bræðra,
tók þátt í Psycho-klúðri Gus Van Sant, lék fyrir Alt-
man í Cookies Fortune og klæddi sig í fleiri bún-
inga í An Ideal Husband. En áfram var það P.T.
Anderson sem hélt nafni hennar og verðleikum á
lofti, í Magnolia frá ’99, og hún fékk einnig lofsam-
lega dóma fyrir túlkun sína í minna þekktum
myndum á borð við A Map of the World. Frægasta
hlutverk hennar kom svo þegar hún leysti Jodie
Foster af í hlutverki lögreglukonunnar Clarice
Starling, skjólstæðings frægustu mannætu bíósög-
unnar í Hannibal. Moore er síðan ein af níu leik-
urum í sögunni sem tilnefndir hafa verið tvisvar
sinnum sama árið til Óskarsverðlauna. Það gerðist
árið 2002 er hún var tilnefnd sem besta leikkonan í
aðalhlutverki fyrir Far From Heaven eftir Todd
Haynes og sem besta leikkonan í aukahlutverki
fyrir The Hours. Töldu sumir að hún hefði fremur
átt skilið verðlaunin fyrir aðalhlutverkið en með-
leikkona hennar í The Hours, Nicole Kidman.
Kveðjur til Fríðu
Árið 1997 lék hún í fyrsta sinn fyrir núverandi eig-
inmann sinn, kvikmyndagerðarmanninn Bart
Freundlich, í fyrstu mynd hans í fullri lengd, The
Myth of Fingerprints. Hún lék einnig í annarri
mynd hans, dramanu The World Traveller, og mun
einnig fara með aðalhlutverkið í næstu mynd hans,
Trust The Man, á móti David Duchovny, sem frum-
sýnd verður á næsta ári. Þau Moore og Freundlich
eiga saman tvö börn og segir hún að henni þyki
bæði heiður og hrein nauðsyn að fá að leika í mynd-
um mannsins síns og barnsföður.
„Þannig tekst okkur að sameina ástríðurnar
tvær í lífi okkar beggja, fjölskylduna og kvik-
myndagerðina. Við þurfum bæði að vera mikið að
heiman við vinnu okkar, of mikið í reynd, og því er
það hreinasta lán að leiðir okkar liggi saman í list-
sköpuninni.“
Að lokum biður Moore blaðamann um kveðju til
vinkonu sinnar Fríðu Aradóttur, en hún er Íslend-
ingur og býr og starfar í Hollywood sem förð-
unarmeistari.
Juli gleymir ei
Julianne Moore hefur þrisvar sinnum verið til-
nefnd til Óskarsverðlauna og er ein eftirsóttasta
leikkonan í Hollywood. Þó er hún gjörn á að af-
þakka gylliboð og taka fremur að sér hlutverk í
smærri óháðum myndum „því það gefur starfi
kvikmyndaleikarans gildi“, segir hún í samtali
við Lesbók.
Eftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
Julianna Moore leikur ráðlausa og syrgjandi móð-
ur sem telur sig hafa misst son sinn í spennutryll-
inum The Forgotten sem sýnd er hér á landi um
þessar mundir.